KIR TI MOAB
Maysa a napateg a siudad ti Moab, nalabit adda idi tiempo a dayta ti kabeserana. Iti Aramaiko a Targum, natukoy ti Kir (ti Moab), Kir-hareset, ken Kir-heres kas Karak iti amin a gundaway, mangipasimudaag a dagitoy ket kasukat laeng a nagnagan maipaay iti isu met laeng a lugar. Gapuna, gagangay a maikunkuna a ti “Kir ti Moab” isu ita ti agdama-aldaw a Karak. (Isa 15:1) Adda daytoy a siudad iti maysa a bassit a nangato a lantag a nasurok a 900 m (3,000 pie) iti ngatuen ti patar ti baybay ken agarup 35 km (22 mi) iti abagatan ti Dibon. Dagiti napasdok a ginget isinana ti kaaduan a paset ti Karak manipud nangatngato a kabangibang a bambantay.
Idi arinunos ti maikasiam a siglo K.K.P., dagiti nagaaliansa a puersa ti Israel, Juda, ken Edom rinautda ti Kir-hareset. No pudno a daytoy a disso isu ita ti Karak kas maikunkuna, awan duadua a manipud kabangibang a bambantay a dagiti pumapallatibong pinagtudoda ti siudad iti batbato. Nupay nabatad a saan a naala ti Kir-hareset, ti bakal pinarigatna iti kasta unay ti ari ti Moab. Saan a naibaga ti rason no apay nga isu, agraman 700 a mannakigubat, inkarigatanna a sarakusoken dagiti linia ti bakal tapno makagteng iti ari ti Edom ngem saan a nagballigi. Kas maudi a pamuspusan, agparang a ti ari ti Moab publiko nga insakripisiona ti mismo nga inauna nga anakna, nalabit tapno ay-aywenna ti dios a ni Kemos. (2Ar 3:5, 9, 25-27) Ti Hebreo a teksto (2Ar 3:27) mabalin a tarusan met a tumukoy iti inauna nga anak ti ari ti Edom, ket adda dagiti mangibaga a daytoy ti naiparipirip iti Amos 2:1. Ngem saan unay a posible daytoy.
Impasimudaag ti padto ni Isaias a dagiti Moabita pagleddaanganda dagiti bibingka a pasas ti Kir-hareset, nalabit maysa a kangrunaan a tagilako iti negosio ti siudad. (Isa 16:6, 7) Dinakamat met ni Isaias ti kinaariwawana kas iti maysa nga arpa gapu iti Moab ken Kir-hareset. No kasano a dagiti kuerdas ti arpa agdayyegda tapno makapataudda iti aweng, kasta met a ti makin-uneg a paspaset ni Isaias natukayda gapu iti mensahe ti ay-ay nga agpaay iti Kir-hareset.—Isa 16:11; kitaenyo met ti Jer 48:31, 36.