ARPA
Ti nagan ti umuna a pagtokar iti musika a nadakamat iti Kasuratan. (Ge 4:21, AS, Fn, Kx, NW, Yg, Da) Ti Hebreo a sao a kin·nohrʹ (arpa) naipatarus met a “lira” iti sumagmamano a patarus iti Biblia. (JB, Mo, Ro, RS) Iti agarup kagudua ti 42 a panagparang ti kin·nohrʹ iti Biblia, dagiti managipatarus ti Septuagint impatarusda dayta babaen iti Griego a ki·thaʹra. Ti ki·thaʹra maysa idi a pagtokar nga umarngi iti lira (Gr., lyʹra), ngem addaan iti narabrabaw a pangyallungog. Dagiti agdama-aldaw a patarus gagangay nga ipatarusda ti ki·thaʹra iti Kristiano a Griego a Kasuratan kas “arpa.” (1Co 14:7; Apo 5:8) Dagiti mangipakpakita a ladawan kadagiti monumento ti Egipto ipatuldoda nga adu ti kita ken sukog dagiti kadaanan nga arpa, nga addaan nagduduma a bilang dagiti kuerdas. Maigapu kadagidiay a punto, isingasing ti dadduma a ti kin·nohrʹ mabalin a gagangay a termino a tumukoy iti aniaman a pagtokar nga addaan iti paspaset nga umasping iti pamunganayan a paspaset ti kadaanan nga arpa.
Ti piho nga ipatuldo laeng ti Hebreo a Kasuratan maipapan iti kin·nohrʹ ket babagkaten ken nalaglag-an dayta, yantangay mabalin a tokaren iti maysa a martsa, wenno uray ti maysa a balangkantis bayat nga agkankanta, magmagna a lumasat iti maysa a siudad. (1Sm 10:5; 2Sm 6:5; Isa 23:15, 16) Ti sumagmamano ket naaramid iti kayo ti “algum.” (1Ar 10:12) Dagiti kuerdas mabalin a naaramid iti babassit a bagis ti karnero, nupay nalabit naaramat met dagiti tinabid a binggas ti mulmula.
Ni David, a nasigo iti panagtokar iti kin·nohrʹ “babaen iti im-imana” (1Sm 16:16, 23), intudinganna daytoy a pagtokar iti natan-ok a saad a kadua ti “pagtokar nga adda kuerdasna” (neʹvel) iti orkestra nga idi agangay nagtokar iti templo ni Solomon. (1Cr 25:1; 2Cr 29:25) Idi inaguraran ni Nehemias ti pader ti Jerusalem, ti kin·nohrʹ nangnayon iti rag-o iti okasion. (Ne 12:27) Yantangay ti kin·nohrʹ kadawyanna a “makaay-ayo” a pagtokar iti “panagrag-o,” ti unina agsardeng kadagiti tiempo ti pannakaukom wenno pannakadusa. (Sal 81:2; Eze 26:13; Isa 24:8, 9) Napagliday gapu iti pannakaidestieroda idiay Babilonia, saan a nagannayas dagiti Israelita a mangtokar kadagiti arpada, no di ket insab-itda dagita kadagiti kayo nga alamo.—Sal 137:1, 2.
Gapu ta di masigurado ti apag-isu a pakailasinan ti kin·nohrʹ, ken nangnangruna ti neʹvel (pagtokar nga adda kuerdasna), aniaman a pananggandat a panamagdilig kadagitoy dua a pagtokar ket panagpattapatta. Dakamaten ti 1 Cronicas 15:20, 21 dagiti “pagtokar nga adda kuerdasna [neva·limʹ (pangadu a porma)] a nayayug iti Alamot, . . . kadagiti arpa [kin·no·rohthʹ (pangadu a porma)] a nayayug iti Seminit.” No ti “Alamot” tumukoy iti nangatngato a tono ti musika ket ti “Seminit” iti nababbaba a tono, mabalin nga ipasimudaag daytoy a ti kin·nohrʹ isu ti dakdakkel, nabangbangag a pagtokar. Iti sabali a bangir, mabalin a pudno ti kasunganina (nga isu ti anamongan ti kaaduan) no, iti kinapudnona, ti Alamot ken Seminit espesipiko a nadakamat ditoy gapu kadagiti nagpaiduma a tonada maipaay kadagitoy a pagtokar. Iti aniaman a kaso, agpada a babagkaten dagitoy a pagtokar.
Iti Daniel 3:5, 7, 10, 15, ti Aramaiko a sao a sab·bekhaʼʹ agparang a tumukoy iti “tallo ti sulina nga arpa” (NW), a naipatarus met kas “trigon” (AT, JB, RS) ken “sambuca.” (Da) Ti sab·bekhaʼʹ deskribiren ti sumagmamano kas bassit, nakasingsinggit, tallo ti sulina, uppat-kuerdasna nga arpa, a dayta a panangiladawan maitunos kadagiti patarus iti ngato.—Kitaenyo ti PAGTOKAR NGA ADDA KUERDASNA.