ASA

1. Ti maikatlo nga ari ti Juda kalpasan ti pannakabingay ti nasion iti dua a pagarian. Ni Asa ket anak ni Abiam (Abias) ken apoko ni Rehoboam. Nagturay iti 41 a tawen (977-937 K.K.P.).​—1Ar 15:8-10.

Ti Regta ni Asa Maipaay iti Nasin-aw a Panagdaydayaw. Napalalo ti panagapostata ti Juda ken Benjamin kabayatan ti 20 a tawen kalpasan ti pannakabingay ti nasion iti dua a pagarian. “Kas ken David nga amana,” imparangarang ni Asa ti regtana maipaay iti nasin-aw a panagdaydayaw ken situtured nga inyussuatna ti panangikkat kadagiti lallaki a balangkantis iti templo ken kadagiti idolo manipud iti daga. Inikkatna ti saad ti apongna a baket, ni Maaca, kas ‘kangrunaan nga ina a reyna’ ti daga gapu ta nangaramid iti “nakaal-alingget nga idolo” ti sagrado a teddek, wenno Asera, ket pinuoranna dayta a narelihiosuan nga idolo.​—1Ar 15:11-13.

Kunaen ti rekord iti 2 Cronicas 14:2-5 a ni Asa “inikkatna dagiti ganggannaet nga altar ken dagiti nangato a disso ket rinumekna dagiti sagrado a munmon ket pinukanna dagiti sagrado a teddek.” Nupay kasta, ipatuldo ti 1 Ar-ari 15:14 ken 2 Cronicas 15:17 a “saanna nga inikkat dagiti nangato a disso.” Ngarud, mabalin a dagiti nangato a disso a natukoy iti immun-una a salaysay ti Cronicas ket isu dagiti nangato a disso a nangannurot iti pagano a panagdaydayaw a nagraira iti Juda, bayat a ti salaysay ti Ar-ari tuktukoyenna dagiti nangato a disso a pangar-aramidan dagiti umili iti panagdaydayaw ken Jehova. Uray pay kalpasan ti pannakaibangon ti tabernakulo ken ti pannakaipasdek ti templo idi agangay, sagpaminsan a naaramid ti panagisakripisio ken Jehova kadagiti nangato a disso, nga akseptarenna iti sidong dagiti naisangsangayan a kasasaad, kas iti kaso da Samuel, David, ken Elias. (1Sm 9:11-19; 1Cr 21:26-30; 1Ar 18:30-39) Nupay kasta, ti maikanatad a naanamongan a lugar a pangipaayan iti sakripisio ket daydiay impalubos ni Jehova. (Nu 33:52; De 12:2-14; Jos 22:29) Dagiti di umiso a pamay-an ti panagdaydayaw iti nangato a disso ket mabalin a nagtultuloy nupay naikkat dagiti pagano a nangato a disso, nalabit gapu ta ti ari saanna nga inkagumaan nga inikkat dagitoy buyogen ti isu met laeng a regget a kas iti panagreggetna idi inikkatna dagiti pagano a disso. Wenno mabalin a naan-anay nga inikkat ni Asa ti amin a nangato a disso; ngem uray kasta, timmaud manen dagita idi agangay ket saanen a naikkat agingga a nagngudo ti turayna, iti kasta binurak dagitoy ti sunona a ni Jehosafat.

Gapu iti regta ni Asa maipaay iti umiso a panagdaydayaw, nangipaay ni Jehova iti bendision a talna bayat ti umuna a sangapulo a tawen ti panagturayna. (2Cr 14:1, 6) Idi agangay, ti Juda rinaut ti puersa ti maysa a milion a mannakigubat nga indauluan ni Zera nga Etiope. Nupay basbassitda nga amang, rimmuar ni Asa tapno ti iraraut ket sarangtenna idiay Maresah agarup 38 km (23 mi) iti laud nga abagatan-a-laud ti Jerusalem iti tantanap ti Juda. Iti nasged a kararagna sakbay ti panagrurupak, binigbigna ti pannakabalin ti Dios a mangispal ket nagpakaasi iti tulong ni Jehova, a kunkunana: “Agkammatalekkami kenka, ket iti naganmo immaykami a bumusor itoy a bunggoy. O Jehova, sika ti Diosmi. Dika bay-an a ti mortal a tao maaddaan iti bileg maibusor kenka.” Nagbanag dayta iti naan-anay a panagballigi.​—2Cr 14:8-15.

Kalpasan dayta, ni mammadto Azarias simmabet ken Asa ket impalagipna: “Adda kadakayo ni Jehova agingga nga addakayo kenkuana,” ket “no baybay-anyo baybay-annakayto.” Dinakamatna ti makadadael a riribuk a napasamak iti nasion idi naisina ken Jehova ket indagadagna a situtured nga itultuloy ni Asa ti ar-aramidenna maipaay iti nasin-aw a panagdaydayaw. (2Cr 15:1-7) Situtulok a nagtignay ni Asa ken pinabilegna ti nasion maipaay iti pudno a panagserbi ken Jehova. Gapuna, nakaad-adu a tattao manipud makin-amianan a pagarian ti pimmanaw iti dayta a rehion tapno makiramanda iti naindaklan nga asamblea idiay Jerusalem idi maika-15 a tawen ti turay ni Asa (963 K.K.P.), nga iti dayta nga asamblea naaramid ti maysa a tulag a mangyeb-ebkas iti determinasion dagiti umili a mangsapul ken Jehova ken mangipataw iti dusa nga ipapatay kadagidiay saan a mangsalimetmet iti daytoy a tulag.​—2Cr 15:8-15.

Kinagulib Maibusor ken Baasa, Pannakigubat Kenkuana. Ni Ari Baasa ti Israel rinugianna a bangenan ti dalan ti asinoman nga agannayas nga agsubli idiay Juda babaen ti panangsarikedkedna iti siudad ti Rama nga adda iti pagbedngan, a masarakan iti kangrunaan a kalsada nga agturong iti Jerusalem ken iti amianan laeng dayta a siudad. Gapu iti natauan a panagrasrason wenno gapu iti panangipangag ni Asa iti dakes a balakad, saan laengen a ni Jehova ti nagkammatalkanna ket pinilina ti diplomasia ken pannakikumplot tapno maikkat daytoy a pangta. Innalana dagiti gameng manipud iti templo ken iti naarian a balay ket impatulodna ida kas pasuksok ken Ari Ben-hadad I ti Siria tapno isiasina ti atension ni Baasa babaen ti iraraut ni Ari Ben-hadad iti makin-amianan a pagbedngan ti Israel. Inawat dayta ni Ben-hadad I, ket gapu iti panangrubbuotna kadagiti siudad ti Israel iti amianan nasinga ti panagbangon ni Baasa ken pinagsublina dagiti puersana manipud Rama. Kalpasanna, inummong ni Asa ti amin a mabalin nga alaen a trabahador manipud iti intero a pagarian ti Juda ket impanawna amin a materiales a pagbangon nga us-usaren ni Baasa, nga inaramatna dagita a pangibangon kadagiti siudad ti Geba ken Mizpa.​—1Ar 15:16-22; 2Cr 16:1-6.

Gapu iti daytoy, ni Hanani a pumaparmata napan ken Asa ket impamatmatna ti panagbaliwbaliw ni Asa iti saanna a panagkammatalek iti Dios a nangispal kenkuana manipud iti nakadakdakkel a puersa dagiti Etiope, kasta met nga impalagipna ken Asa a “no maipapan ken Jehova, mapan nga agsublisubli dagiti matana iti intero a daga tapno ipakitana ti pigsana maigapu kadagidiay a ti pusoda naan-anay kenkuana.” Gapu iti kinamaag ni Asa, sanguenna itan ti agtultuloy a pannakigubat. Yantangay nagrurod ni Asa iti pannakababalawna, di nainkalintegan nga imbaludna ni Hanani ken inrurumenna ti dadduma kadagiti umili.​—2Cr 16:7-11.

Adda timmaud a parikut gapu iti sasao iti 2 Cronicas 16:1 a simmang-at ni Baasa maibusor iti Juda “iti maikatallopulo ket innem a tawen ti panagturay ni Asa,” yantangay ti turay ni Baasa (a nangrugi iti maikatlo a tawen ni Asa ken nagpaut laeng iti 24 a tawen) nagngudo agarup 10 a tawen sakbay ti maika-36 a tawen ti turay ni Asa. (1Ar 15:33) Nupay ti sumagmamano isingasingda a nagbiddut ti eskriba ken patienda a ti maika-16 wenno maika-26 a tawen ti panagturay ni Asa ti matuktukoy, ti panangikuna nga adda kasta a biddut ket saan a kasapulan tapno mapagtunos dagiti dua a salaysay. Dagiti Judio a komentarista inadawda ti Seder Olam, a mangisingasing a ti maika-36 a tawen ket makuenta manipud kaadda ti naisina a pagarian ti Juda (997 K.K.P.) ken katupag ti maika-16 a tawen ni Asa (nagturay idin ni Rehoboam iti 17 a tawen, ni Abias 3 a tawen, ken addan ni Asa iti maika-16 a tawen ti panagturayna). (Soncino Books of the Bible, London, 1952, ftn iti 2Cr 16:1) Kastoy met ti panangmatmat ni Arsobispo Ussher. Kasta met, adda pay parikut a tumaud yantangay ti 2 Cronicas 15:19 kunaenna a ti “gubat, saan a napasamak agingga iti maikatallopulo ket lima [kinapudnona, ti maikasangapulo ket lima] a tawen ti panagturay ni Asa,” idinto ta ti 1 Ar-ari 15:16 dakamatenna a ti “pannakigubat naaramid iti nagbaetan da Asa ken Baasa nga ari ti Israel iti amin nga al-aldawda.” Nupay kasta, mailawlawag daytoy a banag iti kastoy a pamay-an: idi nangrugi dagiti panagbinnusor iti nagbaetan dagitoy dua nga ari nagtultuloyen dayta, kas iti impakpakauna ni Hanani.​—2Cr 16:9.

Panagsakit ken Ipapatay. Iti maudi a tallo a tawen ni Asa, nagsagaba gapu iti maysa a sakit ti saka (nalabit panagut-ot ti susuop wenno gout), ket simamaag a tinarigagayanna ti pisikal a pannakapaimbag imbes a naespirituan a pannakapaimbag. Iti ipapatayna, naipaayan iti nadayaw a pannakaitabon iti mismo nga insaganana a tanem idiay Siudad ni David.​—1Ar 15:23, 24; 2Cr 16:12-14.

Nupay ti tigtignayna no dadduma iparangarangda nga isu agkurang iti sirib ken naespirituan a pannakatarus, dagiti naimbag a kualidad ni Asa ken ti saanna a panagapostata nalawag a linab-awanda dagiti biddutna, ket naibilang kas maysa kadagiti matalek nga ar-ari iti linia ni Juda. (2Cr 15:17) Ti 41 a tawen a panagturay ni Asa kinagiddanna ti maysa a paset wenno ti intero a panagturay ti walo nga ar-ari ti Israel: da Jeroboam, Nadab, Baasa, Elah, Zimri, Omri, Tibni (a nangituray iti sangkapaset ti Israel iti ibubusorna ken Omri), ken Acab. (1Ar 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Kalpasan ti ipapatay ni Asa nagbalin nga ari ti anakna a ni Jehosafat.​—1Ar 15:24.

2. Anak ni Elcana a Levita ken ama ni Berekias. Nailista kas agnanaed iti “purpurok dagiti Netofatita” kalpasan ti panagsubli manipud pannakaidestiero idiay Babilonia.​—1Cr 9:16.