Dagiti Buya Manipud Naikari a Daga

Joppe​—Nalatak a Puerto Idi Ugma

TI KADAANAN nga Israel ket addaan nakaat-atiddag, pannaraten a kosta. Ngem saan a nangnangruna a nalatak dagiti Israelita kas tattao a managdaliasat iti taaw. Ti kasasaad ti aplayada isut’ mabalin a makagapu.

Daytat’ ngangngani di magmagsat a linea dagiti aplaya ken turturod, a nabukel manipud darat a naiyanud idiay baybay babaen iti Karayan Nilo.a No naglayagkayon iti dayta manipud pagbedngan ti Egipto, awan komat’ masarakanyo a pudpudno a naisangsangayan a natural a puerto iti abagatan ti Bantay Carmelo.

Ngem iti agarup tengnga nga agpangato iti kosta ti Israel mabalin a makitayo manipud turod ti siudad ti Joppe. Kas ipakita ti retrato, maysa a kadena dagiti batbato manipud igid ti mangbukel ti bassit a look. Nupay ti naibungana a puerto ket nakapkapuy ngem daydiay adda iti am-amianan sadi Acre (Ptolemaïs), kaskasdi pinagbalinna a nalatak ti Joppe. (Aramid 21:7) Agingga nga imbangon ni Herodes a Dakkel ti artipisial a puerto idiay Cesarea, ti Joppe ti kasasayaatan a disso iti igid ti kosta a pagsangladan dagiti barko. Daytoy ti manglawlawag ti sumagmamano kadagiti panangtukoy ti Biblia iti Joppe.

Idi inopreseranna a tulongan ni Salomon a mangbangon ti templo, kinuna ni Huram nga ari ti Tiro: “Ket iyegminto kenka [dagiti kaykayo manipud Libano] a maiyunoy iti baybay agingga iti Joppe, ket sika, iti biangmo, isang-atmonto agingga iti Jerusalem.” (2 Cronicas 2:1, 11, 16) Dagitoy a balsa mabalin nga agrubbuatda manipud kadagiti puerto ti Tiro wenno Sidon idiay Fenicia. (Isaias 23:1, 2; Ezequiel 27:8, 9) Lumabas iti Carmelo, dagiti balsa a kaykayo ti sedro sumangladda idiay Joppe. Manipud sadiay maipan dagiti sedro idiay Jerusalem, 55 a kilometro iti daya/abagatan a daya. Ti Joppe ket isu met ti pagsangladan a puerto kadagiti tabla a sedro idi imbangon manen dagiti Judio ti templo kalpasan ti pannakakayawda.​—Esdras 3:7.

Nalabit dagiti trabahador a nangkuyog kadagiti truso naglayagda a nakasakay kadagiti barko dagiti taga Fenicia, nga umar-arngi iti modelo. Bayat nga ad-adalenyo dayta, lagipenyo a kalpasan ti panangtuding ni Jehova ken Jonas a mapan Nineve, nagtaray ti mammadto iti kasungani a direksion. “Ket simmalog [ni Jonas] idiay Joppe ket nasarakna ti maysa a barangay nga agrubbuat a mapan idiay Tarsis. Iti kasta binayadanna ti pletena ket limmugan kenkuana a kumuyog kadakuada idiay Tarsis nga aggapu iti saklang ni Jehova.”​—Jonas 1:1-3.

Kaawatan, a naglugan ni Jonas iti daytoy a kita ti nalagda a pagkarkargaan a barangay, nga isu met ti makapagaramid ti naunday a panagdaliasat manipud Joppe nga agturong Tarsis (nalabit isut’ kadaanan nga España). Nalabit a daytat’ addaan ti nangato a kimmurba a proa, nga iti asideg dayta ti nagbitinan ti sinipete a bato. Dagiti pasahero, gumagaod, ken sumagmamano a karga ti humusto iti kubierta, a din naipakita iti daytoy a modelo. Idiay baba ti kubierta isut’ bodega, a sadiay ad-adu pay a kargo ti maibunton ken isut’ napanan ni Jonas a pagturogan. Ti barangay ket naaramid manipud nalagda a tabtabla ti juniper ken addaan maysa a sedro nga albor a mangsuportar ti dakkel a layag a lino. Matmatanyo iti tunggal dasig ti linea dagiti atitiddog a gaod (nalabit manipud oak idiay Bashan). Itan ripiripenyo a ti barangay addan idiay baybay ket pagpegpeggaden ti narungsot a bagyo. Denggenyo dagiti marinero nga agpukpukkaw iti didiosda a maipaay iti tulong agingga nga iti kamaudianan napilitanda a mangipalladaw ken ni Jonas idiay ruar tapno isuda a mismo saanda a matay.​—Ezequiel 27:5-9; Jonas 1:4-15.

Ti Joppe idi umuna a siglo ket isut’ taeng ti maysa a kongregasion dagiti Kristiano, a dadduma ti mabalin nga agtartrabaho iti pantalan wenno dati a marinero. Maysa a kameng daytoy a kongregasion idiay managapura a puerto ti baybay ket isu ti babai a Judio a ni Dorcas (Tabita). “Daytoy adduan kadagiti naimbag nga aramid ken limlimos nga inaramidna.” Idi tawen 36 K.P., nagsakit ket natay ni Dorcas, nga isut’ namagladingit ti adu, a linaglagipda dagiti adu a naimbag nga aramidna. Dagiti padana a Kristiano ti nangikuyog ken apostol Pedro manipud Lidda (ti moderno a Lod, nga asideg ti eropuerto idiay Tel Aviv) nga agturong Joppe. Pinagungar ni Pedro daytoy dungdungnguen a kabsat a babai, maysa a milagro a “naipadamag iti isuamin a Joppe, ket adu dagiti namati.”​—Aramid 9:36-42.

Nagtalinaed ni Pedro idiay Joppe iti kalalainganna a tiempo idiay balay ni Simon, nga agkurkurti. Ditoy a naaddaan ti apostol ti sirmata a nangiturong kenkuana a nangikuyog ti sumagmamano kadagiti kakabsat iti kongregasion ti Joppe nga agturong iti amianan iti dalan iti igid ti baybay idiay baro a puerto ti Cesarea. Idiay a nangaskasaba ken binautisaran ni Pedro ti opisial ti buyot a Romano a ni Cornelio, ti immun-una a di nakugit a Gentil a nagbalin a napulotan ti espiritu a Kristiano. (Aramid 9:43–10:48) Ania ngatan a rag-o ken panagay-ayat ti adda idiay Joppe idi a nagsubli dagiti kakabsat nga addaan iti damag iti daytoy nagpateg a gapuanan iti Nakristianuan a historia!

Itatta nagadut’ agbisbisita idiay Joppe, a paseten ti moderno a Tel-Aviv-Jaffa, ket naglakada a biagen manen dagiti paspasamak ti Biblia a napaspasamak iti daytoy agdindinamag a puerto.

[Dagiti Footnote]

[Picture Credit Line iti panid 16]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Picture Credit Line iti panid 17]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.