Imatanganyo ti Mangar-aramid Kadagiti Nakaskasdaaw a Banag!

“Agintekka ket ipakitam a sipapaliiwka iti nakaskasdaaw nga ar-aramid ti Dios.”​—JOB 37:14.

1, 2. Ania ti nakaskasdaaw a natakuatan idi 1922, ket ania ti reaksion iti daytoy?

ADU a tawen a nagtinnulong ti arkeologo ken ti natan-ok nga Ingles tapno birokenda ti gameng. Kamaudiananna, idi Nobiembre 26, 1922, iti nakaitabonan dagiti paraon ti Egipto iti nalatak a Ginget Dagiti Ar-ari, ti arkeologo a ni Howard Carter ken ni Lord Carnarvon nasarakanda ti birbirokenda​—ti tanem ni Faraon Tutankhamen. Inabutanda ti napunitan a ruangan. Impastrek ni Carter ti maysa a kandela sa simmirip.

² Kinuna ni Carter kalpasanna: “Gapu ta magagaran unayen ni Lord Carnarvon, insaludsodna, ‘Adda kadi aniaman a makitam?’ Gapu ta nagamangaak kadagiti nakitak, awan ti naibagak no saan a, ‘Wen, nakaskasdaaw a bambanag.’” Karaman kadagiti nagadu a gameng nga adda iti tanem isu ti maysa a puro a balitok a lungon. Mabalin a dadduma kadagidiay a “nakaskasdaaw a bambanag” ket nakitayon kadagiti retrato wenno naipabuya kadagiti museo. Ngem uray nakaskasdaaw dagidiay a bambanag nga adda iti museo, awan pakainaiganda iti biagyo. Intay ngarud pagsasaritaan dagiti nakaskasdaaw a banag a sigurado a mainaig ken napateg kadakayo.

3. Pakasarakantayo iti impormasion maipapan kadagiti nakaskasdaaw a banag a pagimbagantayo?

³ Kas pagarigan, panunotenyo ti maysa a tao a nagbiag idi un-unana, a natantan-ok ngem iti asinoman nga artista, atleta, wenno nangato a tao. Isu ti naibilang idi a katan-okan kadagiti amin a taga Oriente. Pamiliar kadakayo ti naganna​—Job. Bin-ig a maipapan kenkuana ti linaon ti maysa a libro ti Biblia. Kaskasdi, maysa nga agkabannuag a kasadaran ni Job ti nangtubngar kenkuana. Eliu ti naganna. No an-anagen, kasla ibagbaga ni Eliu a nalabes ti pannakaseknan ni Job iti bagina ken kadagidiay adda iti aglawlawna. Iti Job kapitulo 37, makitatayo ti sumagmamano nga espesipiko ken nainsiriban a balakad a pudno a pagimbagan ti tunggal maysa kadatayo.​—Job 1:1-3; 32:1–33:12.

4. Apay a namagbaga ni Eliu kas nairekord iti Job 37:14?

⁴ Dagiti tallo nga agkunkuna a gagayyem ni Job ti nangted iti nakaat-atiddog a komento maipapan kadagiti bambanag a patienda a nagkurangan ni Job iti panagpampanunot wenno iti aramid. (Job 15:1-6, 16; 22:5-10) Siaanus nga inuray ni Eliu a malpas dayta a saritaan. Kalpasanna, nagsao buyogen ti nauneg a pannakaawat ken sirib. Adu dagiti nagsayaat a dinakamatna, ngem imutektekanyo daytoy nagpateg a punto: “Umimdengka iti daytoy, O Job; Agintekka ket ipakitam a sipapaliiwka iti nakaskasdaaw nga ar-aramid ti Dios.”​—Job 37:14.

Ti Nagaramid

5. Ania ti karaman “iti nakaskasdaaw nga ar-aramid ti Dios” a dinakamat ni Eliu?

⁵ Paliiwenyo ta saan nga imbaga ni Eliu nga imutektekan ni Job ti bagina, ni Eliu, wenno ti sabali a tao. Nainsiriban nga indagadag ni Eliu ken ni Job​—ken kadatayo​—a maimutektekan koma dagiti nakaskasdaaw nga aramid ni Jehova a Dios. Ania ti ammoyo a saklawen ti sasao a ‘ti nakaskasdaaw nga ar-aramid ti Dios’? Maysa pay, apay a masapul nga imutektekan dagiti aramid ti Dios idinto ta adda ti dadduma a pakaseknanyo maipapan iti salun-at, kuarta, masanguanan, pamilia, katrabahuan, ken kaarruba? Awan duadua a dagiti nakaskasdaaw nga aramid ni Jehova a Dios iparangarangda ti kinasiribna ken ti autoridadna iti amin a parsua iti aglawlawtayo. (Nehemias 9:6; Salmo 24:1; 104:24; 136:5, 6) Tapno matarusanyo daytoy, imutektekanyo ti maysa a punto iti libro a Josue.

6, 7. (a) Aniada a nakaskasdaaw a banag ti inaramid ni Jehova idi kaaldawan da Moises ken Josue? (b) No nakitayo koma ti maysa kadagita a pasamak idi tiempo da Moises ken Josue, ania ngata ti reaksionyo?

⁶ Sinaplit ni Jehova ti nagkauna nga Egipto sana binisngay ti Nalabaga a Baybay tapno makapanaw dagiti nagkauna nga Israelita babaen ti panangiturong ni Moises. (Exodo 7:1–14:31; Salmo 106:7, 21, 22) Adda ti umasping a pasamak a nailanad iti Josue kapitulo 3. Ni Josue, a kasuno ni Moises, iballasiwna idi ti ili ti Dios iti sabali a danum agturong iti Naikari a Daga. Kinuna ni Josue: “Santipikarenyo ti bagbagiyo, ta inton bigat mangaramid ni Jehova iti nakaskasdaaw a bambanag iti tengngayo.” (Josue 3:5) Aniada a nakaskasdaaw a banag?

⁷ Bueno, ipakita ti salaysay a linuktan ni Jehova ti nakabangen a danum, ti Karayan Jordan, tapno makaballasiw ti rinibu a lallaki, babbai, ken ubbing. (Josue 3:7-17) No naimatangantay koma idi ti panagbisngay ti karayan ken ti natalged a panagballasiw dagidi a tattao, mabalin a nagamangatayo iti daytoy nakaskasdaaw a gapuanan! Imparangarangna ti pannakabalin ni Jehova a mangkontrol kadagiti amin a parsua. Ngem ita​—iti kaaldawantayo​—adda met dagiti nakaskasdaaw a banag. Usigentayo ti Job 37:5-7 tapno maammuantayo no ania ti dadduma kadagitoy ken no apay a nasken nga imutektekantayo dagita.

8, 9. Aniada a nakaskasdaaw nga aramid ti tuktukoyen ti Job 37:5-7, ngem apay a pakaseknantayo koma dagitoy?

⁸ Kinuna ni Eliu: “Ti Dios aggurruod a buyogen ti timekna iti nakaskasdaaw a pamay-an, nga ar-aramidenna ti naindaklan a bambanag a saantayo a maammuan.” Ania ti adda iti panunot ni Eliu maipapan iti panangaramid ti Dios kadagiti bambanag iti “nakaskasdaaw a pamay-an”? Bueno, dinakamatna ti niebe ken bumayakabak a tudo. Dagitoy ti mangpasardeng iti trabaho ti mannalon iti away. Dayta ti mangted kenkuana iti tiempo ken rason a mangusig kadagiti aramid ti Dios. Nalabit a saantay a mannalon, ngem mabalin nga apektarandatay ti tudo ken niebe. Depende iti pagnanaedantayo, mabalin a ti niebe ken tudo singaenda met dagiti aktibidadtayo. Ut-utobentayo kadi no siasino ti adda iti likudan dagitoy a pagsidsiddaawan ken no ania ti kaipapanan daytoy? Inaramidyo kadin ti kasta?

⁹ Makapainteres ta, kas iti mabasatayo iti Job kapitulo 38, inusar ni Jehova a Dios ti umasping a kapanunotan, bayat nga inyimtuodna ken Job dagiti nabagas a saludsod. Nupay ti Namarsua kadatayo inturongna dagitoy a saludsod ken Job, nalawag nga adda pakainaiganda iti kababalin, panagbiag, ken masanguanantayo. Ammuentay ngarud no ania ti insaludsod ti Dios, ket utobentayo ti ipaspasimudaagna, wen, aramidentayo ti iparparegta ti Job 37:14.

10. Ania koma ti epekto kadatayo ti Job kapitulo 38, ket ania a salsaludsod ti pataudenna?

¹⁰ Mangrugi ti kapitulo 38 iti kastoy: “Ni Jehova sinungbatanna ni Job manipud iti allawig ket kinunana: ‘Siasino daytoy a mangliblibeg iti pammatigmaan babaen iti sasao nga awanan pannakaammo? Bariksam dagiti lomom, pangngaasim, kas iti maysa a nabaneg a lalaki, ket bay-am a saludsodanka, ket pakaammuannak.’” (Job 38:1-3) Daytoy ti namagbalbaliw iti amin. Daytoy ti timmulong ken ni Job a mangbigbig iti kinapudno nga isu ket sitatakder iti sanguanan ti Namarsua iti uniberso ken adda sungsungbatanna iti Dios. Nasayaat met no kasta ti aramidentayo ken dagiti kasadarantayo. Kalpasanna, nagsao ti Dios maipapan kadagiti dinakamat ni Eliu. “Sadino ti ayanmo idi imbangonko ti daga? Ibagam kaniak, no ammom ti pannakaawat. Siasino ti nangipasdek kadagiti rukodna, no kas pagarigan ammom, wenno siasino ti nangyunnat iti rabawna ti pagrukod a parteng? Iti ania ti nakailumloman ti sulluop a batbatayna [“nakaikapetan dagiti pamuonna,” Ti Biblia, (Philippine Bible Society Edition)], wenno siasino ti nangisaad iti batona a pasuli?”​—Job 38:4-6.

11. Ania koma ti itukit kadatayo ti Job 38:4-6?

¹¹ Sadino ti ayan idi ni Job​—wenno ti asinoman kadatayo​—idi naaramid ti daga? Datayo kadi ti arkitekto a nagaramid iti plano ti dagatayo, ket manipud iti dayta a plano, datayo ti nangyuged kadagiti sukatna babaen ti pagrukod? Nabatad a saan! Awan pay idi ti tattao. Iti panangyaspingna ti dagatayo iti nagdakkel a patakder, inyimtuod ti Dios: “Siasino ti nangisaad iti batona a pasuli?” Ammotayo a naisaad ti daga iti apag-isu a kaadayo manipud iti init tapno agbiag ken nasalun-attayo. Ken apag-isu ti kadakkelna. No dakdakkel ti planetatayo, saan a makaruar ti hygrogen gas iti atmosperatayo ket saan koma a mabalin a pagbiagan ti daga. Nalawag, adda “nangisaad iti batona a pasuli” iti umiso a lugar. Ni Job kadi ti nangikabil iti dayta? Datayo kadi? Wenno ni Jehova a Dios?​—Proverbio 3:19; Jeremias 10:12.

Kabaelan Kadi Dagiti Tattao?

12. Ti saludsod a masarakan iti Job 38:6 pagpanunotennatayo maipapan iti ania?

¹² Inyimtuod met ti Dios: ‘Iti ania ti nakaikapetan dagiti pamuonna?’ Saan kadi a mamagpanunot dayta a saludsod? Nalabit pamiliar kadatayo ti termino a saan idi nga ammo ni Job​—ti grabidad. Maawatan ti kaaduan kadatayo a ti puersa ti grabidad manipud iti nagdakkelan nga init ti mamagtalinaed iti dagatayo iti lugarna, a kayariganna naikapet iti pamuonna. Nupay kasta, siasino ti naan-anay a makatarus iti grabidad?

13, 14. (a) Ania ti masapul a bigbigentayo maipapan iti grabidad? (b) Ania koma ti reaksiontayo iti situasion nga intampok ti Job 38:6?

¹³ Ti kabbaro a naipablaak a libro a napauluan iti The Universe Explained admitirenna a ti ‘grabidad ti pagaammo unay, ngem isu ti karirigatan a tarusan, kadagiti puersa ti nakaparsuaan.’ Innayonna: “Agparang a giddato ti panagdaliasat ti puersa ti grabidad iti kawaw nga espasio, a saan nga ammo no kasano a mapasamak dayta. Nupay kasta, kadagiti kallabes a tawen, rinugian dagiti pisiko a pattapattaen a nalabit agdaliasat ti grabidad kadagiti allon a buklen dagiti partikulo a maawagan iti graviton . . . Ngem awan ti makasierto no adda a talaga dagita.” Panunotenyo no ania ti ipasimudaag dayta.

¹⁴ Dimmur-asen ti siensia iti 3,000 a tawen sipud idi inyimtuod ni Jehova dagidiay a saludsod ken ni Job. Ngem awan kadatayo, uray dagiti eksperto a pisiko, ti makabael a mangilawlawag a naan-anay iti maipapan iti grabidad a mamagtalinaed iti dagatayo iti umiso a pagrikusanna, ti eksakto a posision a rumbeng nga ayanna tapno matagiragsaktayo ti biag ditoy. (Job 26:7; Isaias 45:18) Di kayat a sawen daytoy a masapul nga ikagumaantayo amin a sukisoken dagiti misterio ti grabidad. Imbes ketdi, ti panangutob iti daytoy maysa nga aspeto dagiti nakaskasdaaw nga ar-aramid ti Dios impluensiaanna koma ti panangmatmattayo kenkuana. Pagsidsiddaawanyo met laeng kadi ti sirib ken pannakaammona, ken maawatanyo kadi no apay a nasken nga ammuentayo ti ad-adu pay maipapan iti pagayatanna?

15-17. (a) Ania ti nangipamaysaan ti Job 38:8-11, a mangiturong iti ania a salsaludsod? (b) Ania ti masapul nga admitirentayo no maipapan iti pannakaammo iti taaw ken iti pannakaiwarasda iti globo?

¹⁵ Intuloy ti Namarsua ti nagsaludsod: “Siasino ti nangsagben (nangbangen) iti baybay babaen kadagiti rikep, a nangrugi a rummuar a kas no rumkuas dayta manipud iti aanakan; idi inkabilko ti ulep kas kawesna ken ti napuskol a daguyemyem kas pangbungon a bedbedna, ket insaadko ti alagadek iti dayta ken nangipasdekak iti balunet ken ruruangan, ket kinunak, ‘Agingga ditoy mabalinmo ti umay, ket saan nga ad-adayo pay; ket ditoy nga agpatingga dagiti napannakkel a dalluyonmo’?”​—Job 38:8-11.

¹⁶ Dagiti nangbangen iti baybay ramanenna dagiti kontinente, taaw, ken ti panagatab ken panagugot ti taaw. Kasano kabayagen ti panangpaliiw ken panangadal ti tao kadagitoy? Iti rinibu a tawenen​—ken talaga nga impapatida iti kallabes a siglo. Mabalin a panunotenyo a nasungbatan itan ti kaaduan kadagiti rumbeng a maammuan maipapan kadagita. Ngem iti daytoy tawen 2001, no sukimatenyo kadagiti kadadakkelan a libraria ti maipapan kadagita a banag wenno usarenyo ti nabileg a kapasidad ti Internet nga agsirarak tapno ammuenyo dagiti kabaruan nga impormasion, aniat’ masarakanyo?

¹⁷ Kastoy ti inadmitir ti maysa a mabigbigbig a reperensia: “Ti pannakaiwaras dagiti plataporma ti kontinente ken dagiti tukok ti taaw iti rabaw ti globo ken ti pannakaiwaras dagiti kangrunaan a paspaset ti daga ket nabayagen a maysa kadagiti karirikutan a problema a taktakuaten ken iyar-aramidan dagiti sientista iti teoria.” Kalpasan a naibagana dayta, nangipaay dayta nga encyclopedia iti uppat a posible a panangilawlawag ngem kunana a dagitoy ket “karaman kadagiti adu a pattapatta.” Nalabit pagaammoyon a ti sao a pattapatta “ipasimudaagna ti kinakurang ti ebidensia a mangipaay iti sierto a panangilawlawag.”

18. Iturongnakayo ti Job 38:8-11 iti ania a konklusion?

¹⁸ Saan kadi a dayta ti mangipakita a naintiempuan dagiti saludsod a mabasatayo iti Job 38:8-11? Sigurado a saan a datayo ti nangyurnos kadagitoy nga aspeto ti planetatayo. Saan a datayo ti nangisaad iti bulan nga addaan iti grabidad a mangpataud iti kalalainganna a panagatab tapno di malayus ti takdang wenno pagnanaedantayo. Ammoyo no siasino ti nangyurnos kadagita. Isu daydiay Mangar-aramid kadagiti nakaskasdaaw a banag.​—Salmo 33:7; 89:9; Proverbio 8:29; Aramid 4:24; Apocalipsis 14:7.

Itedyo ken Jehova ti Pakaikarianna

19. Dagiti naindaniwan nga ebkas iti Job 38:12-14 ipabigbigna kadatayo dagiti ania a kinapudno?

¹⁹ Saan a dagiti tattao ti nangyurnos iti panagpusipos ti daga, a naipasimudaag iti Job 38:12-14. Daytoy a panagpusipos ti makagapu nga adda panagbannawag, a masansan a makapaamanga ti kinaimnasna. Bayat a lumgak ti init, ad-adda nga agminar ti buya ti globotayo, a kaasping dagiti nabatad a marka a naimaldit iti damili. Uray apagbiit laeng nga imutektekantayo ti panaggaraw ti daga, agsiddaawtayo ta kalalainganna ti kapartak ti panagtayyekna idinto ta ammotayo a delikado no naparpartak pay. Saan met a nakabambannayat ti panagpusiposna a mangpaatiddog koma unay iti aldaw ken rabii, ket mangyeg dayta iti nakaro a pudot ken lamiis a mamagbalin nga imposible nga agbiag ti tao. Kinapudnona, maragsakantayo ta saan a dagiti tattao no di ket ti Dios ti nangyurnos iti kapartak ti panagtayyek.​—Salmo 148:1-5.

20. Ania ti sungbatyo kadagiti saludsod a naidatag iti Job 38:16, 18?

²⁰ Ita, ipapanyon a dakayo ti pagsalsaludsodan ti Dios iti kanayonan nga agsasagadsad a saludsod: “Nakagtengkan aya kadagiti ubbog ti baybay, wenno nagpagnapagnakan aya a nangbirok iti nadanum a yuyeng?” Uray ti oceanographer dina naan-anay a masungbatan dayta! “Naimutektekam aya a sisasaririt ti akaba a babaet ti daga? Ibagam, no naammuam amin dayta.” (Job 38:16, 18) Napasiar ken nasukisokyo kadin amin a lugar ditoy daga​—wenno ti kaaduan a pasetna? Mano ngata nga unos ti panagbiag ti mabusbos no sukisokentayo dagiti nagpipintas a lugar ken pagsidsiddaawan iti dagatayo? Ania ket ngatan a nakaskasdaaw dagita a panawen!

21. (a) Dagiti saludsod iti Job 38:19 nalabit pataudenna dagiti ania a nasientipikuan a panangmatmat? (b) Dagiti kinapudno maipapan iti lawag tignayennatayo a mangaramid iti ania?

²¹ Kitaenyo met dagiti narikut a saludsod iti Job 38:19: “Sadino, ita, ti dalan nga agturong iti pagtataengan ti lawag? No maipapan iti sipnget, sadino, ita, ti dissona?” Nalabit ammoyo a nabayagen a naipagarup nga agdaliasat ti lawag a kas iti dalluyon, kas kadagiti allon a makitatayo iti ban-aw. Idi 1905, inlawlawag ni Albert Einstein a ti lawag ket kas kadagiti raay, wenno partikulo, ti enerhia. Nasungbatanna kadi dagiti bambanag? Bueno, insaludsod ti nabiit pay nga encyclopedia: “Ti kadi lawag ket allon wenno partikulo?” Kastoy ti sungbatna: “Agparang nga agpadpada a saan a kasta [ti lawag] agsipud ta agduma unay dagita a dua nga ehemplo [dagiti allon ken partikulo]. Ti kasayaatan a sungbat ket sigurado nga awan kadagita ti pakayaspingan ti lawag.” Ngem uray saan a naan-anay a mailawlawag ti tao daytoy nga aramid ti Dios, mapabpabaratayo (direkta man wenno saan) babaen ti lawag ti init. Adda mapataud a pagtaraon ken oksihenatayo gapu iti epekto ti lawag kadagiti mula. Makabasatayo, makitatay ti rupa dagiti ay-ayatentayo, maimatangantayo ti ilelennek ti init, ken dadduma pay. Gapu kadagita, saan aya a rumbeng a bigbigentayo dagiti nakaskasdaaw nga aramid ti Dios?​—Salmo 104:1, 2; 145:5; Isaias 45:7; Jeremias 31:35.

22. Ania ti reaksion ni David idi ugma maipapan kadagiti nakaskasdaaw nga aramid ti Dios?

²² Ngem ut-utobentay kadi dagiti nakaskasdaaw nga aramid ni Jehova tapno laeng adda pagsiddaawantayo, pagamangaan wenno maikulengtayo gapu kadagita? Saan. Inadmitir ti nagkauna a salmista nga imposible a matarusan ken makomentuan ti amin nga aramid ti Dios. Insurat ni David: “Adu a banag ti inaramidmo, O Jehova a Diosko, ti mismo a nakaskasdaaw nga ar-aramidmo . . . No nagannayasak koma nga agibaga ken agsao maipapan kadakuada, nagbalinda nga ad-adu ngem iti kabaelak nga ibinsabinsa.” (Salmo 40:5) Ngem dina kayat a sawen nga agulimek lattan no maipapan kadagitoy a naindaklan nga aramid. Pinaneknekan daytoy ni David iti determinasionna a nayebkas iti Salmo 9:1: “Idayawkanto, O Jehova, buyogen ti isuamin a pusok; ideklarakto ti amin a nakaskasdaaw nga ar-aramidmo.”

23. Ania ti reaksionyo kadagiti nakaskasdaaw nga aramid ti Dios, ket kasanoyo a matulongan dagiti sabsabali?

²³ Saantay met kadi a matignay a mangaramid iti kasta? Saannatay kadi a tignayen ti panagsiddaaw kadagiti naindaklan nga aramid ti Dios tapno isaritatayo ti maipapan kenkuana, no ania ti naaramidanna, ken no ania pay ti aramidenna? Nabatad ti sungbat​—nasken a ‘ti dayagna ideklaratayo kadagiti nasion, kadagiti amin nga ili ti nakaskasdaaw nga ar-aramidna.’ (Salmo 96:3-5) Wen, maipakitatay ti personal nga apresasiontayo kadagiti nakaskasdaaw nga aramid ti Dios babaen ti panangiranudtayo kadagiti naadaltayo maipapan kenkuana. Uray no dimmakkelda iti kagimongan a di mangikankano iti Namarsua, mabalin a bigbigendanto ti Dios gapu iti positibo ken makaisuro nga impormasion nga idanontayo. Napatpateg pay, mabalin a matignayda a mangammo ken agserbi iti daydiay ‘nangparsua iti amin a bambanag,’ ti Mangar-aramid kadagiti nakaskasdaaw a banag, ni Jehova.​—Apocalipsis 4:11.

Ania ti Sungbatyo?

• Ti pammagbaga a nairekord iti Job 37:14 pagpanunotennakayo maipapan iti ania nga aramid ti Dios?

• Ania ti sumagmamano a banag a naitampok iti Job kapitulo 37 ken 38 a saan a naan-anay a mailawlawag ti siensia?

• Ania ti makunayo maipapan kadagiti nakaskasdaaw nga aramid ti Dios, a mangtignay kadakayo a mangaramid iti ania?

[Ladawan iti panid 7]

Siasino ti nangbangen iti baybay tapno agtalinaed dayta iti lugarna?

[Ladawan iti panid 7]

Siasino ti nakapasiaren kadagiti amin nga agkakapintas a lugar ditoy daga a pinarsua ti Dios?