LEVIATAN
[Heb., liw·ya·thanʹ].
Daytoy a Hebreo a sao ket innem a daras nga agparang iti Biblia. Patien a nagtaud dayta iti sao a kaipapananna ti “balangat”; ngarud ti nagan ipasimudaagna ti maysa a banag a “nabalangatan,” wenno “nakupinkupin.” Ti sao ket letra-por-letra a naipatarus kadagiti kaaduan a patarus ti Biblia.
Yantangay nadakamat ti danum mainaig kadagiti pannakatukoy ti Leviatan, malaksid iti Job 3:8, agparang a tumukoy dayta iti maysa a kita ti parsua iti danum a nakadakdakkel ken nakapigpigsa, nupay saan a kanayon a maysa nga espesipiko a kita. Deskribiren dayta ti Salmo 104:25, 26 kas aglanglang-ay iti baybay a pagdaliasatan dagiti barko, ket maigapu itoy adu ti mangisingasing a ti termino iti daytoy a teksto agaplikar iti maysa a kita ti balyena. Nupay manmano dagiti balyena iti Mediteraneo, nalatak dagita sadiay, ket adda paspaset ti iskeleton ti dua a balyena a masarakan iti maysa a museo iti Beirut idiay Lebanon. Ti An American Translation ilanadna ditoy ti “buaya” imbes a Leviatan. Kanayonanna pay, saan a masinunuo ti mismo a sao a “baybay” (yam) yantangay iti Hebreo mabalin a tumukoy dayta iti dakkel a danum iti las-ud ti takdang kas ti Baybay ti Galilea (Baybay ti Kinneret) (Nu 34:11; Jos 12:3), wenno uray pay ti karayan Nilo (Isa 19:5) wenno ti Eufrates.—Jer 51:36.
Ti pannakailadawan ti “Leviatan” iti Job 41:1-34 mayataday unay iti buaya, ket ti “baybay” iti bersikulo 31 mabalin a tumukoy iti karayan kas iti Nilo wenno sabali pay a dakkel a danum ti tamnay. Nupay kasta, maimutektekan koma a ti sumagmamano a buaya, kas kadagiti buaya ti Nilo (Crocodylus niloticus), ket masarakan iti igid ti baybay ken no dadduma rummuarda a mapan iti baybay nga umadayoda bassit manipud iti takdang.
Desdeskribiren ti Salmo 74 ti rekord maipapan iti panangisalakan ti Dios iti ilina, ket ti bersikulo 13 ken 14 simboliko a tukoyenda ti panangispalna iti Israel manipud Egipto. Ti termino ditoy a “dagiti ulimaw ti baybay [Heb., than·ni·nimʹ, pangadu a porma ti tan·ninʹ]” ket maus-usar kas termino a pumadpada iti “Leviatan,” ket ti pannakarumek ti ul-ulo ti Leviatan mabalin a tumukoy la ketdi iti nakaro a pannakaabak a naipalak-am ken Faraon agraman ti buyotna idi tiempo ti Ipapanaw. Dagiti Aramaiko a Targum ilanadda ditoy ti “dagidiay napigsa a kukua ni Faraon” imbes nga “ul-ulo ti Leviatan.” (Idiligyo ti Eze 29:3-5, a sadiay naipadis ni Faraon iti maysa a “dakkel nga ulimaw ti baybay” iti tengnga dagiti kanal ti Nilo; kasta met ti Eze 32:2.) Ti Isaias 27:1 nalawag nga aramatenna ti Leviatan (LXX, “ti dragon”) kas simbolo ti maysa nga imperio, maysa nga organisasion a saklawenna ti sangalubongan ken iturturayan daydiay natukoy kas “serpiente” ken “dragon.” (Apo 12:9) Ti padto ket maipapan iti pannakaisubli ti Israel, ngarud mairaman la ketdi ti Babilonia iti ‘panangiturong ni Jehova iti asikasona’ iti Leviatan. Nupay kasta, ti bersikulo 12 ken 13 ibilangda met ti Asiria ken Egipto. Gapuna, ti Leviatan ditoy ket nabatad a tumukoy iti maysa a sangalubongan nga organisasion wenno imperio a bumusbusor ken Jehova ken kadagiti managdaydayaw kenkuana.