Panagsirarak iti Law-ang—Aniat’ Ipaay ti Masanguanan?

BABAEN ti pannakarbek ti imperio ti Komunista a Soviet, naiwalinen ti kaaduan a panagsasalisal iti law-ang. Dadduma kadagiti sientista ita awanen ti dati a pakatignayanda—adda abakenda. Imbes a makisalisalda, dagiti Russo ken Americano a sientista iti law-ang agtutulagdan nga agtitinnulong, mangiraman iti pannakaammoda ken kinasigoda. Ngem addada pay panggep a maibanag ken salsaludsod a sungbatan. Maysa a saludsod nga iyim-imtuod dagiti adu ket, Ania dagiti gunggona dagitoy amin a kasta unay a bannog ken gastos iti panagsirarak ti makinruar a law-ang iti sangatauan?

Kuna ti maysa a publikasion ti NASA nga iti las-ud ti napalabas a tallo a dekada, “nasurok a 300 [a lugan nga awan kargana a tao] ti naipatayab a mangaramid ti panagsirarak iti solar system tapno mapasayaat ti panangipadto iti panniempo, sangalubongan a komunikasion ken panangadal kadagiti kinabaknang ti Daga.” Maitutop kadi dagiti resulta iti nagdakkelan a kuarta a naisangrat kadagitoy a gakat? Kuna ti NASA a dagitoy “aglaplapusanan ti naisublina iti impuonan ti nasion a tiempo, kuarta ken laing iti teknolohia.” Ikalintegan pay ti NASA ti gastos babaen ti panagkunana: “Agarup 130,000 nga Americano ti naiyempleo gapu iti programa iti law-ang a mangaramid iti panagsirarak a mangpasayaat kadagiti naandur iti apuy a lupot ken pintura, babbabassit ken napapaut a radio ken TV, natibtibker a plastik, nakapkapkapet nga adhesive, dagiti elektroniko a pangaywan kadagiti pasiente iti ospital, narang-ay a teknolohia ti kompiuter, agraman dagiti dadduma pay a panagsirarak.”

Ti sabali pay a saklawen dagiti gunggona iti programa iti law-ang isu ti ad-adda a detaliado a pannakaimapa ti rabaw ti daga, ken uray pay iti uneg ti daga. Ti maikadua a naipatayab a shuttle inramanna ti maysa nga eksperimento a “nangusar iti saan unay a daan nga optical recorder.” Daytat’ “naipagarup a simple laeng a panangsukimat iti kasasaad ti rabaw ti daga a nangusar iti radar a mangrukod iti dayta.” (Prescription for Disaster, ni J. J. Trento) Ngem adda maysa a di ninamnama a gunggona. “Idi nagsubli ti lugan iti law-ang ket dagiti ladawan . . . naproseso, dagiti daldalan ken kalkalsada ti maysa a kadaanan a siudad a nailumlumen kadagiti kadaratan ti Sahara ket naipalgaken. Nabirukan ti maysa a napukawen a sibilisasion.” Maysa pay, adda sabali a gunggona a mangapektar kadatay amin.

Anianto ti Kasasaad ti Panniempo?

Ti inaldaw a panangipadto ti panniempo, nga addaan kadagiti mapa ken dagiti pakakitaan, ket mabalin a maysa laeng a gagangay a banag kadagiti kaaduan a tattao nga addaan iti TV. Ngem, anian ti panangbalbaliwna iti inaldaw a panagplanotayo! Gagangay, no adda bagio wenno agtudo wenno agtinnag ti niebe, maammuanyo adu nga oras sakbayna—yaman pay ta adda dagiti satellite a mangririkos iti daga a mangsipsiput iti panniempo.

Iti napalabas a 30 a tawen, dagiti meteorological satellites maiyal-allatiwdan ti impormasion maipapan iti panniempo ti daga. Kuna ti maysa a publikasion ti NASA: “Dagitoy a satellite saanda laeng a nangipaay iti nasaysayaat a pannakaawat iti aglawlawtayo, tumulongda met a mangsalaknib kadatayo kadagiti peggadna.” Kunana pay nga idi 1969 limmabas ti maysa a bagio iti Mississippi Gulf Coast, a nangdadael iti sanikua nga aggatad iti $1.4 bilion. “Ngem, yaman pay iti pakaammo ti satellite iti paniempo, adda laeng 256 a tattao a natay, ket kaaduan kadagitoy ti mabalin koma a naispal no impangagda dagiti immuna a pakdaar a pumanaw iti lugar.” Talaga, dagitoy a gunggona mabalin nga agaplikar kadagiti dadduma a paset ti daga a kanayon nga agsagaba kadagiti makapapatay nga epekto dagiti panagtutudo ken dagiti bagio.

Saan laeng nga interesado dagiti sientista iti law-ang kadagiti naipakuyog a gunggona nga agpaay kadagiti agnaed iti daga. Ad-adu pay dagiti kalatda. Gapuna, aniat’ ipaay ti masanguanan iti panagsirarak iti law-ang?

Ti Karit iti “Space Station”

Ti makita dagiti sientista ti law-ang a nasken a kasapulan isut’ pudpudno, agan-andar nga space station. Pinattapatta ti NASA a kasapulan ti $30 bilion agingga iti tawen 2000 agpaay iti space station a Freedom a maibangbangonen. Yantangay naiplano ti station iti sumagmamano a tawen a napalabasen, nagaston ti $9 bilion, sigun iti maysa a gubuayan ti NASA. Ngem kasano a maipatayab dagiti eksperto ti stationda a mangrikos iti daga? Napattapatta a ti shuttle ti E.U. masapul a mangipatayab kadagiti 17 a lugan nga addaan tao tapno maipanna ti Freedom sadiay a pedaso por pedaso. Dayta a trabaho sapulenna ti nagdakkelan a gastos ken adu a tiempo. Aniat’ solusionna?

Insingasing dagiti dadduma nga agkadua dagiti puersa a Russo ken Americano ket usarenda dagiti nabileg a raket ti Russia nga Energia tapno maipan ti Freedom sadiay. Ti Energia, a dineskribir ti mannurat iti New York Times a ni Serge Schmemann kas “maysa a 20 grado nga agtaytayab a nangato a patakder,” mabalin a mapapartakna ti proyekto ti E.U. nga space station. Kasapulan dagiti Russo dagiti doliar ti E.U., ket adtoyen ti gundawayda nga agpaay iti nasirib a pannakinegosio. Kinuna ti U.S.News & World Report: “Dagiti innem nga awan luganna a tao nga Energia mabalinnan nga ipan ti intero nga space station iti law-ang, a nalaka laeng ti magasto ken awan ti agpeggad a biag.”

Siempre, saan laeng a ti Estados Unidos ken ti Russian Federation ti nairaman iti panagsirarak iti law-ang. Mairaman kadagiti dadduma a nangiyussuat, ti European Space Agency, iti sidong ti panangiwanwan ti kompania a French Arianespace iti mangpataud kadagiti mausar a raket a mailako maipaay iti panangipatayab kadagiti satellite. Ikagkagumaan met ti Japan ti lumatak, ket “inton agngudo ti siglo, plano ti Japan ti agbalin a kaunaan a nasion ti Asia a mangipasdek iti agnanayon a kaadda ti tao iti law-ang,” sigun iti nabiit pay nga impormasion a naipablaak iti Asiaweek. Ti umuna nga opisial nga astronaut a Hapon, ni Mamoru Mohri, ket nakaeskediol nga agpaay iti pito-aldaw a mision manipud Cape Canaveral, Florida, iti 1992. Kunaen ti isu met laeng a report a “ti mision ket maysa a napateg a pangrugian iti plano ti Japan a tumulong iti pannakaipan ti Freedom nga space station [ti E.U.].” Tumulongto met dagiti sientista iti law-ang ti Europa ken Canada iti daytoy a proyekto.

Panangtagitao kadagiti Planeta

Ti sabali pay nga ambision ti mangtignay ti panunot dagiti adu—ti tarigagay a mangtagitao ken mangusar kadagiti dadduma a planeta. Insurat ni George Henry Elias, iti librona a Breakout Into Space—Mission for a Generation: “Ti pannakaibangon ti maysa a sibilisasion kadagiti planeta ket nasken a maipaay iti ilalasat ti kakikitatayo. . . . Datayo a tattao agnanaedtayo ita iti intero a planeta, ket panawenen ti iyaakartayo iti dakdakkel a pagtaengan. Agur-uray ti awan nagyanna a solar system kadatayo.” Ti umuna a planeta a mariknana a pagakaran ti tao isu ti Mars.

Maysa a tao a mangipagarup a masapul a mapan ti tao idiay Mars isu ni Michael Collins, dati nga astronaut a nagmaneho iti Gemini 10 idi 1966 ken nangmaneho met iti command module iti Apollo 11, isu a nangipan iti tao idiay bulan. Iti librona a Mission to Mars, kunana: “Kasla natalged a lugar ti Mars, nalaka a danonen, ken mabalin pay a pagnaedan.”

Nabileg ti panangitandudo ni Bruce Murray, nabayagen a manedyer iti Jet Propulsion Laboratory iti Pasadena, iti panagkadua ti Estados Unidos-Russia a mapan idiay Mars. Kas kadua a nangibangon iti Planetary Society, nabiit pay nga imparegtana ti kapanunotan nga “Agkadua . . . a Mapan Idiay Mars.” Kunana: “Ti Mars isut’ planeta iti masanguanan. Daytanto ti maysa a tay-ak a pagay-ayaman dagiti agsapsapul ti kapadasan a kameng ti masanguanan a kaputotan.”

Insurat ni Marshall Brement, dati nga embahador ti E.U. idiay Iceland: “Mabalin nga adut’ maisuro ti dua a pagilian iti maysa ken maysa maipapan itoy a tay-ak [iti law-ang]. Dagiti programa ti Soviet a nangilugan ti tao isu ti kasayaatan; dagiti cosmonaut a Soviet ik-ikutanda dagiti kasayaatan a rekord iti kapaut ti panagrikos. . . . Mabalin nga adda dakkel a sientipiko a pateg ti panagtulag dagiti dua a nasion a mangipasdek nga agkadua iti maysa nga station idiay bulan, manglawlaw iti Venus, ken agdisso idiay Mars.”

Ni astronomo a Carl Sagan iti Cornell University, a nairaman a nangibangon iti Planetary Society, impablaakna ti “The Mars Declaration,” a nagkuna: “Ti Mars ti sumaganad a ruangan ti lubong, ti kaasitgan a planeta a sitatalged a mapagdissuan dagiti tao nga agsirarak idiay Mars. . . . Adu a nagsayaatan a sientipiko nga impormasion ti masarakan idiay Mars—a napateg iti panangadal met laeng iti Mars ngem napateg met gapu iti lawag nga ipaayna maipapan iti nagtaudan ti biag ken ti panangsalaknib iti aglawlaw ti Daga.” Maallukoy dagiti sientista iti misterio ti nagtaudan ti biag. Saanda a mapnek iti simple a sungbat ti Biblia: “Sika ti maiparbeng, Jehova a Diosmi, nga umawat iti dayag ken ti dayaw ken ti pannakabalin, ta sika pinarsuam dagiti isuamin a banag, ket gapu iti nakemmo naaddada ken naparsuada.”—Apocalipsis 4:11; Roma 3:3, 4.

Dagiti Parikut a Sanguen

Nupay kasta, mabigbig ni Murray, agraman dagiti dadduma a sientista, dagiti dadduma a parikut ti kasta a nawatiwat a panagbiahe a mapan kadagiti planeta. Kas pangarigan, dagiti agkadua a panagbiahe dagiti astro/cosmonaut a mapan kadagiti planeta mabalin a busbosenna ti agarup makatawen tapno makagteng idiay Mars. Gapuna, ti biahe a mapan ken agsubli alaenna ti agarup dua a tawen, a di pay nairaman ti tiempo a panagnaed idiay Mars. Saan pay a naan-anay a maawatan dagiti epekto ti kinaawan-dagsen. Kunaen ti maysa a publikasion ti NASA: “Mairaman kadagitoy ti pannakapukaw ti dadduma a mineral ti tultulang; ti panaglupoy dagiti piskel no di maarsisio; ken ti space adaptation syndrome, maysa a porma ti sakit iti panaggaraw a masarakan laeng kadagiti panagtayab iti law-ang.”

Agingga ita, awan pay ti tao a nakapadas iti kasta a kinaawan-dagsen iti kasta a kapaut. Ngem, pinadasen dagiti Russo a cosmonaut dayta. Idi Marso 25, 1992, kalpasan ti sangapulo a bulan iti law-ang iti Russo nga space station a MIR, ti 33-anos a ni Sergei Krikalev nagsubli ditoy daga. Isut’ kasla maul-ulaw idi imbagkatda manipud iti return capsule, ngem naipakitana a mabalin nga agbiag ti tao a napaut nga awan-dagsenna. Ket naammuan dagiti Russo a saan laeng a ti kinaawan-dagsen ti parikut a sanguen dagiti astro/cosmonaut.

No mangikabilkayo ti maysa a grupo dagiti tao iti maysa a natikub a lugar iti aniaman a kapaut ti tiempo, kamaudiananna maaddaankayto iti parikut iti personalidad ken iti panagpampanunot. Kunaen ti libro nga Outbound maipapan iti Tiempo-Biag, iti serie a Voyage Through the Universe: “Kumaro ti panagalipunget iti tunggal lawas iti mision. Bayat dagiti mision ti Salyut [iti Soviet], nadlaw dagiti mangsipsiput ditoy daga a dagiti cosmonaut kimmaro ti kinaalipungetda kadagiti bambanag nga imbilangda a minamaag a salsaludsod. . . . Bayat ti nagpaut a mision ni Grechko ken Romanenko idi 1977, impasdek met dagiti mangsipsiput ditoy daga ti maysa a ‘grupo a mangaywan iti panagis-isip dagiti cosmonaut’ a mangsiput iti mental a salun-atda.” Kinuna ni Grechko: “Ti maysa kadagiti kadadaksan a banag isu ti panagsasalisal kadagiti trepolante, nangnangruna no tunggal maysa padasennan a paneknekan nga isu ti kalaingan.” Innayonna pay nga iti makinruar a law-ang, “awan ti pangipapasam ti riknam. Napeggad ti adda sadiay.”

Gapuna, aniaman a napaut a panagbiahe kadagiti planeta agbalinto a nakarikrikut nga aramid a makasapul iti kinasigo ken taktika, no usigen dagiti amin a sientipiko, mekanikal, ken sikolohikal a banag a nairaman. Saan a nalaka ti agiinnanus kadagiti tao ditoy daga; anian a narigrigat pay no adda a nakulong iti maysa a lugan iti law-ang.—Idiligyo ti Colosas 3:12-14.

Makagtengto Kadi ti Tao kadagiti Planeta?

Ti nalatak a pelikula nga Americano nga Star Trek pinagessemna dagiti minilion nga agbiahe iti law-ang. Ania dagiti mainanama a masanguanan dagiti adda kargana a tao a luglugan a mangsirarak kadagiti dadduma a planeta? Addada dua a panginanamaan nga usigen—ti tao ken ti Dios. Nupay kasta, kunaen ti Biblia a ni Jehova “ti Nangaramid iti langit ken daga. Dagiti langlangit isuda dagiti langlangit ni Jehova, ngem ti daga intedna kadagiti annak dagiti tao.”—Salmo 115:15, 16; Genesis 1:1.

Nakitatayon nga adu dagiti sientista a manginanama a makapan ti tao idiay Mars ken agnaed iti dayta. Awan duadua ti kinausiuso ti tao ket ti panagtarigagayna iti pannakaammo ti agtultuloyto a mangiduron kadagiti lallaki ken babbai a mangpalawa iti panangtakkuatda. Maysa kadagiti panggep iti Hubble Space Telescope, sigun iti maysa a dokumento a mangpaneknek idiay NASA, isu ti “panangbiruk kadagiti dadduma a lubong, dadduma a galaksi ken ti nagtaudan a mismo ti uniberso.” Kunaen pay ti NASA: “Ti panangmatmat kadagiti ar-aramid iti law-ang iti maika-21 a siglo ket makaparagsak ken makakarit. Masirmatatayo dagita a napateg a naaramidan kas agan-andar nga industria nga agrikrikos, dagiti base idiay Bulan, ken dagiti adda kargana a tao a luglugan a mapan idiay Mars. Ita ta nakagtengtayon idiay law-ang, awanen ti panagbabawi.”

Aniat’ makuna maipapan iti panangmatmat ti Biblia? Pudno, imbaga ti Dios iti tao ‘agadukayo ket punuenyo ti daga.’ (Genesis 1:28) Maigiddato iti dayta, naikkan iti laing ken ti di mapmapnek a tarigagay a mangammo ti ad-adu pay maipapan iti aglawlawna, agraman ti biosphere, ti stratosphere, ken ti labes pay dayta. Dayta nga aglawlaw iramanna ti bassit a solar system tayo ken dagiti bituen iti labesna. Gapuna, napaltiingan ni Ari David nga agsurat agarup tallo a ribo a tawen a napalabasen: “No imutektekak dagiti langlangitmo, ti aramid dagiti ramaymo, ti bulan ken dagiti bitbituen isuda nga insaadmo, ania ti tao tapno maseknanka kenkuana?”—Salmo 8:3, 4.

Ti teleskopio a Hubble nabiit pay a nangipatulod iti maysa a ladawan iti nagdakkelan a galaksi nga M87. Nadeskribir dayta a kas silnag ti lawag a buklen iti dua a trilion a bituen! Mapattapattatayo kadi dayta a bilang? Kasano ti kaadayo ti M87? Singkuenta-y-dos a milion a lightyears manipud ditoy daga—“asideg no usigen ti distansia iti nagbabaetan dagiti galaksi!” Masapul a prangkatayo, ti tao ken ti daga bassi-usitda no idilig iti di matukod ti panunot a kalawa ti law-ang ti uniberso! Ti ar-aramiden ni Jehova ken ti aramidennanto iti isuamin nga awan patpatinggana a law-ang ket ditay pay maawatan ita. Aniaman ti ambision ti tao agpaay iti makinruar a law-ang, adda isyu a naibangon ditoy planetatayo a masapul a marisot nga umuna babaen iti pannakibiang ti Dios.—Apocalipsis 16:14-16.

Ti Isyu a Masapul a Marisot

Ti isyu isut’ panagpili iti turay ti Dios ken turay ni Satanas. Daytat’ makagapu no apay a dagiti Saksi ni Jehova iwarwaragawagda iti sangalubongan a din agbayag agtignayton ti Dios a mangdalus iti daga iti kinakillo, kinadakes, panangpapatay, kinaranggas, ken gubat.—Marcos 13:10; 2 Corinto 4:4.

Dagiti astronaut a nakasirpat iti dagatayo manipud iti ginasgasut a kilometro a kaadayo iti law-ang nasdaawda iti kinapintas daytoy a kasla gameng a planeta. No matmatan idiay ngato, di ipakita ti daga dagiti napolitikaan a pagbeddengan a mangbingaybingay ken mamagsisina. Daytat’ maymaysa a napintas, sangalubongan a pagtaengan nga agpaay iti natauan a pamilia. Kaskasdi, ditoy addaantayo iti lubong a napno iti kinabuklis, apal, kinaulbod, pananggundaway, panangirurumen, panagamak, panagbuteng, krimen, ken kinaranggas. Aniat’ kasapulan ti tao tapno pasardengen ida iti kinamaagda?

Ipakita ti Biblia a ni Jehova a Dios, ti Nangaramid ken Manangaywan iti daga, agtignayton a maibusor kadagiti nasukir ken di maiturayan nga agnanaed ditoy a planeta. Mabatinto laeng dagiti naemma a mangtawid iti daga. Agingga laeng iti dayta a makitatayto dagiti dadduma pay a panggep ti Dios agpaay iti natulnog a pamilia ti tao.—Salmo 37:11, 29; Apocalipsis 11:18; 16:14-16.

[Kahon iti panid 14]

Panangalaw iti Satellite

NAGBALLIGI ti NASA iti maysa a nakarikrikut a trabaho idi Mayo itoy a tawen idi tallo nga astronaut manipud iti space shuttle nga Endeavor naiturongda ti simiasi a 4,080 kilo a satellite ti komunikasion bayat ti pannagnada idiay law-ang. Impanda dayta iti pagikkan ti karga a sadiay ti nakaikabitan ti maysa a baro a booster rocket. Kalpasanna naipatayab ti satellite iti nangato a pagrikosan sakbay ti pannakaipababana iti lugar a pagrikosanna a 35,900 kilometro iti ngatuen ti daga.

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

1. Panangiladawan ti artist iti maipalplano nga space station a “Freedom;”

2. Ti kinaawan-dagsen ti maysa a parikut a sanguen dagiti agbiahe kadagiti planeta iti masanguanan;

3. Ti daga kas makita manipud bulan;

4. Venus

5. Mars

[Credit Line]

Ladawan 1-4 ti NASA; Ladawan 5 NASA/JPL