Dagiti Moral a Prinsipio a Talaga a Mangpasayaat iti Biagtayo

ANIA dagiti makuna a prinsipio? Dagita ket pagannurotan iti moral wenno etika nga ibilangtayo a nasayaat ken napateg. Mabalin a karaman kadagita ti panangpakawan, kinamapagpiaran, wayawaya, ayat, panagraem iti biag, ken panagteppel. No kasta, dagiti prinsipiotayo ti mangim-impluensia kadagiti kababalin, prioridad, ken relasiontayo, agraman iti moral a panangiwanwantayo kadagiti annaktayo. Ngem nupay napateg dagiti moral a prinsipio, bumabbaba dagita.

BUMABBABA DAGITI PRINSIPIO

Idi 2008, ininterbiu dagiti managsirarak iti United States ti ginasut nga agtutubo maipapan iti panangmatmatda kadagiti moral a prinsipio. “Makapaupay ta saanda unay a pampanunoten ken pagsasaritaan ti maipapan kadagiti moral nga isyu,” kinuna ni David Brooks iti The New York Times. Patien ti kaaduan a dakes ti panangrames ken panangpapatay, ngem “malaksid kadagita a nakaro unay a kaso, awan ti bibiangda no ania ti umiso ken di umiso, uray no pampanunotenda dagiti bambanag kas iti panagmaneho a nakainum, panagkusit iti eskuelaan, wenno panangliput iti asawa.” Kas iti kinuna ti maysa nga agtutubo, “Manmano a panunotek no ania ti umiso ken di umiso.” Kastoy ti panangmatmat ti adu iti daytoy a banag: ‘Aramidem ti ammom nga umiso. Surotem ti ibagbaga ti pusom.’ Nainsiriban kadi dayta?

Ti pusotayo ket makabael a mangipakita iti napalaus nga ayat ken asi. Ngem mabalin met a ‘nagulib ken desperado.’ (Jeremias 17:9) Agminar dayta a nakalkaldaang a realidad iti agbaliwbaliw a kababalin dagiti tattao—maysa a kasasaad nga impadto ti Biblia. Nabayagen a kinunana a kadagiti “maudi nga aldaw,” dagiti tattao ket “naimut, naagum, napangas, ken napalangguad,” ken “naranggas, awanan asi” ken “kaguradanto dagiti naimbag.” Kasta met nga “ad-addanto nga ayatenda ti nalabes a ragragsak ngem ti Dios.”—2 Timoteo 3:1-5, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia.

Dagita a realidad ti mangtignay koma kadatayo a mangkuestion iti pusotayo imbes a basta agtalektayo lattan iti dayta! Kinapudnona, sipaprangka a kuna ti Biblia: “Daydiay agtalek iti bukodna a puso maag.” (Proverbio 28:26) Ipakita dayta a teksto a masapul nga itunostayo ti pusotayo kadagiti umiso a prinsipio tapno magunggonaantayo. Pakasarakantayo kadagita a prinsipio? Adu ti agtalek iti Biblia a mismo gapu iti linaonna a sirib ken iti kinaprangkana.

DAGITI MAPAGTALKANTAYO A PRINSIPIO!

Paneknekan dagiti prinsipio ti Biblia a nairanta dagita agpaay iti sangatauan. Usigentayo ti sumagmamano la a pagarigan—dagiti galad nga ayat, kinaasi, kinaparabur, ken kinamapagpiaran.

Ayat iti sabsabali.

“No ammom ti agayat, sigurado nga agbalinka a naragsak,” kuna ti libro nga Engineering Happiness—A New Approach for Building a Joyful Life. Nalawag a kas tattao, kasapulantayo ti ayat. No awan dayta, ditay agbalin a pudno a naragsak.

Ti kuna ti Biblia: “Kawesanyo ti bagbagiyo iti ayat, ta dayta ket naan-anay a singgalut ti panagkaykaysa.” (Colosas 3:14) Kinuna pay ti isu met la a mannurat ti Biblia: “No . . . awan ayatko, awan kaes-eskak.”—1 Corinto 13:2.

Dayta nga ayat ket saan a nainaig iti sekso wenno maipapan laeng iti emosion. Naibatay dayta iti prinsipio. Dayta a kita ti ayat ti mangtignay kadatayo a tumulong iti marigrigatan a saantay nga am-ammo, a ditay pampanunoten a subadannatayo. Mabasatayo iti 1 Corinto 13:4-7: “Ti ayat mabayag-panagituredna ken manangngaasi. . . . Saan a managimon, saan nga agpangas, saan nga agtangsit, saan a naalas ti panagtigtignayna, saanna a sapulen dagiti bukodna a pagimbagan, saan a magargari nga agpungtot. Saanna nga ing-ingpen ti pannakadangran. Saanna a pagrag-oan ti kinakillo, no di ket makipagrag-o iti kinapudno. Anusanna ti amin a bambanag, . . . ibturanna ti amin a bambanag.”

No dagiti pamilia ket awanan iti kasta nga ayat, agsagaba ti amin nangruna dagiti annak. Insurat ti maysa a babai nga agnagan iti Monica, nga idi ubing, nagsagaba iti pisikal, emosional, ken seksual a pannakaabuso. “Awan idi ti mangay-ayat kaniak ken awan aniaman a namnamak,” kinunana. Idi agtawenen iti 15, nakipagyan kada lolo ken lolana a Saksi ni Jehova.

“Iti dua a tawen a pannakipagnaedko kadakuada,” kuna ni Monica, “nupay managbabainak, sinuruandak nga agbalin a mannakigayyem, nadungngo, ken manangisakit. Tinulongandak nga agbalin a mararaem a balasang.” Ita, naragsak ti panagasawa ni Monica. Kaduana ni lakayna ken ti tallo nga annakda a mangipakpakita iti ayat babaen iti panangiranudda iti mensahe ti Biblia.

Ti maysa a nasikap a kabusor ti ayat ket ti materialismo—ti pagarup a ti kinanam-ay iti biag ti kapatgan a prinsipio. Ngem maulit-ulit nga ipakita dagiti sekular a panagadal a bassit la a kuarta ti kasapulan dagiti tattao tapno agbalinda a naragsak. Kinapudnona, dagidiay agbalin a materialistiko ket mabalin a saanto a naragsak, maysa a banag a paneknekan ti Biblia. Ibaga kadatayo ti Eclesiastes 5:10: “Ti managayat laeng iti pirak saanto a mapnek iti pirak, uray ti asinoman a managayat iti kinabaknang saanto a mapnek iti sapul. Daytoy met ket kinaubbaw.” Kuna pay ti Biblia: “Ti wagas ti panagbiagyo siwayawaya koma iti panagayat iti kuarta.”—Hebreo 13:5.

Kinaasi ken kinaparabur.

“Saan kadi a nagmayat koma no ti manayon a kinaragsak ket magatang iti tiendaan?” kinuna ti maysa nga artikulo ti The Greater Good Science Center iti University of California, Berkeley iti United States. “Kasla imposible ngem mabalin no la ket ta ti aniaman a gatangem ket agpaay iti sabali.” Ania ti punto? Naragragsak ti mangted ngem ti umawat.

Ti kuna ti Biblia: “Ad-adu ti kinaragsak iti panangted ngem iti panangawat.”—Aramid 20:35.

Masansan a ti kasayaatan ken makagunggona unay a panangted ket ti panangipaaytayo iti panawen ken pigsatayo. Kas pagarigan, ti maysa a babai nga agnagan iti Karen ket nakakita iti tallo a babbai nga agiina nga agkasapulan iti tulong. Masapul a kamakamen ti ina ken ti ub-ubing nga anakna ti biaheda iti eroplano. Ngem saan nga agandar ti luganda ken awan pay ti inawaganda a taxi. Intukon ni Karen nga itulodna ida nupay 45 a minuto a manehuenna dayta. Inawatda ti tulongna. Idi agawiden, nakita ni Karen a ti in-inauna nga anak ti intulodna ket agur-uray pay laeng iti luganna iti paradaan.

“Um-umayen ni lakayko,” kinuna ti babai.

“Mayat no kasta,” insungbat ni Karen. “Mapanak idiay Kingdom Hall-mi, wenno simbaanmi, tapno asikasuek dagiti masetas sadiay.”

“Maysaka a Saksi ni Jehova?” insaludsod ti babai.

“Wen,” kinuna ni Karen, sada nagtungtong iti apagbiit.

Sumagmamano a lawas kalpasanna, nakaawat ni Karen iti surat. Kuna ti dadduma a pasetna: “Dimi malipatan ken ni nanangko ti kinaimbagmo. Gapu kenka, nasambotmi ti flight-mi! Imbaga ni manangko a maysaka a Saksi ni Jehova, isu gayam a nasingpetka. Saksi-kami met ken ni nanangko ngem saanak nga aktibo. Ngem iti mabiit, ikagumaakon ti agbalin nga aktibo!” Naragsakan ni Karen ta natulonganna ti dua a karelihionanna. “Nakasangitak,” kinunana.

Insurat ti autor a ni Charles D. Warner: “Ti maysa kadagiti nasayaat a konsuelo iti . . . biag ket no sipapasnek a matulongam ti sabali, matulongam met ti bagim.” Ngamin, ti Dios saanna a pinarsua dagiti tattao nga agbalin a managimbubukodan, no di ket tapno ipakitada dagiti agkakapateg a galadna.—Genesis 1:27.

Kinamapagpiaran.

Daytoy a prinsipio ket napateg iti aniaman a sibilisado a kagimongan. No awan ti kinamapagpiaran, rumsua ti buteng, kinaawan panagtalek, ken kinadakes iti kagimongan.

Ti kuna ti Biblia: ‘Siasinonto ti sangaili iti tolda’ ti Dios? Ti sungbat? ‘Daydiay magmagna nga awan pagkuranganna ken agsasao iti kinapudno iti pusona.’ (Salmo 15:1, 2) Wen, ti pudpudno a kinamapagpiaran, kas iti dadduma a galad a nausigtayo ket paset ti personalidadtayo. Saan a naibatay dayta kadagiti kasasaad wenno gunggona.

Malagipmo kadi ti nadakamat itay a ni Christina a nakasarak iti supot a napno iti kuarta? Saan a kinabaknang, no di ket ti panangparagsak iti Dios ti tarigagay ti pusona. Isu nga idi nagsubli ti madandanagan a makinkukua iti dayta, imbaga ni Christina a nasarakanna ti kuarta. Ti kinamapagpiaran ni Christina ti nagsiddaawan ti makinkukua iti kuarta, ken ti boss-na a nangi-promote kenkuana idi agangay kas general storekeeper, maysa a saad nga agkasapulan iti dakkel a panagtalek. Talaga a pudno ti kuna ti 1 Pedro 3:10: “Ti agtarigagay nga agayat iti biag ken makakita iti naimbag nga al-aldaw, medmedanna koma . . . ti bibigna iti panagsao iti allilaw.”

‘MAGNAKA ITI DALAN TI NAIMBAG A TATTAO’

Dagiti moral a prinsipio iti Biblia iyanninawda ti nauneg a panagayat ti Dios kadatayo agsipud ta makatulong dagita tapno ‘makapagnatayo iti dalan ti naimbag a tattao.’ (Proverbio 2:20; Isaias 48:17, 18) No ipangagtayo dayta a panangiwanwan, ipakpakitayo ti ayattayo iti Dios ken adu ti magunggonatayo. Kinapudnona, inkari ti Biblia: “Salimetmetam ti dalanna [ti Dios], ket itan-oknakanto a mangtagikua iti daga. Inton magessat dagidiay nadangkes, makitamto dayta.”—Salmo 37:34.

Anian a nagsayaat a masakbayan ti agur-uray kadagidiay mangan-annurot kadagiti pagalagadan ti Biblia—biag iti natalna a daga nga awanan iti kinadakes! Maiparbeng laeng ngarud nga ikabilangantayo dagiti prinsipio nga isursuro ti Biblia.