BOTELIA
Pagkargaan a naaramat a pagikabilan iti bambanag a kas iti danum, lana, gatas, arak, mantekilia, ken keso. Nadumaduma ti kadakkel ken sukog dagiti botelia kadagidi kadaanan a tiempo, a ti sumagmamano kadagita ket lalat a supot ket ti dadduma akikid-tengngedda a pagkargaan nga addaan kadagiti sullat. Addaan dagiti Egipcio kadagiti naarkosan a basehas a nagpaay kas botelia, ket naaramid dagitoy manipud alabastro, tulang, bronse, sarming, balitok, marfil, porselana, pirak, wenno bato. Iti kadaanan nga Asiria, naar-aramat dagiti sarming a botelia, ket iti nadumaduma a daga iti Biblia idi ugma, gagangay dagiti dinamili a botelia. Nupay kasta, lalat a botelia ti nangnangruna nga inusar dagiti nagkauna a tattao.
Ti gagangay a pamay-an iti panagaramid iti lalat a botelia isu ti panangpatay iti maysa nga animal, panangputed iti ulo ken saksaka dayta, ket kalpasanna siaannad a pananglapsut iti dayta manipud iti lalat iti wagas a saanen a kasapulan a butiakan ti tian ti parsua. Makurti ti lalat, ket kalpasanna madait amin a lussokna malaksid iti maysa. Saan a nadait ti tengnged wenno nalabit ti maysa kadagiti nagdawadaw a paset iti saka, ket nagserbi daytoy kas paglukatanna, a mabalin a mapullatan wenno marikpan iti singdan. Ti lalat ti karnero, kalding, ken no dadduma ti baka ket naaramat maipaay itoy a panggep, ket iti sumagmamano a gundaway, ti dutdot napagtalinaed kadagiti lalat a naaramat a pagikabilan iti gatas, mantekilia, keso, ken danum. Nupay kasta, kinasapulan nga ad-adda pay a makurti a naimbag dagiti lalat a botelia no maaramat a pagikargaan iti lana ken arak. Uray kadagiti nabiit pay a tiempo, adu a lalat a botelia ti umasping ti pannakaaramidda idiay Makintengnga a Daya. No saan a makurti dagiti lalat a botelia ti danum, di nasayaat ti raman ti danum a napagtalinaed kadagita.
Ni Abraham, idi pinagtalawna ni Agar, inikkanna iti “lalat a botelia [Heb., cheʹmeth].” (Ge 21:14, 15, 19) Dagiti Gabaonita imbagada ken Josue: “Dagitoy dagiti lalat a botelia [Heb., noʼ·dhohthʹ] ti arak a pinunnomi a kabbaro, ket, adtoy! nabettakdan.” (Jos 9:13) Mabalin a mapasamak ti kasta a banag inton agangay gapu iti iyaadu ti puersa a patauden ti aktibo a panagalsem ti arak. Kinuna ni Eliu: “Adtoy! Ti tianko ket kas arak nga awan pagsengngawanna; kas kadagiti baro a botelia a lalat [Heb., ʼo·vohthʹ] kayatna ti bumkas.” (Job 32:19) Nupay kasta, kaaduanna a dagiti baro a supot a lalat kabaelanda a daeran ti makin-uneg a puersa a timmanor gapu iti aktibo a panagalsem ti arak. Kaskasdi, inton agangay tumangken ken sumikkil dagiti daan a supot a lalat, ket ngarud mabalbalin a bumtakda. Gapuna, mayanatup a kinuna ni Jesu-Kristo: “Saan met a mangikabil dagiti tattao iti baro nga arak kadagiti daan a supot a lalat; ngem no aramidenda, iti kasta dagiti supot a lalat bumtak ket ti arak maibelleng ket dagiti supot a lalat madadael. No di ket mangikabil dagiti tattao iti baro nga arak kadagiti baro a supot a lalat, ket agpada a mataginayon dagita.”—Mt 9:17.
Ni David, maysa a pugante a riniribuk dagiti kabusor, piguratibo a tinukoyna ti lalat a botelia, a kunkunana: “Ikabilmo dagiti luak iti lalat a boteliam.” (Sal 56:8) Gapuna kiniddaw ni David iti Dios, a nangisaadanna iti panagtalekna, nga ikabilna dagiti luana, arigna, iti maysa a lalat a botelia tapno lagipenna ida.
Nalabit dagiti lalat a napno iti arak no dadduma naibitin no sadino a mabalin a masuoranda tapno masalakniban ida manipud kadagiti insekto wenno tapno sidadaras a maaddaan ti arak iti sumagmamano a matarigagayan a kalidad. Iti sabali a bangir, no saan a maus-usar, dagiti lalat a botelia mabalin a maibitin iti maysa a siled nga awanan simburion ket iti kasta pagngisiten ti asuk manipud kadagiti apuy a mapasgedan sadiay. Di agbayag sumikkil ken kumbet dagitoy a supot a lalat. Nalabit daytoy idi ti pampanunoten ti salmista, a linapunos dagiti pakasuotan, idi kinunana: “Ta nagbalinak a kasla lalat a botelia iti kaasukan.”—Sal 119:83; kitaenyo ti AGDAMDAMILI; BASEHAS, PAGKARGAAN; SUPOT A LALAT.