Ayat iti Apagdarikmat a Panangmatmat—Ken iti Agnanayonen!
“NO MATMATANYO dagiti maladaga kalpasan ti pannakaipasngayda,” kuna ni Dr. Cecilia McCarton, iti Albert Einstein College of Medicine idiay Nueva York, “dagitoy pudno a siririingda ken ammoda ti aglawlawda. Dagitoy sumungbatda kadagiti innada. Agtignayda iti mangngegda a timek. Ket mingminganda ti rupa ti inada.” Ket ti ina mingminganna ti anakna. Daytat’ panagayat iti apagdarikmat a panangmatmat—kadakuada a dua!
Daytoy a kanito iti pannakaisinggalut ti ina ken ti anakna mapasamak a gagangay no maipasngay iti gagangay a wagas, nga awan dagiti droga a mangbibineg iti rikrikna ti ina ken ti ubing. Dagiti ibitna tignayenna ti panangpataudna iti gatas. Ti panagsinnagid ti kudilda paruarenna ti maysa a hormone a mangpabassit ti panagpadarana kalpasan ti panagpasngay. Naipasngay ti ubing nga addaan kadagiti programa iti utek a mangipasigurado iti pannakaisinggalut—panagibit, panagkunnot, panagtimek a maay-ayatan, panagisem ken panagkuyakoy a manggargari iti atension iti ina. Ti pannakaisinggalut, iti ina a nangnangruna ti mangpataud iti pannakarikna ti maladaga iti ayat ken panangipateg ken panagtalek. Dagus met nga agbalin a napateg ti ama kas maysa a pakaisinggalutan. Ti relasionna agkurang iti kinasinged iti ina ngem nayonanna ti kinapateg: panangkiki, panangsagsagid, panangrayray-aw, isu a mangpakatawa ken mangray-aw iti ubing.
Ireport ni Dr. Richard Restak a ti panangiggem ken panangubba iti ubing ket kas maysa a sustansia. “Ti panangsagid,” kunana, “ket nasken iti normal a panagdakkel ti maladaga a kas iti taraon ken oksihena. Iyawat ti ina dagiti takkiagna, ubbaenna, ket mapagtutunosen dagiti adu a biolohikal a pamay-an.” Iti sidong daytoy a wagas patauden pay ti pisikal nga utek ti “naiduma a panangbigbig iti itsura ti rupa ti ina.”
Agannad iti Pannakaisina
Impamatmat ti daduma a no awan daytoy a pannakaisinggalut ti ina ken ti ubing iti tiempo ti pannakaipasngay, addanto didigra iti masanguanan. Saan a pudno dayta. Babaen iti naayat a panangaywan ti ina addada ginasut a nasisinged a kanito kadagiti sumaganad a lawlawas a mamagbalin a natalged iti singgalut. Ti panangipaidam kadagita a kinasinged iti mabayag a tiempo, nupay kasta, agtungpal iti dakes a pagbanagan. “Nupay datay amin kasapulantay ti maysa ken maysa iti intero a panagbiagtayo,” kuna ni Dr. Restak kadatayo, “dayta a pannakasapul ket nasken unay iti umuna a tawentayo. Dika pakitaan ti ubing iti lawag, di ikkan iti gundaway a mangmatmat iti rupa ti tao, di paragsaken babaen iti panangiggen, panangubba, pannakisarita a siayat, panangray-aw, panangsagid—ket ti ubing dina ipalubos ti kasta a pannakaparit.”
Adut’ rason a pagibitan dagiti ubbing. Gagangay kayatda ti atension. No di maikankano ti panagibitda, sumardengda. Mariknada a ti mangay-aywan kadakuada di mangikankano. Agibitda manen. No awan pay laeng ti sungbat, mariknada a nabaybay-andan, saanda a natalged. Nakarkaro pay ti panagibitda. No agtultuloy daytoy a nakabaybayag ken masansan a maulit-ulit, marikna ti ubing a nabaybay-an. Umuna makarurod, makapungtot pay, ket kamaudiananna sumukon. Mapasamaken ti pannakaisina. Gaput’ di maay-ayat, dina masursuro ti agayat. Saan a rumang-ay ti konsiensiana. Awan ti siasinoman a talkenna, di mangikankano iti uray siasino. Agbalin a parikut nga anak, ken iti nakaro a kaso, saan a mannakilangen ken di mabuteng nga agaramid kadagiti kriminal nga ar-aramid.
Ti ayat iti apagdarikmat a panangmatmat saan nga isut’ patinggana. Masapul nga agtultuloy dayta iti agnanayon. Saan laeng nga iti sao no di ket iti pay aramid. “Saantay koma a pagayat ti sao ket saan met ti dila, no di ket ti aramid ken ti kinapudno.” (1 Juan 3:18) Adu nga ungngo ken bisong. Iti nasapa pay, sakbay a naladawen, isuroyo dagiti pudno a pagalagadan iti Sao ti Dios, ti Biblia. Iti kasta mapasamakto kadagiti annakyo ti napasamak ken ni Timoteo: “Ket manipud iti kinaubingmo naammuam dagiti nasantuan a sursurat, a makabalin a mamagsirib kenka.” (2 Timoteo 3:15) Mangbusboskayo iti tiempo iti inaldaw a kaduada, iti intero a kinaubingda ken kadagiti tawtawen iti kinatin-edyerda. “Dagitoy a sasao nga ibilinko kenka iti daytoy nga aldaw, agyandanto ita pusom; ket isuromto a siaagawa dagitoy kadagiti annakmo ket dagitoy ti sawemto kadakuada no situtugawka iti balaymo ken no magmagnaka iti dalan ken no agiddaka ken no bumangonka.”—Deuteronomio 6:6, 7.
‘Agsangitkami, ngem Pagsayaatanmi’
Makasair a tema ti disiplina para kadagiti adu. No umiso ti pannakaipaayna, nupay kasta, daytat’ nasken a paset iti ayat dagiti nagannak. Nabigbig ti maysa nga ubing a babai daytoy. Nangaramid iti maysa a kard para iti inana, a kinablaawannat’ “Para ken Nanang, Maysa a Nagsayaatan a Babai.” Daytat’ naarkosan iti drowing ti krayola a bimmalitok nga init, tumaytayab a billit, ken nalabaga a sabsabong. Kuna ti kard: “Daytoy agpaay kenka agsipud ta inay-ayatdaka. Kayatmi nga ipakita ti panangapresiarmi babaen ti panangaramid iti kard. No nababa ti markami pirmaam dagiti papelmi. No agaramidkami ti dakes, babalawennakami. Mabalin nga agsangitkami, ngem ammomi a pagsayaatanmi. . . . Ti laeng kayatko nga ibaga ket inay-ayatdaka unay. Agyamankami kadagiti amin nga inaramidmo kadakami. Ayat ken ungngo. [Pirma] Michele.”
Umanamong ni Michele iti Proverbio 13:24: “Ti mangiliklik iti pagbaot kagurana ni anakna, ngem ti agayat kenkuana disiplinaenna a siaannad.” Ti panangusar iti pagbaot, a mangirepresentar iti autoridad, mabalin a ramanenna ti panangbaot, ngem kaaduanna saan a kasta. Dagiti nadumaduma nga ubbing, agduduma ti kababalinda, a sapulenna ti agduduma a disiplina. Ti pammabalaw a siaasi a maipaay mabalin nga umdasen; ti kinasukir mabalin a sapulenna ti nabilbileg a pannubngar: “Ti pannubngar sumrek a naun-uneg iti maysa nga addaan pannakaawat ngem ti sangagasut a baot iti maysa a maag.” (Proverbio 17:10) Agaplikar met ti: “Ti adipen [wenno, maysa nga ubing] dinto mapalinteg kadagiti sasao, ta nupay maawatanna saanna nga ikankano.”—Proverbio 29:19.
Iti Biblia ti sao a “disiplina” kaipapananna ti panangisuro, panangsanay, panangdusa—agraman ti panangbaot no kasapulan dayta a mangkorehir iti kababalin. Ipakita ti Hebreo 12:11 ti panggepna: “Awan ti dusa nga ita maipagarup a pagragsakan, no di ket pagladingitan; ngem kalpasanna pataudenna ti natalna a bunga ti kinalinteg a maipaay kadagiti nairuam iti daytoy.” Saan koma a nalabes ti kinarungsot ti panangdisiplina dagiti nagannak: “Amma, saanyo a sursuronen dagiti annakyo, di la ket ta maupay ti nakemda.” (Colosas 3:21) Ket saanda met koma a nalabes ti kinalulokna: “Ti pagbaot ken pannubngar itdenna ti kinasirib; ngem ti inanak a mabaybay-an ibabainna ni inana.” (Proverbio 29:15) Kuna ti kinalulok, ‘Aramidem ti kayatmo; dinak rirriribuken.’ Kuna ti disiplina, ‘Aramidem ti nalinteg; ipatpategka.’
Umiso ti kuna ti U.S.News & World Report, Agosto 7, 1989: “Dagiti nagannak a saan a mangdusa a sirurungsot, no di ket mangikeddeng kadagiti natibker a pagbeddengan ket agtalinaedda iti dayta, ti ad-adda a makapataud kadagiti annak a nangato ti gradona ken nalaka a makibagay kadagiti dadduma.” Iti konklusionna iti artikulona kinunana: “Nalabit ti naisangsangayan unay a tema a pagballigian kadagiti amin a sientipiko nga impormasion isut’ panangipasdek iti padron ti ayat ken panagtalek ken dagiti maawat a limitasionna iti uneg ti tunggal pamilia ti pudno a napateg, ket saan a dagiti adu a teknikal a pamay-an. Ti pudno a panggep ti disiplina, . . . saan a mangdusa iti nasukir nga ubing no di ket mangisuro ken mangiwanwan kadakuada ken tumulong a mangipasagepsep iti naun-uneg a panangtengngel.”
Mangngegda ti Sasawenyo, Tuladenda ti Aramidenyo
Ti maysa nga artikulo maipapan iti disiplina iti The Atlantic Monthly ket naipakaammo babaen itoy a sasao: “Mainanama nga agtignay a sisisingpet ti maysa nga ubing no agbiag dagiti dadakkelna sigun kadagiti pagalagadan nga isursuroda.” Intultuloy nga impakita ti artikulo ti pateg iti naun-uneg a panangtengngel: “Dagiti nasingpet ti panagtigtignayda a tin-edyer addaanda kadagiti nagannak a responsable, nalinteg, ken disiplinado a mismo—nga agbiag a maitunos iti pagalagadan nga ibagbagada ken iparparegtada a suroten dagiti annakda. No maipasango dagiti naimbag a tin-edyer, kas paset iti imbestigasion, kadagiti parikut a tin-edyer, saan a maapektaran iti agnanayon ti kababalinda. Naipasagepsep a naimbag kadakuada ti pagalagadan dagiti dadakkelda.” Pudno ti kunaen ti Proverbio: “Iruammo ti ubing iti dalan a rebbengna a papanan; ket uray inton lakayen saannanto a pagpanawan.”—Proverbio 22:6.
Dagiti nagannak a nangpadas a nangipasagepsep iti pudno a pagalagadan kadagiti annakda, ngem saanda a sinurot a mismo dagitoy, dida nagballigi. “Saan a naipasagepsep [kadagiti annakda] dagidiay a pagalagadan.” Pinaneknekan ti panagadal a “ti nakaidumaanna ket no kasano a siaannad a sinurot dagiti nagannak dagiti pagalagadan a pinadasda nga insuro kadagiti annakda.”
Pudno ti kinuna ti autor a ni James Baldwin: “Di unay umim-imdeng dagiti ubbing kadagiti dadakkelda, ngem pulos a dida maliwayan ti mangtulad kadakuada.” No inay-ayatyo dagiti annakyo ket kayatyo nga isuro ida kadagiti pudno a pagalagadan, usarenyo ti kasayaatan a pamay-an: Agbalin nga ulidan iti panangisuroyo. Dikay agbalin a kas kadagiti eskriba ken Pariseo a kinondenar ni Jesus kas managinsisingpet: “Isuamin ngarud nga ibagadanto kadakayo, aywananyo ken aramidenyo, ngem dikay agaramid a kas kadagiti aramidda, ta agsaoda ket dida agaramid.” (Mateo 23:3) Wenno kas kadagidiay sinaludsodan ni apostol Pablo a buyogen ti pammabasol: “Sika ngarud a mangisuro iti sabali, saanmo aya nga isuro ti bagim met laeng? Sika, a mangikasaba, ‘Dika agtakaw, agtakawka aya?”—Roma 2:21.
Itatta adut’ di mangikankano iti Biblia a kas saanen nga uso ket saan a praktikal dagiti pagalagadanna. Kinarit ni Jesus ti sasaadenda kadagitoy a sasao: “Nupay kasta, ti kinasirib mapaneknekan gapu kadagiti amin nga annakna.” (Lucas 7:35) Dagiti sumaganad a salaysay dagiti pamilia manipud kadagiti adu a pagilian paneknekanna a pudno dagiti sasaona.
[Ladawan iti panid 7]
Ti nasinged a singgalut iti ina tulonganna ti ubing a dumakkel iti emosional
[Ladawan iti panid 8]
Nasken met ti tiempo a pannakikadua ti ama iti ubing