SIRIB

Ti Naimbibliaan a kaipapanan ti sirib ket nangnangruna a nainaig iti nasayaat a pangngeddeng, naibatay iti pannakaammo ken pannakaawat; ti pannakabael a mangaramat a sibaballigi iti pannakaammo ken pannakaawat tapno marisut ti parparikut, maliklikan wenno malisian dagiti peggad, maragpat dagiti inkeddeng a kalat, wenno mabalakadan ti dadduma nga aramidenda ti kasta. Kasungani dayta ti kinamaag, kinanengneng, ken kinamauyong, a masansan a pakaidiliganna.​—De 32:6; Pr 11:29; Ec 6:8.

Dagiti gagangay a termino a tumukoy iti sirib isu ti Hebreo a chokh·mahʹ (berbo, cha·khamʹ) ken ti Griego a so·phiʹa, agraman dagiti nainaig a pormada. Adda met ti Hebreo a tu·shi·yahʹ, a mabalin a maipatarus kas “nabunga a panagtrabaho” wenno “praktikal a kinasirib,” ken ti Griego a phroʹni·mos ken phroʹne·sis (manipud phren, ti “panunot”), tumukoy iti “kinasimbeng,” “kinasaririt,” wenno “praktikal a kinasirib.”

Ti sirib mangipasimudaag iti kalawa ti pannakaammo ken kauneg ti pannakaawat, a dagitoy ti makagapu a ti kinasimbeng ken kinalawag ti pangngeddeng ket galad ti sirib. Ti masirib a tao “agurnong iti pannakaammo,” adda nakapempen a pagalaanna iti dayta. (Pr 10:14) Nupay ti “sirib isu ti kangrunaan a banag,” naibalakad a “kadagiti amin a gun-odem, gun-odem ti pannakaawat.” (Pr 4:5-7) Ti pannakaawat (nalawa ti saklawna a termino a masansan a ramanenna ti panangilasin) degdeganna ti sirib, a dakkel ti maitulongna iti kinasaririt ken pannakaawat iti masakbayan a pasamak, a dagitoy ket nakaskasdaaw met a galad ti sirib. Ti kinasaririt ipasimudaagna ti kinamanakem ken mabalin nga ipakita iti kinaannad, kinamanagteppel, kinatimbeng, wenno kinamanagparbeng. Ti “masirib [porma ti phroʹni·mos] a lalaki” bangonenna ti balayna iti rabaw ti dakkel a bato, nga inanamaenna a nalabit umay ti bagyo iti masakbayan; ti maag a lalaki bangonenna ti balayna iti rabaw ti darat ket aglak-am iti didigra.​—Mt 7:24-27.

Ti pannakaawat parayrayenna ti sirib iti dadduma pay a pamay-an. Kas pagarigan, ti maysa a tao mabalin nga agtulnog iti maysa a bilin ti Dios agsipud ta matarusanna nga umiso ti kasta a panagtulnog, ket kinasirib daytoy iti biangna. Ngem no pudpudno a maawatanna ti rason no apay a naibilin dayta, no ania ti naimbag a panggepna, ken no ania dagiti gunggona a tumaud iti dayta, mapabileg unay ti determinasion ti pusona nga agtultuloy iti dayta a nainsiriban a dana. (Pr 14:33) Kuna ti Proverbio 21:11 a “babaen ti panangipaay ti maysa iti pannakatarus iti masirib a tao isu makagun-od iti pannakaammo.” Pakaragsakan ti maysa a masirib a tao ti pananggun-od iti aniaman nga impormasion a tumulongto kenkuana tapno nalawlawag a makitana dagiti makagapu, kasasaad, ken nagtaudan ti parparikut. Gapuna “makagun-od iti pannakaammo” no ania ti aramidenna maipapan iti dayta a banag ken ammona dagiti aramidenna a pangngeddeng, no ania ti kasapulan tapno marisut ti agdama a parikut.​—Idiligyo ti Pr 9:9; Ec 7:25; 8:1; Eze 28:3; kitaenyo ti PANNAKATARUS.

Nadibinuan a Sirib. Ti sirib iti naan-anay a kaipapananna ket masarakan ken Jehova a Dios, a “maymaysa a masirib” iti daytoy a kaipapanan. (Ro 16:27; Apo 7:12) Ti pannakaammo kaipapananna a ti maysa pagaammona unay dagiti impormasion, ket yantangay ni Jehova ti Namarsua, nga addan ‘manipud tiempo a di nakedngan agingga iti tiempo a di nakedngan’ (Sal 90:1, 2), pagaammona amin a banag maipapan iti uniberso, ti pakabuklanna ken dagiti linaonna, ti pakasaritaanna agingga ita. Inaramidna amin dagiti pisikal a linteg, siklo, ken pagalagadan a pangikugnalan ti tattao iti panagsirarak ken panagpartuatda, ket no awan dagita awan mabaelanda ken awananda iti natibker a pangibatayan kadagiti aramidenda. (Job 38:34-38; Sal 104:24; Pr 3:19; Jer 10:12, 13) Maikanatad ngarud a dagiti moral a pagalagadanna ket nakapatpateg unay iti panagtalinaed a natibker, panangaramid iti nasayaat a pangngeddeng, ken naballigi a natauan a panagbiag. (De 32:4-6; kitaenyo ti JEHOVA [Dios dagiti moral a pagalagadan].) Awan ti makalab-aw iti pannakaawatna. (Isa 40:13, 14) Nupay ipalubosna wenno rumang-ay pay no maminsan ti bambanag a maikaniwas kadagiti nalinteg a pagalagadanna, isunto met laeng ti pagpannurayan ti masanguanan ken tumunosto unay dayta iti pagayatanna, ket ti bambanag a sinaona “sigurado nga agballiginto.”​—Isa 55:8-11; 46:9-11.

Gapu kadagitoy amin a rason, nabatad a “ti panagbuteng ken Jehova isu ti rugi ti sirib.” (Pr 9:10) “Siasino koma ti saan nga agbuteng kenka, O Ari ti nasnasion, ta mayanatup kenka dayta; agsipud ta kadagidiay amin a masirib iti nasnasion ken kadagiti amin a kinaarida awan a pulos ti asinoman a kas kenka.” (Jer 10:7) “Isu masirib iti puso ken napigsa iti pannakabalin. Siasino ti makaipakita kenkuana iti kinasungit ket agbanag a di nadangran?” (Job 9:4; Pr 14:16) Gapu iti pannakabalinna, kabalinanna ti bumallaet iti natauan nga ar-aramid no kayatna, nga imaniobrana dagiti agtuturay wenno ikkatenna ida, iti kasta saan a masaaw dagiti naimpadtuan a palgaakna. (Da 2:20-23) Ibaga dagiti pakasaritaan ti Biblia ti maipapan kadagiti awan serserbina a panagregget dagiti mannakabalin nga ar-ari agraman dagiti nasaririt a manangpatigmaanda a mangipada iti siribda iti Dios, ken itampokna ti pamay-an a sibaballigi a panangalangon ti Dios kadagiti adipenna a sisusungdo a nangipakaammo iti mensahena.​—Isa 31:2; 44:25-28; idiligyo ti Job 12:12, 13.

“Sirib ti Dios iti sagrado a palimed.” Nasubok ti sirib ti Dios gapu iti panagrebelde a rimsua idiay Eden. Dagiti masirib a pamay-anna a mamagpatingga iti dayta a panagrebelde​—panangpunas kadagiti epektona ken panangisubli iti talna, tunos, ken umiso nga urnos iti sapasap a pamiliana​—ti nangbukel iti “sagrado a palimed, ti nailemmeng a sirib, a nasaksakbay nga intuding ti Dios kasakbayan ti sistema ti bambanag,” kayatna a sawen, dagidiay sistema a timmanor bayat ti pakasaritaan ti tao iti ruar ti Eden. (1Co 2:7) Dagiti balabala dayta ket naibinggas iti pannakilangen ken karkari ti Dios kadagiti matalek nga adipenna bayat ti adu a siglo; nailadawan ken naisimbolo dayta iti Linteg ti tulag iti Israel, agraman ti kinapadi ken dagiti sakripisio dayta, ken naipasimudaag iti di mabilang a padpadto ken sirsirmata.

Kamaudiananna, kalpasan ti nasurok nga 4,000 a tawen, ti sirib maipapan iti dayta a sagrado a palimed naipanayag ken Jesu-Kristo (Col 1:26-28), nga isu ti inaramat ti Dios iti panangyurnosna iti “maysa a panangaywan agingga iti naan-anay a pagpatinggaan dagiti naituding a tiempo, awan sabali, tapno ummongen a sangsangkamaysa manen ken Kristo ti amin a bambanag, ti bambanag iti langlangit ken ti bambanag iti daga.” (Efe 1:8-11) Naipalgak ti panangipaay ti Dios iti subbot a pakaisalakanan ti natulnog a sangatauan ken ti panggepna a maysa a Pagarian a gobierno, nga idauluan ti Anakna ken makabael a mamagpatingga iti amin a kinadangkes. Yantangay ti naindaklan a panggep ti Dios naipasdek ken naisentro iti Anakna, ni Kristo Jesus “nagbalin kadatayo [dagiti Kristiano] a sirib manipud iti Dios.” (1Co 1:30) “Ti siaannad a naitalimeng kenkuana ket amin a gameng ti sirib ken pannakaammo.” (Col 2:3) Ti pannakaisalakan ken biag ket magun-odan babaen laeng kenkuana ken babaen iti pammati kenkuana, ti “Kangrunaan nga Ahente [ti Dios] iti biag.” (Ara 3:15; Jn 14:6; 2Ti 3:15) Saan ngarud a pudno a sirib no dayta ket saanna nga ikabilangan ni Jesu-Kristo, no dagiti pangngeddengna saan a sititibker a naibatay iti panggep ti Dios kas naipalgak kenkuana.​—Kitaenyo ti JESU-KRISTO (Ti Napateg nga Akemna iti Panggep ti Dios).

Natauan a Sirib. Ti sirib naidatag a kasla persona iti libro ti Proverbio, a sadiay naiparang a kasla babai a mangal-allukoy iti tattao nga awatenda ti ituktukonna. Ipakita dagitoy a salaysay ken dagiti nainaig a teksto a ti sirib ket pudno unay nga adu a bambanag a nagtitipon: pannakaammo, pannakaawat (a nakairamanan ti panangilasin), pannakabael nga agpanunot, kapadasan, kinasaet, kinasaldet (ti kasungani ti panagbalin a nalaka a maal-allilaw wenno ampapaok [Pr 14:15, 18]), ken umiso a panangikeddeng. Ngem gapu ta ti pudno a sirib mangrugi iti panagbuteng ken Jehova a Dios (Sal 111:10; Pr 9:10), daytoy a natantan-ok a sirib lab-awanna ti gagangay a sirib ken ramanenna ti panangalagad kadagiti nangato a pagalagadan, panangiparangarang iti kinalinteg ken kinapalungdo, kasta met ti panangannurot iti kinapudno. (Pr 1:2, 3, 20-22; 2:2-11; 6:6; 8:1, 5-12) Saan nga amin a sirib ket pumadpad iti dayta a natantan-ok a sirib.

Saan a pulos naan-anay ti natauan a sirib no di ket nakedngan. Ti limitado a rukod ti sirib ket magun-odan ti tao babaen kadagiti bukodna a panagregget, nupay masapul nga aramatenna a kanayon ti naisigud iti tao a saririt nga inted ti Dios (a nangted pay kadagiti animal iti piho a nainkasigudan a sirib [Job 35:11; Pr 30:24-28]). Makasursuro ti tao bayat ti panangpaliiwna ken pannakaitimpuyogna kadagiti material iti parparsua ti Dios. Mabalin a nadumaduma ti kita ken rukod ti kasta a sirib. Ti Griego a sao a so·phiʹa masansan a nayaplikar iti kinasigo iti maysa a pagsapulan wenno aramid, iti kinasigo ken kinalaing a mangasikaso iti bambanag ti gobierno ken negosio, wenno iti nalawa ti saklawenna a pannakaammo iti piho a tay-ak ti natauan a siensia wenno panagsirarak. Umasping iti dayta, naaramat ti Hebreo a chokh·mahʹ ken cha·khamʹ a pangdeskribir iti ‘kinasigo’ dagiti lumalayag ken dagiti mananggalagala iti barko (Eze 27:8, 9; idiligyo ti Sal 107:23, 27) ken dagiti trabahador iti bato ken kayo (1Cr 22:15), kasta met ti sirib ken kinasigo ti dadduma pay a managobra, a ti sumagmamano ket nakalalaing iti adu a nadumaduma nga aramid. (1Ar 7:14; 2Cr 2:7, 13, 14) Uray pay ti nasigo a managkitikit iti ladawan wenno managaramid iti idolo ket nadeskribir babaen kadagita a termino. (Isa 40:20; Jer 10:3-9) Ti kinasaldet iti panagnegosio ket maysa a kita ti sirib.​—Eze 28:4, 5.

Mabalin ti maaddaan kadagita amin a sirib uray no dagiti agikut ket awanan iti naespirituan a sirib nga isu ti kangrunaan nga itantandudo ti Kasuratan. Nupay kasta, ti espiritu ti Dios mabalin a parang-ayenna ti sumagmamano kadagitoy a kita ti sirib sigun iti pakausaranda tapno maibanag ti panggepna. Tinignay ti espirituna dagidiay nangaramid iti tabernakulo ken kadagiti alikamen dayta kasta met dagidiay nangabel, a lallaki ken babbai, kadagiti kawes ti papadi, a pinunnona ida iti ‘kinasirib ken pannakaawat.’ Iti kasta, saanda laeng a naawatan no ania ti kasapulan ken no ania dagiti pamay-an a pangibanag iti trabaho no di ket imparangarangda met ti kinalaing, kinaartistiko, pannakabael a mangiladawan iti panunot, ken umiso a panagikeddeng a nasken iti panagdisenio ken panagpataud iti kangangayedan nga aramid.​—Ex 28:3; 31:3-6; 35:10, 25, 26, 31, 35; 36:1, 2, 4, 8.

Nagkauna a masirib a tattao. Dagiti nalatak a tattao gapu iti sirib ken pammatigmaanda ket tinagipateg ti ar-ari ken ti sabsabali pay idi un-unana a tiempo, a kas met laeng iti agdama. Ti Egipto, Persia, Caldea, Edom, ken dadduma pay a nasion ket addaan idi kadagiti bunggoy dagiti “masirib a tattao.” (Ex 7:11; Est 1:13; Jer 10:7; 50:35; Abd 8) Kadagita a bunggoy, nabatad a nairaman ti papadi ken dagiti opisial ti gobierno ngem saan laeng nga isuda; nalabit nairaman kadagita dagiti amin a ‘panglakayen’ ti nasnasion a pagaammo unay gapu iti siribda ken agnanaedda idi iti asideg ti kabesera tapno nalakada a pagkiddawan iti pammatigmaan. (Idiligyo ti Ge 41:8; Sal 105:17-22; Isa 19:11, 12; Jer 51:57.) Addaan dagiti monarka ti Persia iti pribado a konseho a buklen ti pito a masirib a lallaki a nadaras a mapagkonsultaan (Est 1:13-15), ket dagiti nababbaba a Persiano nga opisial mabalin nga adda bukodda a tattao a mamasirib.​—Est 6:13.

Babaen iti tulong ti espiritu ti Dios, nangiparangarang ni Jose iti kasta a kinasaririt ken kinasirib iti kasta isu ket pinagbalin ti agturturay a Faraon ti Egipto kas primero ministrona. (Ge 41:38-41; Ara 7:9, 10) “Nasursuruan ni Moises iti isuamin a kinasirib dagiti taga Egipto” ken “mannakabalin idi iti sasao ken ar-aramidna” uray pay sakbay a pinagbalin ti Dios kas pannakangiwatna. Ngem daytoy a natauan a sirib ken abilidad saan nga isu ti nakaigapuan ti pannakaikari ni Moises iti panggep ti Dios. Kalpasan ti damo a pananggandatna (iti edad nga agarup 40) a mangluk-at kadagiti kakabsatna nga Israelita iti pannakaparigat, kasapulan nga aguray idi ni Moises iti sabali pay nga 40 a tawen sakbay nga imbaon ti Dios, kas maysan a lalaki a masirib iti naespirituan, tapno idauluanna ti Israel a rummuar iti Egipto.​—Ara 7:22-36; idiligyo ti De 34:9.

Masirib idin ni Solomon sakbay a naan-anay a nagari (1Ar 2:1, 6, 9), nupay kasta sipapakumbaba a binigbigna a ‘maysa laeng a bassit nga ubing’ idi nagkararag ken Jehova ket nagpatulong a mangukom iti ili ti Dios. Nagunggonaan iti “puso a masirib ken mannakaawat” a di naartapan dagiti ar-ari ti Juda. (1Ar 3:7-12) Inatiw ti siribna ti agdindinamag idi a sirib dagiti taga Daya ken ti Egipto, a namagbalin iti Jerusalem kas papanan dagiti monarka wenno dagiti pannakabagida tapno makasursuroda manipud iti dayta a Judeano nga ari. (1Ar 4:29-34; 10:1-9, 23-25) Kadagidi nagkauna a tiempo, adda met dagiti babbai a naglatak gapu iti siribda.​—2Sm 14:1-20; 20:16-22; idiligyo ti Uk 5:28, 29.

Saan a kanayon a naimbag ti nakaaramatanna. Ti natauan a sirib mabalin nga aramaten iti naimbag wenno iti dakes. No dakes ti pakaaramatanna, sigurado a maipalgak a nainlasagan laeng a sirib dayta, saan a naespirituan, saan a naggapu iti Dios. “Masirib unay a lalaki” ni Jehonadab ngem ti pammatigmaanna ken Amnon nga anak ni David ket naibatay iti nasikap nga estratehia ken panangallilaw iti tattao, a nagbanag iti mapagduaduaan a balligi ken didigra. (2Sm 13:1-31) Sisisikap nga inkampania ni Absalom nga ikkatenna ti ari nga amana a ni David manipud iti trono (2Sm 14:28-33; 15:1-6) ket idi nasakupnan ti Jerusalem, kiniddawna ti maisingasing ti dua kadagiti manangbalakad ni amana, da Ahitofel ken Husai, maipapan kadagiti kanayonan nga addang a mabalinna a sitataktika nga aramiden. Nagtultuloy a mayat ti nainsiriban a balakad ni Ahitofel ta agparang a kasla naggapu dayta iti Dios. Nupay kasta, trinaidorna daydiay pinulotan ti Dios, isu a pinasamak ni Jehova a di maawat ti nainsiriban a gakat ni Ahitofel maipaay iti gubat ket naanamongan ti gakat ni matalek a Husai, a sisisikap a nanggundaway iti kinapangas ken kadagiti natauan a pagkapuyan ni Absalom tapno maitinnagna. (2Sm 16:15-23; 17:1-14) Kas insurat ni Pablo maipapan iti Dios: “‘Tiliwenna dagiti masirib iti bukodda a kinasikap.’ Ken manen: ‘Ammo ni Jehova a barengbareng dagiti panagrasrason ti mamasirib a tattao.’”​—1Co 3:19, 20; idiligyo ti Ex 1:9, 10, 20, 21; Lu 20:19-26.

Dagiti apostata a papadi, mammadto, ken masirib a tattao iti nasion ti Israel idi agangay intuggodda dagiti umili a mangbusor iti pammatigmaan ken bilbilin ti Dios nga insawang dagiti nasungdo nga adipenna. (Jer 18:18) Kas nagbanaganna, pinasamak ni Jehova a ‘mapukaw ti sirib dagiti nasaririt a tattaoda ken aglemmeng ti pannakaawat dagiti masirib a tattaoda’ (Isa 29:13, 14; Jer 8:8, 9), iti kasta rinebbana ti 500 ti tawenna a pagarian (kas iti inaramidna idi agangay iti napannakkel a manangdadael iti Jerusalem, ti Babilonia, ken iti napasindayag a dinastia ti Tiro). (Isa 47:10-15; Eze 28:2-17) Linaksidda ti naespirituan a sirib ket kinaykayatda ti nainlasagan a sirib.

Ti kinaubbaw ti kaaduan a natauan a sirib. Idi inus-usig ni Ari Solomon ti “makadidigra a pakakumikoman” nga inyeg ti basol ken kinaimperpekto iti sangatauan, tiningitingna ti pateg ti sirib a mapatanor ken magun-od ti sapasap a tattao ket natakuatanna a “panangkamkamat [dayta] iti angin.” Ti riribuk, kinaballikug, ken pagkurkurangan ti imperpekto a natauan a kagimongan ket saan a pulos kabaelan a lintegen wenno sulnitan ti tao, ta kimmaro ti pannakapaay ken panagrurod dagidiay ‘gumunggun-od iti naruay a sirib,’ nabatad a gapu ta maamirisda a nagbassit ti maaramidanda a mismo iti panangpasayaat iti bambanag.​—Ec 1:13-18; 7:29; idiligyo ti Ro 8:19-22, nga iti dayta impakita ti apostol no ania ti pamay-an ti Dios a mamagpatingga iti pannakaadipen ti sangatauan manipud panagrupsa ken pannakaipasakup iti kinabarengbareng.

Natakuatan met ni Solomon a nupay nakaipaay ti kasta a natauan a sirib iti nadumaduma a ragsak ken kinalaing a nangyeg iti namaterialan a kinabaknang, saan a makaited iti pudpudno a kinaragsak wenno manayon a pannakapnek. Ti masirib a tao matay a maikanunong iti maag, a saanna nga ammo no anianto ti pagbanagan dagiti sanikuana, ket ti natauan a siribna agpukaw idiay tanem. (Ec 2:3-11, 16, 18-21; 4:4; 9:10; idiligyo ti Sal 49:10.) Uray iti panagbiag, mabalin a dumteng ti kellaat a didigra gapu iti “tiempo ken ti di mapakpakadaan a pasamak,” a maawanan ti maysa a masirib a tao uray kadagiti kadawyan laeng a kasapulanna a kas iti taraon. (Ec 9:11, 12) No babaen laeng iti bukod a sirib ti tao, nikaanoman a masarakanna ti “aramid ti pudno a Dios,” saanna a pulos magun-odan ti natibker a pannakaammo no kasano a risuten dagiti kakaruan a parikut ti tao.​—Ec 8:16, 17; idiligyo ti Job kap 28.

Saan a kunaen ni Solomon a ti natauan a sirib naan-anay nga awanan iti pateg. No idilig iti kinamaag laeng, a sinukimatna met, nasaysayaat ti sirib ngem iti kinamaag a kas iti kinasayaat ti ‘lawag no idilig iti sipnget.’ Ta dagiti mata ti masirib a tao ‘adda iti ulona,’ nga agserserbi iti kinasariritna, idinto ta dagiti mata ti maag a tao saan a makakita nga addaan nauneg a pannakaawat. (Ec 2:12-14; idiligyo ti Pr 17:24; Mt 6:22, 23.) Ti sirib ket napatpateg unay a salaknib ngem iti kuarta. (Ec 7:11, 12) Ngem impakita ni Solomon a saan a naan-anay ti pateg dayta, ta masapul a tumunos a kanayon iti sirib ken panggep ti Dios. (Ec 2:24; 3:11-15, 17; 8:12, 13; 9:1) Mabalin a palaluan ti maysa a tao ti panangikagumaanna a mangiparangarang iti sirib, a lab-awanna pay ketdin ti imperpekto a kabaelanna a dayta ket pakadadaelannanto a mismo. (Ec 7:16; idiligyo ti Ec 12:12.) Ngem no situtulnog nga agserbi iti Namarsuana ken mapnek iti taraon, inumen, ken iti pagimbagan nga ipaay kenkuana ti napinget a panagtrabahona, itedto kenkuana ti Dios ti kasapulanna a “sirib ken pannakaammo ken panagrag-o.”​—Ec 2:24-26; 12:13.

Naisupadi iti sagrado a palimed ti Dios. Ti lubong ti sangatauan nakapagurnong iti adu a sirib iti unos dagiti siglo​—ti kaaduan kadagita ket maisursuro kadagiti eskuelaanna ken iti dadduma pay a pamay-an ti panangisuro, idinto ta ti dadduma ket nagun-odan dagiti indibidual babaen iti pannakitimpuyogda a mismo iti sabsabali wenno babaen iti kapadasan. Maipaay iti Kristiano kasapulan nga ammona no ania ti umiso a panangmatmat kadagita a sirib. Iti maysa a pangngarig maipapan iti nakillo a mayordomo a nangbalbaliw kadagiti kuentaan ti apona iti sumagmamano a nakautang tapno masiguradona ti masanguananna, dineskribir ni Jesus a ‘nagtignay ti mayordomo buyogen ti praktikal a kinasirib [phro·niʹmos, “simamasirib”].’ Nupay kasta, daytoy a nasaldet a kinamanagsaksakbay isu ti praktikal a kinasirib ti “annak daytoy a sistema ti bambanag,” saan a ti kinasirib ti “annak ti lawag.” (Lu 16:1-8, Int) Sakbay dayta, indaydayaw ni Jesus ti nailangitan nga Amana gapu iti panangilimedna iti sumagmamano a kinapudno kadagidiay “mamasirib ken nasasaririt” idinto ta impalgakna dagita kadagiti adalanna, a no ar-arigen kaslada laeng kadagiti “maladaga.” (Lu 10:21-24) Dagiti eskriba ken dagiti Fariseo, a nasursuruan kadagiti rabbiniko nga eskuelaan, ket karaman kadagita a mamasirib ken nasasaririt.​—Idiligyo ti Mt 13:54-57; Jn 7:15.

Iti dayta a panawen ti umuna a siglo, ti kangrunaan a naglatakan dagiti Griego ket ti kulturada ken ti nagun-odanda a pannakaammo, dagiti eskuelaanda ken dagiti bunggoy dagiti pilosopoda. Nalabit dayta ti makagapu nga impada ni Pablo ‘dagiti Griego ken dagiti Barbaro’ kadagiti ‘masirib ken dagiti nakuneng.’ (Ro 1:14) Sibibileg nga impaganetget ni Pablo kadagiti Kristiano idiay Corinto, Grecia, a ti Kristianidad ket saan a naibatay iti “sirib [so·phiʹan] ti lubong,” kayatna a sawen, ti lubong ti sangatauan a naisina iti Dios, ken saan met a dayta a sirib ti pakabigbiganna. (1Co 1:20; kitaenyo ti LUBONG [Ti lubong a naisina iti Dios].) Saanna a kayat a sawen a kadagiti nadumaduma a kita ti sirib ti lubong awan a pulos kadagita ti maaramat wenno makagunggona, ta adda dagiti gundaway nga inaramat ni Pablo ti nasursurona a kinalaing nga agaramid iti tolda ken nagad-adaw met kadagiti literatura dagiti nailubongan nga autor tapno paglawagenna ti sumagmamano a punto maipapan iti kinapudno. (Ara 18:2, 3; 17:28, 29; Tit 1:12) Ngem ti pakabuklan ti panangmatmat, pamay-an, pagalagadan, ken kalat ti lubong​—ti pilosopiana​—ket saan a maitunos iti kinapudno, no di ket maikontra iti ‘sirib ti Dios iti sagrado a palimed.’

Isu a gapu iti kinasirib ti lubong linaksidna ti impaay ti Dios babaen ken Kristo ket imbilangna dayta a kinamaag; dagiti agtuturayna, nupay mabalin a nalaing ken masiribda nga administrador, ‘inlansada pay ketdi ti nadayag nga Apo.’ (1Co 1:18; 2:7, 8) Ngem gundaway itan ti Dios a paneknekan a kinamaag ti sirib dagiti masirib iti lubong, a pabainanna dagiti masirib a tattaoda babaen ti panangaramatna iti imbilangda a “minamaag a banag ti Dios,” kasta met iti tattao nga imbilangda a ‘maag, nakapuy, ken awan mamaayna,’ a mangitungpal iti di matungday a panggepna. (1Co 1:19-28) Impalagip ni Pablo kadagiti Kristiano idiay Corinto a mapukaw ti “sirib daytoy a sistema ti bambanag [ken] ti sirib dagiti agtuturay daytoy a sistema ti bambanag”; ngarud ti kasta a sirib saan a paset ti naespirituan a mensahe ti apostol. (1Co 2:6, 13) Pinakdaaranna dagiti Kristiano idiay Colosas nga amangan no masiluanda iti “pilosopia [phi·lo·so·phiʹas, iti literal, panagayat iti kinasirib] ken ubbaw a panangallilaw maitunos iti tradision dagiti tattao.”​—Col 2:8; idiligyo ti ber 20-23.

Nupay adda dagiti temporario a pagimbagan ken panagballigi ti sirib ti lubong, naikeddeng latta dayta a mangibunga iti pannakapaay. Ngem ti kongregasion Kristiano a buklen dagiti pinulotan ti Dios ket addaan iti naespirituan a sirib a nangitunda iti “di matukod a kinabaknang ti Kristo.” Yantangay dayta a kongregasion ket maysa a paset ti sagrado a palimed ti Dios, babaen iti pannakilangen ti Dios iti dayta ken kadagiti panggepna a natungpal iti dayta, impakaammona wenno impalgakna uray pay kadagiti “gobierno ken autoridad kadagiti nailangitan a disso” ti “kasta unay panagdudumana a sirib ti Dios” babaen iti kongregasion. (Efe 3:8-11; 1:17, 18; idiligyo ti 1Pe 1:12.) Dagiti kamengna, nga addaan iti “panunot ni Kristo” (idiligyo ti Fil 2:5-8), adda pannakaammo ken pannakaawatda nga adayo a natantan-ok ngem iti pannakaammo ken pannakaawat ti lubong, ngarud makapagsaoda, “saan a babaen ti sasao nga insuro ti natauan a sirib, no di ket babaen kadagidiay insuro ti espiritu,” babaen ti “ngiwat ken sirib” a saan a masupiat dagiti bumusbusor, nupay mabalin a maum-umsi dagiti kasta a Kristiano kas ‘awanan adal ken gagangay’ sigun kadagiti nailubongan a pagalagadan.​—1Co 2:11-16; Lu 21:15; Ara 4:13; 6:9, 10.

Naespirituan a pannakidangadang. Nagkammatalek ni apostol Pablo iti nadiosan a sirib iti naespirituan a pannakigubatna iti asinoman a nangipangta a mangballikug kadagiti kongregasion Kristiano, kas iti daydiay adda iti Corinto. (1Co 5:6, 7, 13; 2Co 10:3-6; idiligyo ti 2Co 6:7.) Ammona a ti “sirib nasaysayaat ngem iti ramramit a pakirupak, ket ti maysa laeng a managbasol madadaelna ti adu nga imbag.” (Ec 9:18; 7:19) Ti tinukoyna a ‘panangbalintuag iti natibker ti pannakasarikedkedna a bambanag’ (2Co 10:4) ket kapadpada ti kababagas ti naipatarus a paset ti Proverbio 21:22 iti Griego a Septuagint. Ammo ni Pablo nga adda pagannayasan ti tao nga ipangpangrunana dagidiay addaan iti nakaskasdaaw a kababalin, nalatak a kinalaing, wenno nabileg a personalidad ken panagsao; ammona a masansan a di maikankano ti ‘naulimek a panagsao ti masirib a tao a bassitan iti material a kinabaknang’ idinto ta dagidiay mangipakpakita iti dakdakkel a pannakabalin ti maikabkabilangan. (Idiligyo ti Ec 9:13-17.) Uray pay ni Jesus, nga awanan iti naindagaan a kinabaknang ken saad a kas iti inikutan idi ni Solomon ngem addaan iti nakatantan-ok unay a sirib, saan unay a rinaem ken inkabilangan dagiti agtuturay ken dagiti umili.​—Idiligyo ti Mt 12:42; 13:54-58; Isa 52:13-15; 53:1-3.

Iti panangmatmat ti sumagmamano a tattao a nangipaspasindayag kadagiti nainlasagan a paglainganda (ipadisyo ti Jer 9:23, 24) imbes nga iti pusoda, ti personal a langa ni Pablo “nakapuy ket ti panagsasaona uumsien.” (2Co 5:12; 10:10) Kaskasdi a saan a nagpalawag a sidadaeg wenno nangiparangarang iti natauan a sirib ken iti pannakabalin dayta a sirib a mangguyugoy, tapno ti pammati dagiti agdengdengngeg kenkuana mapabileg babaen iti espiritu ken pannakabalin ti Dios ken maibangon ken Kristo imbes nga iti “sirib dagiti tattao.” (1Co 1:17; 2:1-5; 2Co 5:12) Yantangay addaan naespirituan a pannakaawat iti masakbayan a pasamak, ni Pablo ket “masirib a manangiturong kadagiti trabaho,” saan nga iti namaterialan a panagbangon no di ket iti naespirituan a panagbangon, a katrabahuanna ti Dios iti panangpatanor kadagiti adalan a nangiparangarang kadagiti pudpudno a Nakristianuan a kualidad.​—1Co 3:9-16.

Gapuna, uray kasano kaadu ti sirib ti lubong a mabalin nga ikutan ti maysa a tao maigapu iti kinasigona kadagiti trabaho, kinasaldetna iti komersio, kinalaingna a mangtarawidwid, wenno adalna iti siensia wenno pilosopia, ti pagannurotan ket: “No ti asinoman kadakayo pagarupenna nga isu masirib iti daytoy a sistema ti bambanag, agbalin koma a maag, tapno agbalin a masirib.” (1Co 3:18) Pagpannakkelna laeng koma ti ‘kaadda kenkuana ti pannakatarus ken pannakaammo ken Jehova, Daydiay mangwatwatwat iti naayat a kinamanangngaasi, kinahustisia, ken kinalinteg iti daga,’ ta maragsakan ni Jehova iti daytoy.​—Jer 9:23, 24; 1Co 1:31; 3:19-23.

Masirib a panangaywan. Kas kunaen ti sirib a naidatag a kasla persona: “Addaanak iti pammatigmaan ken praktikal a kinasirib. Siak​—ti pannakaawat; addaanak iti kinamannakabalin. Babaen kaniak agtultuloy nga agturay ti mismo nga ar-ari, ket dagiti met laeng nangato nga opisial agtultuloyda a mangikeddeng iti kinalinteg. Babaen kaniak dagiti met laeng prinsipe agtultuloyda nga agturay kas piprinsipe, ket dagiti natan-ok manguk-ukomda amin iti kinalinteg. Dagidiay mangay-ayat kaniak ayatek, ket dagidiay mangsapsapul kaniak isuda ti makasarak kaniak.” (Pr 8:12, 14-17) Mangiparangarang ti Mesianiko nga Ari iti kasta a natan-ok a sirib manipud iti Dios. (Isa 11:1-5; idiligyo ti Apo 5:12.) Nasaysayaat daytoy ngem iti laing a magun-odan wenno nainkasigudan a mapatanor ti tattao, ta pagsiribenna ti maysa a tao kadagiti prinsipio ti linteg ti Dios ken pagbalinenna a posible ti panangipaay kadagiti hudisial a pangngeddeng nga umiso ken awanan iti panangidumduma babaen ti tulong ti espiritu ti Dios. (Esd 7:25; 1Ar 3:28; Pr 24:23; idiligyo ti De 16:18, 19; San 2:1-9.) Ti kasta a sirib saanna a bay-an lattan ti kinadangkes no di ket gubatenna dayta.​—Pr 20:26.

Kualipikado dagiti lallaki a napili a maparebbengan iti uneg ti kongregasion Kristiano, saan a gapu iti nailubongan a balligida, nainlasagan a siribda, wenno kadagiti nainkasigudan a laingda, no di ket gapu ta ‘napnoda iti espiritu ken [nadiosan a] sirib.’ (Ara 6:1-5; idiligyo ti 1Ti 3:1-13; Tit 1:5-9.) Karaman dagita kadagiti ‘mammadto ken kadagiti masirib a tattao ken kadagiti manangisuro iti publiko’ nga inkari ni Jesus nga ibaonna, ket makapagserbida met kas uk-ukom ken manangpatigmaan iti uneg ti kongregasion, no kasano a ti nainlasagan nga Israel addaan idi iti mamasirib a tattao a nagserbi kadagita a pagrebbengan. (Mt 23:34; 1Co 6:5) Bigbigenda a napateg nga aguumanda a sangsangkamaysa.​—Pr 13:10; 24:5, 6; idiligyo ti Ara 15:1-22.

Pananggun-od iti Pudno a Sirib. Ipatigmaan ti proverbio: “Gatangem ti mismo a kinapudno ket saanmo nga ilako dayta​—ti sirib ken disiplina ken pannakaawat.” (Pr 23:23) Ni Jehova, ti Gubuayan ti pudno a sirib, sipaparabur nga ipaayna dayta kadagidiay sipapasnek nga agsapsapul ken agkiddaw iti dayta buyogen ti pammati, a mangipakitada iti nasayaat, nadayaw a panagbuteng kenkuana. (Pr 2:1-7; San 1:5-8) Ngem ti agsapsapul kasapulan a mangbusbos iti tiempo a mangadal iti Sao ti Dios; ammuenna dagiti bilin, linteg, pammalagip, ken pammatigmaan ti Dios; usigenna ti pakasaritaan dagiti aramid ken gapuanan ti Dios; kalpasanna iyaplikarna dagitoy iti biagna. (De 4:5, 6; Sal 19:7; 107:43; 119:98-101; Pr 10:8; idiligyo ti 2Ti 3:15-17.) Sisisirib a gatangenna ti nainggundawayan a tiempo, a saan nga agtignay a sidadangkok iti dakes a tiempo, no di ket ‘lasinenna no ania ti pagayatan ni Jehova.’ (Efe 5:15-20; Col 4:5, 6) Masapul a patanorenna ti natibker a pammati ken di maisin a panagtalek a ti pannakabalin ti Dios ket di maparmek, a sigurado nga agballigi ti pagayatanna, ket sigurado a kabaelanna a gunggonaan ti kinamatalek ken mapangnamnamaan ti panangikarina iti dayta.​—Heb 11:1, 6; 1Co 15:13, 14, 19.

Iti kastoy laeng a pamay-an a makaaramid ti tao kadagiti umiso a pangngeddeng maipapan iti panagbiagna ket saan a paisiasi iti buteng, kinaagum, imoral a tarigagay, ken dadduma pay a makadadael nga emosion. (Pr 2:6-16; 3:21-26; Isa 33:2, 6) Kas kunaen ti sirib a naidatag a kasla persona: “Naragsak ti tao nga umim-imdeng kaniak babaen ti panagtalinaedna a siririing kadagiti ruanganko iti inaldaw, babaen ti panagbantayna kadagiti bautek dagiti pagserkak. Ta daydiay makasarak kaniak pudno unay a makasarakto iti biag, ket makagun-od iti naimbag a nakem manipud ken Jehova. Ngem daydiay bumiddut kaniak rangranggasanna ti kararuana; amin dagidiay nakaro ti pananggurada kaniak isuda ti agayat ken patay.”​—Pr 8:34-36; 13:14; 24:13, 14.

Ti sirib ken ti puso. Nabatad a ti kinasaririt isu ti kangrunaan a makagapu iti kinasirib, ngem kaskasdi a ti puso, a nainaig saan laeng nga iti panagpampanunot no di ket kasta met iti pakagutugotan ken panagayat, ket nalawag a napatpateg iti pananggun-od iti pudno a sirib. (Sal 49:3, 4; Pr 14:33; kitaenyo ti PUSO.) Tarigagayan ti adipen ti Dios a magun-odna ti “bin-ig a sirib” maipaay iti ‘nalimed a bagina,’ nga addaan iti nainsiriban a rason a mangiplano iti panagbiagna. (Idiligyo ti Sal 51:6, 10; 90:12.) “Ti puso ti masirib adda iti makannawanna [kayatna a sawen, sisasagana a tumulong ken mangsalaknib kenkuana kadagiti napeggad a kanito (idiligyo ti Sal 16:8; 109:31)], ngem ti puso ti maag adda iti makannigidna [mapaay a mangidalan kenkuana iti dana ti kinasirib].” (Ec 10:2, 3; idiligyo ti Pr 17:16; Ro 1:21, 22.) Ti pudpudno a masirib a tao sinanay ken dinisiplinana ti pusona iti dalan ti kinasirib (Pr 23:15, 16, 19; 28:26); arigna a nangisurat iti nalinteg a bilbilin ken linteg iti ‘tapi ti pusona.’​—Pr 7:1-3; 2:2, 10.

Kapadasan ken umiso a pannakitimpuyog. Dakkel ti maitulong ti kapadasan iti pananggun-od iti sirib. Uray ni Jesus rimmang-ay a rimmang-ay ti siribna bayat nga agmatmataengan manipud kinaubingna. (Lu 2:52) Dagiti dinutokan ni Moises kas panguluen ket lallaki a “nasaririt ken masirib ken aduan kapadasan.” (De 1:13-15) Nupay makasursuro ti maysa a tao no agsagaba iti pannusa wenno makitana ti pannakadusa ti sabsabali (Pr 21:11), ti nasaysayaat ken nabibiit a pananggun-od iti sirib ket babaen ti pannakagunggona ken pannakasursuro kadagiti kapadasan dagidiay masiriben, nga isuda ti kaykayat a pakikaduaan imbes a dagidiay “awanan kapadasan.” (Pr 9:1-6; 13:20; 22:17, 18; idiligyo ti 2Cr 9:7.) Ad-adda a dagiti lallakay ti agik-ikut iti kasta a sirib, nangnangruna dagidiay mangiparparangarang nga addaanda iti espiritu ti Dios. (Job 32:7-9) Silalawag a naipakita daytoy idi tiempo ti panagari ni Rehoboam. (1Ar 12:5-16) Nupay kasta, “nasaysayaat ti maysa a marigrigat ngem masirib nga ubing [no ar-arigen] ngem iti lakayen ngem maag nga ari, a saan pay nga umdas ti naammuanna tapno mapakdaaran.”​—Ec 4:13-15.

Kadagiti ruangan ti siudad (masansan a dumna kadagiti publiko a plasa) ti pangipapaayan idi dagiti lallakay iti nainsiriban a pammatigmaan ken hudisial a pangpangngeddeng. (Idiligyo ti Pr 1:20, 21; 8:1-3.) Gagangay a saan a mangngeg ti timek dagiti maag a tattao kadagita a lugar (uray no iti panagkiddaw iti sirib wenno panangipaay iti kasta), nga iti sabali a lugar nga agsaoda. (Pr 24:7) Nupay ti pannakitimpuyog kadagidiay masirib adda itdenna a pannakadisiplina ken sagpaminsan a pannakatubngar, adayo a nasaysayaat daytoy ngem iti kanta ken katawa ti maag. (Ec 7:5, 6) Ti tao a mangiputputong iti bagina, a mangsursurot iti bukodna nga akikid, nakuriteng a panangmatmat iti biag ken iti bukodna a naagum a tartarigagay, sumiasinto kamaudiananna iti isuamin a praktikal a kinasirib.​—Pr 18:1.

Maipalgak iti personal a kababalin ken panagsao. Kunaen ti Proverbio 11:2 a ti “sirib adda kadagidiay naemma”; sawen ni Santiago ti maipapan iti “kinaalumamay a kukua ti sirib.” (San 3:13) No ti imon, rinnupir, panagpangas, wenno kinasungit adda iti maysa a tao, dayta ti mangipakita nga awanan iti pudno a sirib no di ket idaldalan ti sirib a “naindagaan, inaanimal, sinasairo.” Ti pudno a sirib ket “natalna, nainkalintegan, sisasagana nga agtulnog.” (San 3:13-18) “Ti pagbaut ti kinatangsit adda iti ngiwat daydiay maag, ngem saluadanto ida dagiti mismo a bibig dagidiay masirib.” Sisisirib a teppelanda ti agsao a sidudursok, sigugubsang, wenno sidadarasudos. (Pr 14:3; 17:27, 28; Ec 10:12-14) Aggubuay kadagiti bibig dagiti masirib ti sasao a nasayaat-pannakausigna, makapaimbag, makaay-ayo, makagunggona a sasao (Pr 12:18; 16:21; Ec 12:9-11; Col 3:15, 16), ket imbes a mangparnuayda iti riribuk, ikagumaanda ti mangpakalma ken ‘gun-oden dagiti kararua’ babaen ti nainsiriban a panangguyugoy.​—Pr 11:30; 15:1-7; 16:21-23; 29:8.

Dagidiay agbalin a ‘masirib kadagiti bukodda a mata,’ nga ibilbilangda a natantan-okda ngem iti sabsabali (a kasla natantan-okda pay ketdin ngem iti Dios), ket dakdakes ngem iti tao a maag ngem saan nga aginsisirib. (Pr 26:5, 12; 12:15) Ti kasta a napalangguad a tattao saanda nga awaten ti pannakailinteg gapu iti kinapannakkelda. (Pr 3:7; 15:12; Isa 5:20, 21) Iti kasumbangirna, agpadpada nga agannayas iti kasta a kababalin ti tao a nasadut ken ti tao a makagun-od iti kinabaknang. (Pr 26:16; 28:11; idiligyo ti 1Ti 6:17.) Ngem ti “aritos a balitok, ken ti arkos a naaramid iti naisangsangayan a balitok, ket masirib a manangtubngar iti dumdumngeg a lapayag” (Pr 25:12); wen, “mangipaayka iti pannubngar iti masirib a tao ket ayatennakanto.”​—Pr 9:8; 15:31-33.

Sirib iti pamilia. Ti sirib maibangonna ti maysa a sangakabbalayan, saan laeng a ti patakder, no di ket ti pamilia ken ti naballigi a biag dayta kas pakabuklanna. (Pr 24:3, 4; idiligyo ti Pr 3:19, 20; Sal 104:5-24.) Dagiti masirib a nagannak saanda nga igawid ti pagbaut ken pannubngar, no di ket babaen iti disiplina ken pammatigmaan salaknibanda ti annakda maibusor iti kinadelingkuente. (Pr 29:15) Dakkel ti maitulong ti masirib nga asawa a babai iti balligi ken kinaragsak ti pamilia. (Pr 14:1; 31:26) Dagiti annak a sisisirib nga agpasakup iti panangdisiplina ti nagannak ket pagrag-oan ken pakaidayawan ti pamilia, iti kasta saan a mabalin a pardayaen wenno padaksen dayta a pamilia, ken mangpaneknek iti sabsabali a masirib ti ammada ken nasayaat ti panangsanayda kadakuada.​—Pr 10:1; 13:1; 15:20; 23:24, 25; 27:11.