Agannad Kontra ti Makadangran a Panangidanondanon!

“Kadagiti adu a sasao saan nga agkurang ti panagsalungasing, ngem ti manengngel kadagiti bibigna agaramid a sisisirib.”​—PROVERBIO 10:19.

1. Kasano a makadadael ti malisiuso a panangidanondanon, wenno pammardaya?

AWAN makapagbalin iti makapapatay a sabidong a makapasalun-at nga inumen. Ti malisiuso a panangidanondanon, wenno panangpardaya, nagsayaat pannakaiyarigna iti sabidong, a takawanna met ti tao a nalinteg iti nasayaat a naganna. Ti Romano a bumiberso a ni Juvenal inawagannat’ panangpardaya “dayta kadadaksan iti amin a sabidong.” Ket ti dramatista nga Ingles a ni William Shakespeare inkabilna dagitoy a sasao iti ngiwat ti maysa kadagiti karakterna: “Daydiay mangtakaw kaniak ti naimbag a naganko taktakawannak iti di met makapabaknang kenkuana ngem pudno met a papanglawennak.”

2. Ania a salsaludsod ti maikari ti panangusig?

² Ngem ania a talaga ti panangidanondanon? Kasano a mabalin a naigiddiat dayta iti panangpardaya? Apay nga agannad kontra iti makadangran a panangidanondanon? Ken kasano a maaramidan daytoy?

No Kasanot’ Panaggiddiatda

3. Aniat’ paggiddiatan ti panangidanondanon ken panangpardaya?

³ Ti panangidanondanon ket “paliwaweng a sasao, a di kanayon a pudno, maipapan ti dadduma a tattao ken ti ar-aramidda.” Dayta ket “nalag-an, gagangay a sasao wenno panagsurat.” Yantangay amintayo ket interesadot’ tattao, no maminsan agsaotay ti naimbag, makapabileg a bambanag maipapan ti dadduma. Ti panangpardaya ket naiduma. Dayta ket “ulbod a damag a nairanta a pangdangran iti naimbag a nagan ken pakasarsaritaan ti sabali.” Ti kasta a sao kaaduanna a makapadakes ken di nakristianuan.

4. Sigun iti maysa a mannurat, kasano ti mabalin a panangrugi ti panangpardaya, ken manipud aniat’ pagtaudanna?

⁴ Ti di makadangran a tsismis ket posible nga agbalin a makadadael a panangpardaya. Kuna ni mannurat nga Arthur Mee: “Iti kaaduanna ti pardaya a mangdangran ti maysa a tao, ken mabalin a makaiyeg ti pakadadaelanna, ket mangrugit’ panangidanondanon, ti panangidanondanon nga aggapu, nalabit, umuna manipud saan a dakdakes ngem ti kinaawan-aramidna. Daytat’ maysa kadagiti kadadakkelan a kinadakes iti lubong, ngem agtaud, iti gagangay, manipud kinakuneng. Masarakantay dayta kangrunaanna kadagidiay bassit ti ar-aramidenda, ken awan partikular a kalatda iti biag.”

5. Aniat’ kababagas ti balakad ni Pablo idiay 1 Timoteo 5:11-15?

⁵ Yantangay ti paliwaweng a sasao mabalin nga agturong iti panangpardaya, nagsao ni apostol Pablo kontra ti dadduma a manangidanondanon. Kalpasan panangdakamatna kadagiti balo a babbai a kualipikado iti tulong ti kongregasion, insuratna: “Ngem dika awaten dagiti balo nga ub-ubing, ta inton ti seksual a rikriknada ti bumallaet kadakuada ken Kristo, . . . iruamda ti di agaramid, a mapanda kadagiti balbalay; wen, ket saan laeng nga awan ti maar-aramidda, no di ket mannanaoda ken mannakibiangda, a sawenda dagiti banag a dida rebbeng. Tarigagayak ngarud a dagiti ub-ubing a balo makiasawada koma, agipasngayda kadagiti annak, urnosenda ti balay, ket dida ikkan ti kabusor ti gundawayna nga agsao ti dakes. Ta dagiti dadduma simminadan a simmurot ken Satanas.”​—1 Timoteo 5:11-15.

6. Aniat’ rebbeng a maaramidan tapno maparmek ti personal a pagkapuyan iti tipo ti panangidanondanon a makaiturong iti panangpardaya?

⁶ Yantangay nagsurat ni Pablo iti nadiosan a panangipaltiing, isut’ saan a mangar-aramid ti di nainkalintegan a komento maipapan kadagiti babbai. Nupay kasta, ti kinunana ket banag a maipaay ti serioso a pagpampanunotan. Awan babai a nadiosan a mayat a ‘sumina ken sumurot ken Satanas.’ Kaskasdi, anianton no ti babai a Kristiano makitanat’ bagina nga addaan pagkapuyan iti dayta a kita ti panagsao a mabalin pakabasolannanto ti panangpardaya? No kasta rebbeng a sipapakumbaba nga ipangagnat’ balakad ni Pablo: “Dagiti babbai nataknengda koma, saanda a mamadpadakes.” Kinunana pay: “Dagiti babbaket nasingpetda koma iti panagbiagda, saanda a mamadpadakes.” (1 Timoteo 3:11; Tito 2:3) Uray met dagiti kakabsat a lallaki rebbeng a sisiserioso nga iyaplikarda dayta nainsiriban a pammagbaga.

7. Sigun iti Kasuratan, apay kunaenyo a rebbengtay amin a kontrolen ti sasawentayo?

⁷ No maminsan, nupay kasta, amintayo mapagsasaritaantay ti dadduma a tattao, ti kapkapadasandat’ ministerio, ken dadduma pay. Nupay kasta, nikaanoman, ditay koma, ‘agtugaw ket agsao a maibusor iti kabsattayo.’ (Salmo 50:19, 20) Kinaagpaysuanna, nainsiriban ti saan a panagsasao unay agsipud ta “kadagiti adu a sasao saan nga agkurang ti pannakasalungasing, ngem ti manengngel kadagiti bibigna agaramid a sisisirib.” (Proverbio 10:19) Gapuna rebbeng nga agannadtay kontra iti panangidanondanon, uray pay no daytat’ saan a malisiuso. Kinapudnona, di kasapulan ti panagsasaotayo a kankanayon maipapan ti tattao, ta addaantay nagsasayaat a pagpilian kadagiti topiko no pampanunotentay dagiti nalinteg, nadalus, nasingpet, makaay-ayo, ken nadayaw a bambanag.​—Filipos 4:8.

No Kasano a ti Tsismis Agbalin a Pammardaya

8. Apay a di kanayon a dakes a pagsasaritaan ti maipapan kadagiti padatay a Kristiano?

⁸ Awan dakdakesna no ti pagsasaritaantayo ket maipapan ti tay-ak ti ministerio ken dadduma pay a nadiosan nga ar-aramid dagiti kapammatiantayo no umisotayo ken awan pakadangranan nga ibunga ti ibagbagatayo. Kinapudnona, dagitoy a kita ti positibo a saotayo mabalin a mamaregta iti dadduma. (Idiligyo ti Aramid 15:30-33.) Dadduma kadagiti Kristiano nagsaoda maipapan ken matalek a panglakayen a ni Gayo, a nagsuratan ni apostol Juan: “Ay-ayatek, sika aramidem a matalek ti amin nga aramidem kadagiti kakabsat uray pay ganggannaetda, dagidiay a mamaneknek iti ayatmo iti sanguanan ti kongregasion.” (3 Juan 5, 6) No kasta di kanayon a dakes ti panagsao maipapan kadagiti pada a Kristiano.

9. (a) Kasano a ti nalag-an a sasao agturong iti panangpardaya iti nalinteg? (b) Ania a salsaludsod ti maiyanatup nga iyimtuodtay iti bagitayo?

⁹ Ti nalag-an a sao mabalin nga agturong iti panangpardaya iti nalinteg no sukisokentay dagiti pribado a kabibiagda, a pagduaduaan dagiti motiboda, wenno mangpartuattay panagsuspetsa iti kababalinda. Gapuna nasayaat no iyugalitay a saludsodan ti bagbagitayo, kas iti: Ti kadi saok dadaelenna ti dayaw ti sabali a tao? Ti kadi sawek ket pudno? (Apocalipsis 21:8) Maisaok kadi ti isu met laeng a banag iti sanguananna? Mangpataud kadi daytat’ pannakasinasina idiay kongregasion? Ti kadi sasaok ti pakapukawanna kadagiti pribilehiona ti serbisio? Ti kadi apal ti addat’ pusok? (Galacia 5:25, 26; Tito 3:3) Ti kadi bunga ti sasaok ket naimbag wenno dakes? (Mateo 7:17-20) Nasaok koma met laeng aya ti umasping a bambanag maipapan kadagiti apostol? (2 Corinto 10:10-12; 3 Juan 9, 10) Ti kadi kasta a sasao maibagay kadagidiay addaan panagraem ken Jehova?

10, 11. Sigun iti Salmo 15:1, 3, aniat’ ditay ar-aramiden no kayattayo ti agbalin a sangaili ti Dios?

¹⁰ Iti panangisingasingna kadagidiay mangdaydayaw iti Dios, iyimtuod ti Salmo 15:1: “O Jehova, asino ti agtaengto ita tabernakulom? Asino ti agnaedto ita nasantuan a bantaymo?” Maipapan ti kasta a tao, kunan salimista David: “Dayta saan a mamadpadakes gapu iti dilana. Ti kaduana saanna a ranggasan, ket saan a mangumsi a maibusor iti kaarrubana.” (Salmo 15:3) Ditoy ti sao a “pinardaya” ket naggaput’ verbo a Hebreo a kayatna a sawen “sakaen dayta” ket ngarud “ti panagpagnapagna.” Nabilin dagiti Israelita: “Dikanto agpagnapagna a kas maysa nga agisaknap ti pardaya kadagiti kailiam.” (Levitico 19:16, New International Version) Asinoman nga ‘agpagnapagna nga agisaknap ti pardaya’ ket saan a sangaili ken gayyem ti Dios.

¹¹ Ti gagayyem ti Dios dida agaramid ti dakes kadagiti kaduada ken saanda a mangala, wenno awaten kas pudno, ti aniaman a makaumsi a sarsarita maipapan kadagiti nalinteg a gagayyemda. Imbes nga agisaknap ti ulbod nga estoria maipapan iti kapammatianda ken nayonan ti dakes a pananglais dagiti managdakdakes nga ibakbaklaydan, rebbengtay ti agsaot’ naimbag maipapan kadakuada. Ditay koma pulos tarigagayan a padakkelen ti babantot dagiti matalek a kakabsattay a lallaki ken babbai babaen ti panagsao kadagiti makaumsi a bambanag maipapan kadakuada.

No Tumaud ti Di Pagkikinnaawatan

12. Kasano a tulongannatay ti Aramid 15:36-41 no masulisogtayo nga agidanondanon maipapan iti maysa a kasuppiattayo?

¹² Gaput’ kinaimperpekto, mabalin masulisogtayo nga agsao a maibusor ti tao a nakaaramidantay ti serioso a di panagkinnaawatan. Ngem panunotenyo ti napasamak idi dandani agrubbuat ni apostol Pablo iti maikadua a panagmisionerona. Nupay determinado ni Bernabe a mangikuyog ken ni Marcos, madi ni Pablo, ta “pinagarupna a saan a naimbag nga ikuyogda daydi simmina kadakuada [ni Marcos] nanipud idiay Pamfilia ken saan a nakitulong kadakuada iti aramid.” Iti dayta, “dakkel a suppiat” ti simmaruno, ket nagsinada a dua. Ni Bernabe inkuyogna ni Marcos idiay Chipre, ket ni Pablo inkuyogna ni Silas idiay Siria ken Cilicia. (Aramid 15:36-41) Iti kamaudiananna, ti susik iti nagbaetan ni Pablo, Bernabe, ken Marcos ti nalawag a naagasan, ta ni Marcos kaduana ti apostol idiay Roma, ket nasayaat panagsao ni Pablo maipapan kenkuana. (Colosas 4:10) Nupay adda idi di panagkikinnaawatan, awan pammaneknek a dagidiay a Kristiano nagpagnapagnada a nangpardaya iti maysa ken maysa kadagiti kapammatianda.

13. Iti sidong dagiti ania a sirkumstansia maipapan ken Pedro a pinarmek ni Pablo ti posible a pannakasulisog a mangidanondanon iti padana a Kristiano?

¹³ Pinarmek met ni Pablo ti posible a sulisog nga agtungpal iti pardaya idi a tinubngarna ni Cefas (Pedro), a nagbain a makipangan kadua dagiti manamati a Gentil ken makitimpuyog kadakuada gaput’ kaadda ti sumagmamano a Judio a Kristiano a naggaput’ Jerusalem. Imbes nga agsao kontra ken Pedro iti likudanna, ni Pablo “sinuppiat[na] a rupanrupa,” a nagsao “iti sanguananda amin.” (Galacia 2:11-14) Uray ni Pedro saanna met a pinardaya ti nangtubngar kenkuana. Kinapudnona, iti kamaudianan isut’ tinukoyna kas “ni ay-ayatentayo a kabsat a Pablo.” (2 Pedro 3:15) Gapuna uray no ti kapammatiantayo kasapulanna ti makorehir, saan a pambar daytoy a panangpardaya kenkuana. Addada naimbag unay a rason tapno agannad ken parmeken ti sulisog a mangpardaya iti asinoman, a sidadakes nga idanondanon ti maipapan kenkuana.

Apay nga Agannad?

14. Aniat’ kangrunaan a rason a di panangdengngeg wenno panangisaknap ti makadangran a panangidanondanon?

¹⁴ Ti kangrunaan a rason no apay ditay denggen ti makadangran a panangidanondanon wenno makiraman nga isaknap ti kasta a ta kayattayo nga ay-ayuen ni Jehova, a kondenarenna ti pardaya. Kas naibagan, ti panangmatmat ti Dios iti kasta a sao ket nalawag idi a naibilin kadagiti Israelitas: “Dikanto agpagnapagna a kas maysa manangpardaya kadagiti kailiam. Dikanto met agpanggep iti maikaniwas iti dara ti padam a tao. Siak ni Jehova.” (Levitico 19:16) No kayattayo a tagiragsaken ti nadiosan a pabor, ngarud, masapul a ditay mangparpardaya iti asinoman a madakamattayo iti panagpapatangtayo.

15. Asinot’ kangrunaan a manangpardaya, ken aniat’ epekto ti panangaramid iti makadangran a panangidanondanon iti relasiontayo iti Dios?

¹⁵ Ti sabali pay a rason a ditay mangaramid iti makadangran a panangidanondanon a ta daytat’ mangiturong kadatayo iti panangtulad ken Satanas, ti kangrunaan a manangpardaya ni Jehova. Daytoy kangrunaan a kabusor ti Dios ket apagpag-isu a naikkan ti nagan a “Diablo” (Griego, di·aʹbo·los), a kayatna a sawen “manangpardaya.” Idi dinengngeg ni Eva ti makapardaya a sao ni Satanas a maibusor iti Dios ket nagtignay iti dayta, ti umuna a natauan a pareha naisinada iti kasayaatan a Gayyemda. (Genesis 3:1-24) Ditay koma pulos matnag kadagiti ganuat ni Satanas ket mairaman kadagiti makadangran a sao a di maikari iti nasantuan a pananganamong ket ngarud, mabalin, a mangisina kadatayo manipud kasayaatan a Gayyemtayo, ni Jehova a Dios.

16. Kasano a ti manangpardaya ‘pagsisinaenna dagiti nasinged iti maysa ken maysa’?

¹⁶ Rebbeng a ditay dumdumngeg kadagiti malisiuso a manangidanondanon, ta isudat’ mamagsisina ti gagayyem. Masansan, dagiti manangpardaya labsendat’ agsasao, mangtiritir ti kinapudno, agulbodda, ken agibuntonda kadagiti makasair a sasao. Imbes nga agsaoda a sangonsango iti maysa a tao, agar-arasaasda iti likudanna. Masansan dagiti awan pakaibatayanna a panagsuspetsa ti pataudenna. Gapuna, “ti manangpardaya mapagsinana dagiti nadekket iti maysa ken maysa.”​—Proverbio 16:28.

17. Apay a rebbengtay ti agannad kontra iti pannakaigamer iti nalag-an a panangidanondanon?

¹⁷ Rebbeng nga agannadtayo kontra iti pannakaigamer uray pay iti narabaw wenno nalag-an laeng a panagidanondanon. Apay? Ngamin ta ti sao a di nairanta a mangpasakit iti asinoman ket mabalin a makapasakit no daytat’ mauliten. Mabalin a daytat’ sobra a napapintas wenno natiritir agingga a daytat’ mangdadael iti dayaw ti tao a nadiosan, nga isut’ taktakawan iti naimbag a nagan. No daytat’ napasamak, kasanot’ riknayo no dakayot’ namunganayan ti estoria wenno dakayo pay ti nangipasa iti dayta? Mabalin a dakay ti matmatan dagiti tattao kas maysa a manangdangran, ket gapu itoy mabalin a didanton biruken ti pannakigayyemyo.​—Idiligyo ti Proverbio 20:19.

18. Kasano a ti panangidanondanon mabalin a pagbalinenna nga ulbod ti maysa a tao?

¹⁸ Ti sabali pay a rason a pagannadan a ta ti makadangran a panangidanondanon mabalin a pagbalinennakayo a naulbod. “Dagiti sasao ti manangpardaya arigda ti bambanag a maipauneg a siaagum, a dumanonda iti kaunggan a paset ti tian.” (Proverbio 26:22) Anian no impaunegyo dagiti kinaulbod ket ul-ulitenyo ida? Uray pay no patienyo a dagiti kinaulbod ket pudnoda, agul-ulbodkay latta no isaknapyo ida. No naipanayagton ti kinaulbod, mabalin a maibilangkayto a managulbod. Kayatyo kadi a mapasamak dayta? Di aya pagsungsungbaten ti Dios dagiti ulbod a mannursuro gapu kadagiti narelihiusuan a kinaulbod? Wen, ken singirennanto met dagidiay naulbod a manangpardaya. Ni Jesus namakdaar: “Amin a sao nga awan kapapaayanna a sawento dagiti tao isu ti sungbatandanto iti aldaw ti pannakaukom; ta gapu kadagiti saom maibilangkanto a nalinteg ket gapu kadagiti saom maibilangkanto a dakes.” (Mateo 12:36, 37, Byington) Yantangay “tunggal maysa kadatayo idatagnanto iti Dios ti kinaisuna met laeng,” kayatyo kadi a kondenarennakayo kas managulbod a manangpardaya?​—Roma 14:12.

19. Apay a mabalin a maikuna a ti makadangran a panangidanondanon ket mabalin makapapatay?

¹⁹ Kaskasdi ti sabali pay a rason a di panangisaknap ti makadangran a panangidanondanon a ta daytat’ mabalin a makapatay. Wen, daytat’ mabalin a makapapatay, a dadaelennat’ naimbag a pakasarsaritaan ti tao nga inosente. Dadduma kadagiti dila kasda la ‘natatadem a kampilan,’ ket dagiti napait a sasao arigdat’ pana a naibiat iti awan basolna manipud panangsaneb. Nagkararag ni David: “Ilemmengnak [Jehova] iti nalimed a panangisikat dagiti managdakdakes, iti riribuk dagiti agar-aramid iti kinakillo, dagidiay a pinatademda ti dilada a kas kampilan, ken insirigda dagiti pampanada, nga isuda dagiti napait a sasao, tapno kadagiti nalmeng a yan puntaanda ti napnuan-imbag.” (Salmo 64:2-4) Kayatyo kadi ti agbalin a responsable iti panagsao ti kasta a dakes a bambanag iti pada a tao aginggat’ punto nga isut’ mapilitan nga agkararag iti Dios maipaay ti pakabang-aranna, kas inaramid ti salmista? Kayatyo kadi nga agbasolkayo iti daydiay katimbang ti panangpapatay?

20. (a) No maipapan ti kongregasion ti Dios, aniat’ mabalin a mapasamak iti awan panagbabawina a manangpardaya? (b) Ania a panagannad ti masapul nga alagaden dagiti panglakayen maipapan iti panangidanondanon ken panangpardaya?

²⁰ Ti pardaya mabalin a mangiturong iti pannakaparuar manipud organisasion ti Dios; ti manangpardaya mabalin a mailaksid, nalabit kas maysa nga awan panagbabawina a managulbod. Nupay kasta, ti kasta a tignay saan koma a maaramid kontra kadagidiay nakabasol iti nalag-an laeng a panangidanondanon. Rebbeng a timbangen dagiti panglakayen dagiti bambanag a sikakararag, a mangaramid ti nalawag a panaggiddiat ti basta tsismis laeng ken ti dakes unay a pardaya. Tapno mailaksid, ti managbasol rebbengna nga isut’ malisiuso, maysa nga awan panagbabawina a manangpardaya. Saan nga autorisado dagiti panglakayen a mangilaksid ti asinoman gapu laeng iti bassit a tsismis a tinignay iti natauan nga interes ngem saan met nga ulbod wenno malisiuso. Masapul a dagiti bambanag saanda soma a mapadakkel iti aglablabes iti maiyanatup a kadakkelna, ket masapul nga addada dagiti saksi nga addaan umdas a pammaneknek tapno paneknekan a sigurado nga adda pardaya. (1 Timoteo 5:19) Ti awan panagbabawina a manangpardaya ket maparuarda nangnangruna tapno maparmek ti malisiuso a panangidanondanon, ken mailiklik ti kongregasion manipud iti pannakalebadurana ti basol. (1 Corinto 5:6-8, 13) Ngem nikaanoman saan koma a nadarasudos dagiti panglakayen a mangparuar ti asinoman iti di nainkasuratan a pagibatayan. Babaen iti kararag ken pammalakad, masansan a matulonganda ti tao nga agbabawi, agpakawan, wenno agbalbaliw, ken agtultuloy iti irarang-ayna iti panangpaamo ti dila.

Pammardaya Kadi Dayta?

21. Imbes nga idanondanon ti maysa a nakabasol, aniat’ rebbengyo nga aramiden?

²¹ Kunat’ maysa a proverbio: “Ti agalla-allatiw nga agidanondanon iti saosao agipalgak iti palpalimed, ngem ti sitatalinaed ti espirituna ilimedna ti panggep.” (Proverbio 11:13) Kayat kadi a sawen daytoy a no adda ammoyo a sililimed nga agar-aramid ti nadagsen a basol, panangpardayanto ti panagsao ti aniaman maipapan iti dayta? Saan. Siempre, diyo rebbeng nga idanondanon dayta a banag. Rebbeng a makisaokayo iti agar-aramid ti dakes, a dagdagenyo a sapulennat’ tulong dagiti panglakayen. (Santiago 5:13-18) No dina aramiden daytoy iti rasonable a panawen, ti pannakaseknanyo iti kinadalus ti kongregasion ti rebbeng a mangtignay kadakayo a mangipakaammo iti dayta a banag kadagiti panglakayen.​—Levitico 5:1.

22. Apay a maikunatayo a ti 1 Corinto 1:11 saanna a palugodan ti panangidanondanon?

²² Ti kasta a report mabalin mangibunga ti pannakadisiplina ti managbasol, ket daytat’ saan a makaparagsak. Kaskasdi, ti tao a masanay iti disiplina agapit iti bunga ti kinalinteg. (Hebreo 12:11) Rebbeng a maipanayag ti kinadakes kadagidiay nadutokan a mangtaming ti kakasta a bambanag, saan a kadagiti manangidanondanon nga itsistsismisda dayta. Imbaga ni Pablo kadagiti Kristiano idiay Corinto: “Ta nadamagko ti maipapan kadakayo, kakabsatko, kadagiti kabbalay ni Cloe, nga adda sussusik kadakayo.” (1 Corinto 1:11) Ti kadi kamkameng dayta a sangakabbalayan ket agidandanon ti maipapan kadagiti kapammatian? Saan, ngem ti report naaramid iti responsable a panglakayen nga isut’ mangiremedio ti pannakabadang dagidiay agkasapulan ti tulong tapno maisubli ti saksakada iti dalan ti biag.

23. Ania a saludsod ti nabati pay nga usigen?

²³ No tulongantay ti maysa a tao nga agannad kontra iti pannakairaman iti makadangran a panangidanondanon, agar-aramidtay ti banag agpaay iti pagimbaganna. Kunat’ masirib a proverbio: “Ti mangaluad ti ngiwatna salimetmetanna ti biagna. Ngem ti manginganga a napalalo kadagiti bibigna​—addanto kenkuana ti pannakadadael.” (Proverbio 13:3) Ngarud, nalawag, nga addada naimbag a rason nga agannad kontra iti makadangran a panangidanondanon ken ti dakes a panangpardaya. Kaskasdi, kasano a maparmek ti makadangran a panangidanondanon? Ti sumaganad nga artikulo ibagana dayta.

Ania dagiti Sungbatyo?

◻ Aniat’ paggiddiatan ti nalag-an a panangidanondanon ken panangpardaya?

◻ Kasano a ti tsismis agbalin a panangpardaya?

◻ Aniadat’ sumagmamano a rason tapno agannad kontra iti makadangran a panangidanondanon?

◻ Apay a di nairaman ti panangpardaya no agipulongtay ti nakaro a kinadakes ti maysa a tao?

[Ladawan iti panid 14]

Siguraduenyo a dikay pulos makabasol iti panangkabil ti maysa a tao iti likudanna babaen ti panangidanondanon kenkuana