Panangapresiar Kadagiti Babbai ken iti Trabahoda

TALLO ribu a tawenen ti napalabas, insurat ti maysa a lalaki nga agnagan Lemuel ti maysa a nakaay-ayat a panangiladawan iti maysa a natalunggadingan nga asawa a babai. Nailanad daytoy iti Biblia idiay Proverbio kapitulo 31. Ti babai, nga indayawna dagiti kababalinna ket pudno nga okupado. Inaywananna ti pamiliana, naglako idiay tiendaan, gimmatang ken naglako iti daga, nagdait iti kawes ti sangakabbalayanna, ken nagtrabaho kadagiti talon wenno bangkag.

Maipatpateg daytoy a babai. ‘Dagiti annakna naganenda a nainggasatan, ken isu idaydayaw ti asawana.’ Ti kasta nga asawa a babai maysa a gameng. Kuna ti Biblia a “napatpateg ngem dagiti rubi.”​—Proverbio 31:10-​28, New International Version.

Nanipud idi tiempo ni Lemuel, ad-adda a rimmigat ketdi ti trabaho ti babbai. Ti maika-20-siglo nga annongenda masansan a sapulenna nga agbalinda nga assawa, inna, nars, mannursuro, para-sapul iti pagbiag, ken mannalon​—aggigiddan amin. Adu a babbai ti agsakripisio tapno maipasigurado laeng nga adda umdas a taraon ti annakda. Saan kadi a rumbeng a maapresiar ken maidayaw met amin dagitoy a babbai?

Dagiti Babbai a Para-sapul iti Pagbiag

Itatta ad-adu a babbai ngem idi ti agtrabaho iti ruar ti pagtaengan tapno tumulong a mangsuportar iti pamiliada wenno agsolsoloda a mangsuportar iti pamiliada. Inadaw ti libro a Women and the World Economic Crisis ti maysa a report a nagkuna: “Saan laeng a trabaho iti balay ti aramiden dagiti babbai. Adda sumagmamano laeng a babbai iti sadinoman a lugar iti lubong a makaibaga a ‘basta agtagibalayda laeng.’” Ket manmano a napintas ti trabaho ti babbai. Nupay dagiti babbai mabalin nga iladawan dagiti magasin wenno telenobela a kas ehekutibo kadagiti napipintas nga opisina, gagangay a naiduma unay ti kinapudno. Ti kaaduan a babbai iti lubong agtrabahoda iti naunday nga or-oras a maipaay iti sangkabassit a material a gunggona.

Ginasut a milion a babbai ti agtalon wenno agbangkag, a mangtaripato kadagiti mula, mangaywan iti bassit a daga ti pamilia, wenno mangtaraken kadagiti dinguen. Daytoy a panagtrabaho​—a gagangay a bassit laeng ti sueldo wenno awan pay ketdi​—ti mangpakpakan iti kagudua iti lubong. Ipadamag ti libro a Women and the Environment nga “idiay Africa, 70 a por siento iti taraon ti apiten dagiti babbai, iti Asia ti bilang ket 50-60 a por siento ken iti Latin America 30 a por siento.”

No adda panggedan dagiti babbai, gagangay a basbassit ti sueldoda ngem dagiti trabahador a lallaki, gapu laeng ta babbaida. Daytoy a panangidumduma ket nakasasaem nga akseptaren ti maysa nga ina nga agsolsolo a para-sapul iti pagbiag, maysa nga annongen nga agbalbalinen a gagangay. Pattapattaen ti maysa a report ti United Nations a nasurok a 30 ken kurang a 50 a porsiento kadagiti amin a sangakabbalayan idiay Africa, ti Caribe, ken Latin America ti agpannuray iti babai a kangrunaan a para-sapul iti pagbiag. Ken uray kadagiti nabakbaknang a lugar, umad-adu a babbai ti agbalin a kangrunaan a para-sapul iti pagbiag.

Ti kinapanglaw iti away iti kaaduan a napanglaw a pagilian ti mangpapartak ti iyaadu daytoy a kasasaad. Ti asawa a lalaki a kanayon a marigatan a mangikagumaan a mangpakan iti pamiliana mabalin nga ikeddengna ti umakar iti asideg a siudad wenno uray iti sabali a pagilian tapno makagun-od iti trabaho. Panawanna ni baketna a mangaywan iti pamilia. No nagasat a makasarak iti trabaho, mangipatulod iti sueldona. Ngem nupay nasayaat dagiti panggepna, masansan a saan nga agtultuloy daytoy. Ti pinanawanna a pamilia mabalin a kumarkaro ti pannakailumlomda iti kinapanglaw, ket ti pagimbaganda agpannuray itan iti ina.

Daytoy a nagdakes a kasasaad, a maitutop a nailadawan a kas ti “kinapanglaw ti kinababai,” kasta unay ti panangparigatna kadagiti minilion a babbai. Ilawlawag ti libro a Women and Health a “dagiti idauluan ti babbai a sangakabbalayan, a napattapatta a kakatlo iti amin a sangakabbalayan iti sangalubongan, ket mamin-adu a daras a napangpanglaw ngem dagidiay idauluan dagiti lallaki, ket umad-adu ti bilang dagita a sangakabbalayan.” Ngem uray no narigat dayta, saan laeng a ti panangtaraon ti karit a sanguen ti babbai.

Inna ken Mannursuro

Masapul met nga aywanan ti ina ti emosional a kasapulan ti annakna. Napateg ti panangtulongna iti ubing a mangammo ti maipapan iti ayat ken panangipateg​—leksion a mabalin a kas iti kinapateg ti panangpennek kadagiti pisikal a kasapulan ni lakayna. Tapno dumakkel a natimbeng unay nga adulto, masapul ti ubing ti naragsak, natalged nga aglawlaw bayat a dumakdakkel. Ditoy manen a nakapatpateg ti paset ti ina.

Iti libro a The Developing Child, insurat ni Helen Bee: “Ti manangipateg nga ama wenno ina asikasuenna ti ubing, iyebkasna ti panangipateg, kanayon nga iyun-unana ti kasapulan ti ubing, adda pakaseknanna kadagiti aktibidad ti ubing, ken nalaka a makadlaw ken maseknan iti rikrikna ti ubing.” Dagiti annak a maipakitaan iti kasta a panangipateg ti ina sigurado a mangipakitada iti panangapresiar kenkuana.​—Proverbio 23:22.

Babaen iti panagpasuso, adu nga inna ti makaipaay iti anakda iti manangipateg nga aglawlaw sipud pay iti pannakaipasngay. Nangnangruna kadagiti napanglaw a sangakabbalayan, ti gatas ti ina nakapatpateg a sagut a maipaayna iti kappasngay. (Kitaenyo ti kahon iti panid 10-11.) Makapainteres ta ibaga ti Biblia kadatayo nga impadis ni apostol Pablo ti dungngona kadagiti Kristiano idiay Tesalonica iti dungngo ti “agtagtagibi nga ina” a “taripatuenna dagiti bukodna nga annak.”​—1 Tesalonica 2:7, 8.

Malaksid iti panangpakan ken panangtaripato iti annakna, masansan a ti ina ti kangrunaan a mannursuroda. “Anakko, denggem ti pannursuro toy amam, ket dika bay-an ti linteg ni inam,” ibalakad ti Biblia, nga ipasimudaagna ti adut’ saklawenna a paset ti ina a mangisuro iti annakna. (Proverbio 1:8) Ti ina wenno lola ti nangnangruna a naanus a mangisuro iti ubing nga agsao, magna, ken agtrabaho iti balay ken adu a sabali pay a bambanag.

Kasapulan Unay ti Panangngaasi

Maysa kadagiti kadadakkelan a sagut a maipaay ti babbai iti pamiliada ket panangngaasi. No agsakit ti maysa a miembro ti pamilia, ti ina ti agbalin a nars, bayat a tamingenna ti dadduma pay a responsabilidadna. “Kinapudnona,” ilawlawag ti libro a Women and Health, “dagiti babbai aramidenda ti kaaduan a panangaywan iti salun-at iti lubong.”

Ti panangngaasi ti ina mabalin a mangtignay pay kenkuana a mangan iti bassit tapno saan a maibusan ti kanen ti annakna. Natakkuatan dagiti managsirarak a dadduma a babbai ibilangda nga umdas ti taraonda uray no makurkuranganda iti taraon. Nairuamdan a mangited iti ad-adu a bingay iti asawa ken annakda ta no la ket makapagtrabahoda pay, ibilangda nga umdasen ti pannakataraonda.

No dadduma mayebkas ti panangngaasi ti babai iti pannakaseknanna iti aglawlaw ti lugarda. Napateg ti aglawlaw kenkuana, ta agsagaba met no mapukaw ti dam-eg ti daga babaen iti tikag, panaglangalang, ken pannakakalbo ti kabakiran. Iti maysa nga ili idiay India, nakapungtot dagiti babbai idi naammuanda a maysa a tableria pukanenna ti agarup 2,500 a kayo iti asideg a kabakiran. Masapul dagiti babbai dagidiay a kayo a maipaay iti taraon, sungrod, ken kanen dagiti ayup. Idi simmangpet dagiti agpukan, nakapueston dagiti babbai a nagkikibin a nanglawlaw a mangsalaknib kadagiti kayo. ‘Pugotandakami no kayatyo a pukanen dagiti kayo,’ imbaga dagiti babbai kadagiti agpukan. Naispal ti kabakiran.

“Gunggonaam Dagiti Gapuananna”

Iti man pasetna a para-sapul iti pagbiag, ina, mannursuro, wenno gubuayan ti panangngaasi, ti babai ket maikari a maraem ken mabigbig, a kas met iti trabahona. Ti masirib a tao a ni Lemuel, a nangitan-ok iti natalunggadingan nga asawa a babai, impatpategna nga agpadpada ti trabaho ti babai ken ti pammalakadna. Kinapudnona, ilawlawag ti Biblia a ti mensahena ket ad-adda a nagtaud iti instruksion nga impaay ti inana kenkuana. (Proverbio 31:1) Nakombinsir ni Lemuel a ti manakem nga asawa a babai ken ina maipatpateg koma. “Gunggonaam dagiti gapuananna,” insuratna. “Dagiti aramidna mangidayawda kenkuana.”​—Proverbio 31:31, NIV.

Nupay kasta, idi inlanad ni Lemuel dagidiay a panangmatmat, dagitoy ket saan laeng a naiparangarang a kapanunotan ti tao. Nailanadda iti Biblia a Sao ti Dios. “Amin a Kasuratan impaltiing ti Dios.” (2 Timoteo 3:16) Dagidiay a rikrikna iparangarangda ti panangmatmat ti Mannakabalin-amin a Dios kadagiti babbai, tangay impaltiing ti Dios dagidiay a sasao iti Biblia a pakasursuruantayo.

Kasta met, kunaen ti naipaltiing a Sao ti Dios a dagiti assawa a lalaki ‘itudinganda [dagiti assawada] iti dayaw.’ (1 Pedro 3:7) Ket iti Efeso 5:33, naibaga iti asawa a lalaki: “Tunggal maysa kadakayo a sinaggaysa ayatenna koma a kasta ti asawana a babai a kas iti bagina.” Kinapudnona, kunaen ti Efeso 5:25: “Assawa a lallaki, itultuloyyo nga ayaten dagiti assawayo, no kasano a ni Kristo inayatna met ti kongregasion ken inyawatna ti bagina a maipaay iti dayta.” Wen, inyebkas ni Kristo ti kasta nga ayat kadagiti pasurotna ta situtulok a natay gapu kadakuada. Anian a nagsayaat, awanan agum nga ulidan nga impakitana kadagiti assawa a lalaki! Ket dagiti annuroten nga insuro ken sinurot ni Jesus imparangarangda dagiti pagannurotan ti Dios, a nailanad iti Biblia a pakagunggonaantayo.

Kaskasdi, nupay nagagetda iti adu a bambanag, adu a babbai ti manmano a mapadayawan kadagiti aramidda. Kasano a maparang-ayda uray itan ti panagbiagda? Kasta met, adda kadi aniaman a gundaway a mabalbaliwanto ti pannakatratoda? Ania ti masakbayan dagiti babbai?

[Kahon/Ladawan iti panid 10, 11]

Tallo a Pamay-an a Maparang-ay ti Babai ti Kasasaadna

Edukasion. Adda agarup 600 a milion a babbai iti lubong a di nakaadal​—a kaaduan kadakuada ti saan a pulos a nakapageskuela. Mabalin a sika a mismo nababa ti nagadalam, ngem dayta dina kaipapanan a dika masursuruan ti bagim. Narigat, ngem adu a babbai ti nagballigi. “Napateg dagiti narelihiosuan a rason a mangtignay kadagiti adulto nga agadal,” ilawlawag ti libro a Women and Literacy. Ti pannakabasam a mismo iti Biblia ket nagsayaat a gunggona iti panagadalmo nga agbasa. Ngem adda adu a sabali a pagimbagan.

Ti nakaadal nga ina saan laeng a maaddaan iti ad-adu a gundaway iti ekonomia no di ket maammuanna met dagiti naimbag nga ugali iti panangaywan ti salun-at. Ti Kerala nga estado ti India iyilustrarna a naimbag dagiti gunggona ti nakaadal. Nupay daytoy a rehion nababbaba ngem promedio ti birokna, 87 porsiento kadagiti babbai [sadiay] ti nakaadal. Makapainteres, iti dayta met laeng nga estado, ti ipapatay dagiti maladaga ket lima a daras a nababbaba ngem kadagiti dadduma a paset ti India; iti promedio, napapaut iti 15 a tawen ti biag dagiti babbai; ket ageskuela amin a babbalasitang.

Natural, ti nakaadal nga ina paregtaenna ti annakna nga agadal​—nagpateg a gapuanan. Ti panagadal ti babbalasitang ket nagsayaat a puonan. Awanen ti addaan kasta a pannakabalin a mangparang-ay iti salun-at ti pamilia ken mangparang-ay iti panagbiag ti babbai a mismo, kuna ti publikasion ti United Nations Children’s Fund (UNICEF) a The State of the World’s Children 1991. Awan duadua a dagiti paglaingan nga agbasa ken agsurat matulongannaka nga agbalin a nasaysayaat nga ina ken para-sapul iti pagbiag.a

Salun-at. Kas ina, masapul nga aywanam ti bagim, nangnangruna no masikogka wenno agtagtagibi. Mapasayaatmo kadi ti taraonmo? Dandani dua a kakatlo kadagiti masikog a babbai idiay Africa agraman iti makin-abagatan ken makinlaud nga Asia ti anemic maibatay ti panangsukimat ti klinika. Malaksid iti panangpaksuyna kenka, pakaruen ti anemia dagiti peggad a mainaig iti panagpasngay ken ad-adda nga agmalariaka. Nupay nakirang ti karne wenno ikan wenno nangina, nalabit magun-odan dagiti itlog ken prutas wenno nateng a nabaknang iti iron. Dika ipalubos a pasardengennaka ti an-anito a mangan kadagiti nasustansia a taraon, ket dika palubosan ti ugali ti lugarmo a mangparit kenka a mangan iti bingaymo iti taraon ti pamilia.b

Pagimbaganyo nga agina ti panagpasusom. Nalaklaka ti gatas ti suso, nadaldalus, ken nasussustansia ngem ti aniaman a maisukat. Pattapattaen ti UNICEF a maliklikan koma ti ipapatay ti maysa a milion nga ubbing iti tinawen no pasusuen ti inna dagiti maladagada iti umuna nga uppat agingga iti innem a bulan ti panagbiagda. Siempre, no adda makaakar a sakit ti ina a mabalin a mayakar babaen iti gatasna, ngarud mangusar koma iti maisukat a natalged a taraon.

Siguraduem nga adda umiso a bentilasion no saan a de-koriente ti paglutuam iti uneg ti balaymo. “Nalabit ti pannakalang-abmo iti asuk ken dagiti makasabidong a gas a mausar iti panagluto ti mabalin a kakaruan a mamagpeggad iti salun-at iti pagtrabahuan a naammuanen,” impakdaar ti libro a Women and Health.

Dika agsigarilio, uray pilitendaka. Ti nasaknap a pakaammo dagiti sigarilio kadagiti napanglaw a pagilian pumpuntiriaenda dagiti babbai, a padpadasenda a kombinsiren ida a nasiribda no agsigarilioda. Saan a pudno daytoy. Ti panagsigarilio dangranna dagiti annakmo ken papatayennaka. Napattapatta nga inton agangay kakapat kadagiti amin nga agsigsigarilio ti matay gapu iti pannakaadiktoda iti tabako. Kasta met, mamakdaar dagiti eksperto a sigurado a maadiktonto dagiti agdadamo nga agsigarilio.

Kinadalus. Ti ulidan ken balakadmo maipapan iti kinadalus napategda iti salun-at ti pamiliam. Ibinsabinsa ti publikasion a Facts for Life dagiti sumaganad a simple nga addang iti kinadalus:

• Agsabon ken agbuggoka no nakaiggemka iti ibleng ken sakbay nga iggamam ti taraon. Siguraduem nga agbuggo dagiti annakmo sakbay a manganda.

• Agusarka iti inodoro, ket taginayonem a nadalus ken nakaluban. No saan a posible daytoy, umiblengka iti adayo iti balaymo, ken ikalim a dagus ti ibleng.​—Idiligmo iti Deuteronomio 23:12, 13.

• Ikagumaam ti agusar iti nadalus a danum para iti sangakabbalayam. Gapu itoy, taginayonem a nakaluban dagiti bubon ken agusarka iti nadalus a pagsakdo iti danum.

• No awan ti magun-odam a nadalus a danum, ipaburekmo ti danum ken palamiisam sakbay nga inumem. Nupay no kasla nadalus ti di naipaburek a danum, mabalin a marugitan dayta.

• Laglagipem a ti di naluto a taraon mabalin a makaimpeksion. Dagiti taraon a makan a naata masapul a maugasan sakbay a kanen ken kanen iti kabiitan a tiempo. Dadduma a taraon rumbeng a maluto a naimbag, nangnangruna ti karne ken manok.

• Pagtalinaedem a nadalus ken nakaluban ti taraon tapno saan a rugitan dagiti insekto wenno ayup.

• Puoram wenno ikalim dagiti basura iti pagtaengan.c

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 8]

Adu a babbai iti Makinlaud a lubong ti agop-opisina

[Ladawan iti panid 8, 9]

Adu a babbai ti kapilitan nga agtrabaho kadagiti narugit a kasasaad

[Credit Line]

Godo-Foto

[Ladawan iti panid 9]

Dagiti inna ket mannursuroda iti pagtaengan