BALANGKANTIS

Daytoy a termino ket gagangay nga agaplikar iti babai a mangar-aramid iti seksual a pannakidenna iti ruar ti singgalut ti panagasawa, nangnangruna no kadawyan nga ar-aramidenna daytoy kas sukat ti maysa a tangdan. Iti kinapudnona, ti Griego a termino a porʹne (balangkantis; mannakiabig) ket nagtaud iti sao a kaipapananna ti “aglako.” (Apo 17:1, Rbi8 ftn) Ti Hebreo a termino a zoh·nahʹ (balangkantis) nagtaud iti berbo a za·nahʹ, a kaipapananna ti “agbalangkantis; maaddaan iti imoral a pannakidenna; makiabig.”

Sipud pay idi damo, ti Dios kinondenarnan ti panagbalangkantis. Ti perpekto a pagalagadan ti panagasawa ket mismo nga impasdek ti Dios idiay Eden idi nagassawa da Adan ken Eva, idi kinunana: “Ti maysa a lalaki panawannanto ti amana ken ti inana ket masapul a makitipon iti asawana ket masapul nga agbalinda a maymaysa a lasag.” (Ge 2:24) Nupay ti Dios kinondenarna ti panagbalangkantis, impalubosna ti kaadda ti kamalala ken poligamia, uray kadagiti adipenna, agingga iti naikeddeng a tiempo a panangisublina iti perpekto a pagalagadan ti panagasawa babaen ken Jesu-Kristo. Inadaw ni Jesus ti nadakamat a sasao ni Amana, ket impatuldo ni apostol Pablo a daytoy a pagannurotan masapul a suroten ti kongregasion Kristiano. Impakitana a ti Kristiano a mangsalungasing itoy a pagannurotan itiptiponna ti bagina iti maysa a balangkantis, kas “maymaysa a bagi.”​—Mt 19:4-9; 1Co 6:16.

Ti nagkauna a panangmatmat dagiti adipen ti Dios maipapan iti panagbalangkantis ket nailadawan iti kaso ni Juda nga apoko ni Abraham iti tumeng. Bayat ti panagnaedna idiay Canaan kas ganggannaet, a sadiay mapampanuynoyan ti panagbalangkantis, ni Juda (a maysa nga ulo ti pamilia) nakidenna ken Tamar (ti nabalo nga asawa ni Er nga anakna) a nanglimlimo kas balangkantis. Idi natakuatan a masikog ni Tamar gapu iti dayta nga aramid, naipadamag ken Juda: “Ni Tamar a manugangmo-a-babai nagakem a balangkantis, ket adtoy masikog met babaen ti kinabalangkantisna.” Kalpasanna, imbilin ni Juda a mapuoran ni Tamar (kayatna a sawen, mapapatay nga umuna, sa mapuoran kas nakarimrimon) gapu ta naibilangen a mayasawa ken Sela nga anak a lalaki ni Juda. Idi naammuanna amin a detalye, saan nga inkalintegan ni Juda ti bagina iti inaramidna mainaig iti impagarupna a balangkantis, no di ket kinunana maipapan ken Tamar: “Isu nalinlinteg ngem siak, iti rason a diak inted ken Sela nga anakko a lalaki.” Di binabalaw ni Juda ti panangikagumaan ni Tamar a maaddaan iti anak kenkuana gapu ta saanna nga inted ken Tamar ti anakna a lalaki a ni Sela tapno maaramid koma kenkuana ti agkayong a pannakiasawa.​—Ge 38:6-26.

Iti Sidong ti Linteg. Ti panagbalangkantis ket kinondenar ti Linteg ti Dios iti Israel, nupay adda dagiti balangkantis iti dayta a daga. (Pr 7) Ti Linteg siiinget nga imparitna ti panagbalangkantis ti maysa nga Israelita a babai. Kastoy ti imbilin ti linteg nga inted ti Dios iti Israel: “Dika tabbaawan ti anakmo a babai babaen ti panamagbalangkantis kenkuana, tapno saan koma nga agbalangkantis ti daga ket pudno a mapno ti daga kadagiti nalulok a moral.” (Le 19:29) Ti maikapito a bilin imparitna ti pannakikamalala (Ex 20:14; De 5:18); ipapatay ti pannusa kadagiti dua a nagbasol. (Le 20:10) Mapapatay idi ti babai a maduktalan a nakabasol iti panagpammarang a birhen idi nakiasawa. (De 22:13-21) Ti naitulag a babai a nakiabig iti sabali a lalaki ket naibilang a kapadpada ti mannakikamalala nga asawa a babai, ket isu rumbeng a mapapatay. (De 22:23, 24) Ti balasang a nakiabig masapul idi a mayasawa iti lalaki a nangallilaw kenkuana, malaksid no di ipalubos ti ama ti babai dayta a panagasawa.​—Ex 22:16, 17; De 22:28, 29.

Maigapu kadagitoy ken iti dadduma pay a rason, nalawag a ganggannaet idi a babbai dagiti balangkantis iti Israel malaksid iti sumagmamano a kaso. Maulit-ulit a mamakdaar ti Proverbio maibusor iti “karkarna a babai” wenno “sangsangaili a babai,” ken iti “ganggannaet a babai” a mangsulisog iti maysa a lalaki nga agaramid iti seksual nga imoralidad.​—Pr 2:16; 5:20; 7:5; 22:14; 23:27.

Iti Linteg, naiparit a mangasawa ti padi iti maysa a balangkantis, ket ti nagbalangkantis nga anak a babai ti maysa a padi masapul a mapapatay ket kalpasanna mapuoran iti apuy. (Le 21:7, 9, 14) Ti “tangdan ti maysa a balangkantis” ket saan a maawat kas kontribusion iti santuario ni Jehova, agsipud ta nakarimrimon dagiti balangkantis iti imatang ni Jehova. Maisupadi daytoy iti kadawyan dagiti pagano, a dagiti balangkantis iti templo ti masansan a gubuayan ti pamastrekan.​—De 23:18.

Napabileg unay ti pammati dagiti umili ken Solomon kas maikari a suno ni David iti trono ti Israel gapu iti kaso ti dua a balangkantis a tinamingna iti nainsiriban ken mannakaawat a pamay-an. Nalabit daytoy a kaso ket saan a madesisionan dagiti ukom iti nababbaba a pangukoman, ngarud nayuman iti ari. (De 1:17; 17:8-11; 1Sm 8:20) Mabalin a balangkantis idi dagitoy a babbai, saan nga iti anag a dayta ti panggedanda, no di ket babbaida a nakaaramid iti pannakiabig; mabalin a Judio dagitoy wenno mabalbalin a ganggannaet ti kapuonanda.​—1Ar 3:16-28.

Dagiti Balangkantis iti Templo. Naibilang dagiti balangkantis iti templo kas nalatak nga elemento ti ulbod a relihion. Ipadamag ti historiador a ni Herodotus (I, 199) a “ti karurugitan a kaugalian dagiti taga Babilonia isu ti panangpilit iti tunggal babai iti dayta a daga a maminsan iti unos ti panagbiagna nga agtugaw iti templo ni Aphrodite ket makidenna iti maysa a ganggannaet.” Dagiti balangkantis iti templo ket nainaig met iti panagdaydayaw ken Baal, Astoret, ken iti dadduma pay a didios ken didiosa a napagdaydayawan idiay Canaan ken iti dadduma pay a lugar.

Dagiti lallaki a balangkantis iti templo ket paset met iti naalas a panagdaydayaw.​—1Ar 14:23, 24; 15:12; 22:46.

‘Ti Dalan nga Agturong ken Patay.’ Ni Ari Solomon, iti maikapito a kapitulo ti Proverbio, deskribirenna ti maysa nga eksena a napaliiwna, a mangipakita iti ar-aramid ti balangkantis ken dagiti resultana kadagiti indibidual a nasiluanna. Dakamatenna ti maysa nga agtutubo a lalaki a lumablabas iti kalsada iti asideg ti balay ti maysa a balangkantis iti iyaadani ti rabii. Deskribiren ni Solomon ti agtutubo a lalaki kas “awanan puso,” a kurang iti pannakaawat wenno nasayaat a panagpampanunot. (Kitaenyo ti PUSO.) Isu padpadaanan ken asitgan ti babai a sikakawes iti di naemma a pagan-anay ti balangkantis. Nalamuyot ti bibig ti babai ken makaay-ayo ti panagsasaona, ngem naariwawa ken nasungit ti pudno a kababalinna; nasikap ti pusona. Aginlilinteg daytoy a balangkantis babaen ti panagkunana a nangaramiden kadagiti pakikaykaysa a sakripisio iti dayta a mismo nga aldaw (nga imparipiripna nga adda taraon a pagsasanguan, yantangay ti agdatdaton kanayon nga adda a bingayna ken ti pamiliana manipud iti sakripisio a pakikaykaysa).​—Pr 7:6-21.

Ipakita ni Solomon nga ita ta nasulbogen ti agtutubo a lalaki, nagargarin nga agaramid iti basol a kadua ti balangkantis, nga inwaksinan amin a nasayaat a panagpampanunot, simmurot a ‘kas iti toro nga agturong iti pagpartian,’ kas iti tao a nagriliosan ken saan a makalisi iti disiplina a lak-amenna. “Agingga a,” kuna ni Solomon, “ti dalemna pisien ti maysa a pana,” kayatna a sawen, agingga a maaddaan iti sugat a mangibunga iti ipapatay, agpadpada iti naespirituan ken iti pisikal, ta saanna laeng nga insagmak ti bagina iti makapapatay a sakit a mayakar babaen iti sekso (no nakaro ti sakit a syphilis, dagiti bakteria dadaelenda ti dalem), no di ket kasta met “saanna nga ammo a nairaman ti mismo a kararuana.” Naapektaran iti kasta unay ti intero a katataona ken ti biagna, ket nakaro unay ti panagbasolna iti Dios. Ileppas ni Solomon ti salaysayna iti panangikunana: “Ti balayna isu dagiti dalan nga agturong iti Sheol; agpababada kadagiti makin-uneg a siled ni patay.”​—Pr 7:22, 23, 27; idiligyo ti Pr 2:16-19; 5:3-14.

“Dadaelenna ti napapateg a bambanag.” Kunaen ti proverbio: “Ti tao a mangay-ayat iti kinasirib pagrag-oenna ni amana, ngem daydiay makikadkadua kadagiti balangkantis dadaelenna ti napapateg a bambanag.” (Pr 29:3) Umuna iti amin, dadaelenna ti relasionna iti Dios, ti kapatgan a sanikua; kalpasanna mangyeg iti umsi iti pamiliana ket dadaelenna ti relasionna iti pamilia. Kas ipakdaar ti sabali pay a proverbio, ti kasta a tao ‘itedna iti sabsabali ti dayawna ken ti tawtawenna iyegna iti kinaulpit; dagiti sangsangaili pennekenda ti bagbagida iti bilegna, ket ti bambanag a nagun-odanna babaen iti rigat addanto iti balay ti ganggannaet.’​—Pr 5:9, 10.

Ipatigmaan ngarud ti masirib a tao: “Saanmo a tarigagayan ita pusom ti kinalibnos [ti ganggannaet a babai], . . . agsipud ta maigapu iti babai a balangkantis manungpal ti maysa iti nagbukel a tinapay; ngem no maipapan iti asawa ti sabali a lalaki, aganup uray iti napateg a kararua.” (Pr 6:24-26) Mabalin a kaipapanan daytoy a gapu iti pannakinaigna iti maysa a balangkantis, ti maysa a lalaki iti Israel ibusenna ti sanikuana ket agbalin a nakurapay (idiligyo ti 1Sm 2:36; Lu 15:30), ngem ti lalaki a nakikamalala iti asawa ti sabali a lalaki mapukawna ti kararuana (iti sidong ti Linteg, ipapatay ti dusa ti pannakikamalala). Wenno, ti intero a teksto mabalin a tuktukoyenna kas balangkantis daydiay mannakikamalala nga asawa a babai.

Kunaen dagiti pangserra a bersikulo dayta a kapitulo (Pr 6:29-35): “[No maipapan iti] asinoman a makidenna iti asawa ti padana a tao, awan ti mangsagid kenkuana nga agtalinaedto a di madusa. Dagiti tattao saanda nga umsien ti mannanakaw gapu laeng ta agtakaw tapno pennekenna ti kararuana no isu mabisin. Ngem, no masukalan, subadannanto dayta iti mamimpito ti kaaduna; itednanto amin dagiti sanikua iti balayna. Ti asinoman a makikamalala iti maysa a babai awanan iti puso; daydiay mangaramid iti dayta daddadaelenna ti bukodna a kararua. Makagun-odto iti saplit ken pannakaibabain, ket ti met laeng pannakaumsina saanto a mapunas. Ta ti pungtot ti maysa a nabaneg a lalaki isu ti imon, ket saanto a mangipakita iti panangngaasi iti aldaw ti pammales. Saannanto nga ikabkabilangan ti aniaman a kita ti subbot, saanto met a mangipakita iti kinatulok, uray pay kasano kadakkel ti panagiparangkapmo.”

Ti Proverbio 6:30-35 mabalin a kaipapananna a dagiti tattao saanda unay nga umsien ti maysa a mannanakaw nga agtakaw tapno pennekenna ti panagbisinna; uray kaskasano, maawatanda ti inaramidna. Nupay kasta, no masukalan, isublina ti tinakawna agraman ti ‘interes’ (nangnangruna a kastoy iti sidong ti Linteg [Ex 22:1, 3, 4]; ti sao a “mamimpito” iti daytoy a proverbio mabalin a naaramat a mangipasimudaag a kasapulan a bayadanna ti kangatuan a makalikaguman a multa). Ngem ti nakikamalala awan maaramidna a pangsubad iti basolna; agtalinaed kenkuana ti nakaro a pannakaumsi, ket saanna a pulos masubbot wenno magatang ti bagina manipud iti dusa a pakaikarianna.

No ti maysa a Kristiano a kameng ti naespirituan a bagi ni Kristo makidenna iti maysa a balangkantis wenno makiabig, ik-ikkatenna ti maysa a kameng ni Kristo ket pagbalbalinenna dayta kas kameng ti maysa a balangkantis, iti kasta itiptiponna ti bagina iti maysa a balangkantis kas maymaysa a bagi. Agbasbasol ngarud maikaniwas iti bukodna a bagi yantangay ‘maysa a kameng ni Kristo.’​—1Co 6:15-18.

Masapul a Pagpanawan ti Kasta nga Aramid Tapno Maisalakan. Adda namnama dagiti balangkantis no adaywanda ti nakarimrimon nga aramidda ken mamatida iti subbot a sakripisio ni Jesu-Kristo. Ti apostol nagsurat kadagiti Kristiano idiay Corinto, a pinalagipanna ida a ti sumagmamano idi kadakuada ket mannakiabig ken mannakikamalala ngem pinanawandan dayta a dana ket naugasandan ken naideklaradan a nalinteg iti nagan ni Apo Jesu-Kristo. (1Co 6:9-11) Adu kadagiti balangkantis iti Israel ti nangiparangarang a nasaysayaat ti panagpuspusoda ngem kadagiti panguluen ti relihion. Dagitoy a babbai, a linalais dagiti eskriba ken dagiti Fariseo, sipapakumbaba nga inawatda ti panangaskasaba ni Juan a Manangbautisar. Idi kinondenarna dagiti panguluen a papadi ken dagiti dakkel ti impluensiana a lallakay, dinakamat ni Jesus dagiti balangkantis kas ulidan, ket kinunana: “Pudno kunak kadakayo a dagiti agsingsingir iti buis ken dagiti balangkantis mapanda nga umun-una ngem dakayo iti pagarian ti Dios.”​—Mt 21:23, 31, 32.

Ni Rahab. Ni Rahab, a manipud iti pagano a siudad ti Jerico, ket maysa a pagarigan ti balangkantis a nangiparangarang iti pammatina iti Dios ken naibilang a nalinteg. (San 2:25) Dagiti lallaki nga imbaon ni Josue a mangsimisim iti Jerico nagdagusda iti balay ni Rahab. (Jos 2:1) Di nainkalintegan a pagarupen nga inaramidda ti kasta maipaay iti imoral a panggep. Maipapan iti motiboda, kunaen da Propesor C. F. Keil ken F. Delitzsch, iti Commentary on the Old Testament: “Ti iseserrekda iti balay ti kasta a tao saan a mangpataud iti kasta unay a panagatap. Mainayon pay, ti balayna nalaka idi a paglibasan gapu ta naidenna wenno adda iti rabaw ti pader ti ili. Ngem ti Apo imbagnosna ti dana dagiti managsimisim, ta iti daytoy a managbasol nasarakanda ti mismo a tao a maikanatad unay iti panggepda, ket iti pusona kasta unay ti pannakayukuok ti damdamag maipapan kadagiti milagro nga inaramid ti sibibiag a Dios maigapu iti Israel, ta saanna laeng nga impakaammo kadagiti managsimisim ti maipapan iti pannakaupay dagiti Canaanita, no di ket, buyogen ti pammatina iti pannakabalin ti Dios ti Israel, inlimedna dagiti managsimisim iti laksid ti amin a panagimtuod dagiti kailianna, nupay nagpeggad unay ti biagna gapu iti dayta.” (1973, Tomo II, Joshua, p. 34) Maigapu iti sasao ti Dios a ti Israel pagtalawenna dagiti Canaanita gapu kadagiti imoral nga aramidda ken maigapu met iti pamendision ti Dios iti pannakaparmek ti Jerico ken iti pamendisionna ken Rahab a mismo, naan-anay a di nainkalintegan nga ipapan a naaddaan dagitoy a managsimisim iti imoral a pannakinaig ken Rahab, wenno nagtultuloy a nagbalangkantis ni Rahab kalpasanna.​—Le 18:24-30.

Nangiparangarang ni Rahab iti nalinteg a puso ken Jehova ken nagtignay a tumulong kadagiti Israelita a managsimisim nga imbaon ni Josue. Gapu iti pammatina, ken ar-aramidna a maitunos iti dayta, naispal ti biagna. Idi agangay, naaddaan iti nadayaw a pannakiasawa ken Salmon iti tribu ti Juda ket nagbalin nga inapo ni Jesu-Kristo.​—Jos kap 2; 6:22-25; Mt 1:1, 5; San 2:25.

Maipapan iti kasasaad ni Jefte kas anak ti maysa a balangkantis a babai (Uk 11:1), ken iti panagdagus ni Samson iti balay ti maysa a balangkantis iti siudad ti Gaza (Uk 16:1), kitaenyo ti JEFTE; SAMSON.

Piguratibo nga Usar. Iti Biblia, naawagan kas “balangkantis” ti maysa a tao, nasion, wenno kongregasion ti tattao a naidedikar iti Dios no makialiansa dayta iti lubong wenno pagdaydayawanna dagiti ulbod a didios. Kasta idi ti nasion ti Israel. Nasulisog ti Israel a maaddaan iti “imoral a pannakidenna” iti ganggannaet a didios ket, no kasano a ti maysa a di matalek nga asawa a babai agbirok iti sabali a lallaki, nanginanama met ti Israel iti ganggannaet a nasnasion maipaay iti kinatalged ken pannakaisalakan manipud kadagiti kabusorna imbes a nanginanama iti “asawa a makinkukua” kenkuana, ni Jehova a Dios. (Isa 54:5, 6) Mainayon pay, nagbalin a nalulok unay ti Jerusalem iti saanna a panagmatalek agsipud ta limbes iti kadawyan nga aramid dagiti balangkantis, kas naipaltiing a kunaen ni mammadto Ezequiel: “Kadagiti amin a balangkantis nayugalida ti mangted iti rangkap, ngem sika​—intedmo dagiti rangkapmo kadagidiay amin a sidederrep a mangay-ayat kenka, ket mangitukonka kadakuada iti pasuksok tapno umayda kenka manipud iti intero nga aglikmut kadagiti aramidmo a panagbalangkantis.” (Eze 16:33, 34) Ti sangapulo-tribu a pagarian ti Israel ken ti dua-tribu a pagarian ti Juda ket agpadpada a nakondenar kas balangkantis iti daytoy a simboliko a pamay-an.​—Eze 23:1-49.

Ti kadaksan a pagarigan ti naespirituan a panagbalangkantis isu ti “Babilonia a Dakkel.” Ti Apocalipsis simboliko nga iladawanna ti maysa a balangkantis a sisasakay iti eskarlata ti marisna nga atap nga animal, ket iti mugingna naisurat ti naganna a “Babilonia a Dakkel, ti ina dagiti balangkantis ken ti makarimon a bambanag iti daga.” ‘Nakiabig [kenkuana] ti ar-ari ti daga.’​—Apo 17:1-5; kitaenyo ti BABILONIA A DAKKEL; PANNAKIABIG.