Ti Panangmatmat ti Biblia

Kinauyong Kadagiti Animal​—Dakes Kadi?

ITI maysa a pagaayaman idiay Sentral America, mingmingmingan ti amin a mata ti dua a kawitan a nalabaga ken puraw. Umarimbangaw ti bunggoy bayat a ti puraw ket dinarup ti nalabaga a kawitan, a nabarabadan ti gurongna iti patadem. Maysa a reperi ti nangpidut iti dua a kawitan. Agkulkulipagpag, natayen, ken agsaysayasay ti dara ti puraw a kawitan. Nalpasen ti pallot.

Iti makin-abagatan a Pilipinas, agrinnanget ti dua a kabalio. Nakaam-ames ti buybuyaen dagiti tattao bayat nga agkinnagat dagiti kabalio iti lapayag, tengnged, sungo, ken dadduma pay a paset ti bagida. Nupay nalabit sibibiagda pay laeng a mangpanaw iti lugar a nagrinnangetanda, uray kaskasano mabaldado wenno mabulsek wenno madangran ti maysa a pakatayannanto inton agangay.

Aginnangat ti dua nga aso idiay Russia. Iti apagbiit a tiempo, masuat dagiti mata ken magay-ab dagiti lapayag, agpilaypilaydan gapu ta nadangran dagiti gurongda, sa agsaysayasay ti dara gapu kadagiti nadunor a lasagda.

Adun a siglo a pagrinnangeten ti tao dagiti animal gapu laeng iti isports, a masansan a ti sugal ti kangrunaan a makagapu. Ti mainayon iti listaan ket dagiti toreo (bullfight), panaganup kadagiti atap nga aso, ken uray pay ti panagangat dagiti lawwalawa. Adu met nga animal ti agsagsagaba gapu iti siensia. Sa nagadu nga animal ti baybay-an dagiti makintaraken kadakuada, inggagara man wenno saan.

Iti dadduma a lugar, addada linteg a mangtarawidwid iti pannakatrato dagiti animal ken mangiparit kadagiti nauyong nga aramid. Sipud pay idi 1641, nangpataud ti Massachusetts Bay Colony iti “The Body of Liberties,” a kinunana: “Awan ti tao nga agaramid iti aniaman a Kinaulpit wenno Kinauyong iti aniaman nga animal a masansan a mataraken tapno usaren ti tao.” Sipud idin, naipaulog dagiti pammilin ken nabuangay dagiti organisasion a mangsaluad maibusor iti kinauyong kadagiti animal.

Kaskasdi, saan a matmatan ti adu a mangitantandudo iti isports a panagpipinnalaban a nadakamat itay a naulpitda kadagiti animal. Kuna dagiti dadduma nga ay-ayatenda dagiti animal a parparigaten wenno patpatayenda. Kuna dagiti mammallot a napapaut ti panagbiag dagiti kawitanda ngem iti ordinario a manok a nairanta a mailuto​—kinapudnona saan a makaliwliwa a kapanunotan dayta!

Apay a Dakes ti Kinauyong?

Palpalubosannatayo ti Dios a magunggonaan kadagiti animal. Ipalubos dagiti prinsipio ti Biblia a mangpartitayo iti animal a pagtaraon ken pagkawes ken pagsalaknibtayo iti bagitayo iti pannakadangran. (Genesis 3:21; 9:3; Exodo 21:28) Nupay kasta, ti biag ket sagrado iti Dios. Masapul a natimbeng ti panagbalintayo nga appo kadagiti animal iti wagas a mangipakita iti panagraem iti biag. Sigun iti Biblia, dakes ti pakasaritaan ti lalaki nga agnagan Nimrod, a nalawag a nangpapatay kadagiti animal ken nalabit tattao pay gapu laeng ta pagay-ayatna dayta.​—Genesis 10:9.

Nadakamat ni Jesus ti pannakaseknan ti Dios kadagiti animal kadagitoy a sasao: “Saan kadi a ti lima a billit-tuleng mailako iti dua a sinsilio a bassit ti pategna? Kaskasdi awan uray maysa kadakuada ti malipatan iti sanguanan ti Dios.” (Lucas 12:6) Kasta met nga idi binalbaliwanna ti pangngeddengna a mangdadael iti siudad a napno kadagiti managdakdakes a nagbabawi, kinuna ti Dios: “Awanto ngata ti kaasik iti Nineve, daydiay ili a dakkel, isu a yan ti nasurok a sangagasut ket duapulo a ribu a tattao . . . ken kasta met adu a bakbaka?” (Jonas 4:11) Nalawag a saanna nga imbilang dagiti animal kas maibelleng a banag, a mabalin laeng nga ibellengna no kayatna.

Idi impaayanna dagiti Israelita iti linlinteg, insuro ti Dios kadakuada ti umiso a panangaywan kadagiti animal. Kinalikagumanna ida nga isubli ti agtawtawataw nga animal iti makinkua iti dayta ken tulonganda dagiti marigrigatan nga animal. (Exodo 23:4, 5) Aginana met dagiti animal no Sabbath, a kas kadagiti tattao. (Exodo 23:12) Adda linlinteg a mangtarawidwid iti umiso a pannakatrato dagiti animal a pagtalon. (Deuteronomio 22:10; 25:4) Nalawag a naaywanan ken nasalakniban dagiti animal, saan a nagundawayan.

Nabatad ti sagudayen ti Proverbio 12:10 maipapan iti panangmatmat ti Dios: “Ti nalinteg a tao ipatpategna ti biag ti animalna; ngem dagiti nadungngo a kaasi ti nadangkes nadawelda.” Ipaulog ti komentario ti Biblia daytoy a bersikulo a kas iti sumaganad: “Ti kinaasi ti nalinteg a tao saklawenna uray dagiti umel nga animal, ngem nauyong ti nadangkes a tao, uray pay pagarupna nga isu ti kaaalumamayan.”​—Believer’s Bible Commentary, ni William MacDonald.

Ti nalinteg a tao tratuenna dagiti animal buyogen ti kinaasi ken ammuenna dagiti kasapulanda. Ti nadangkes a tao mabalin nga ibagana a patpatgenna dagiti animal, ngem kinaagpaysuanna, nauyong dagiti kasayaatan a “kinaasina.” Dagiti aramidna ipalgakda ti pampanunotenna a naagum a motibo. Anian nga agpayso daytoy kadagidiay mamagranget kadagiti animal tapno mangabakda iti kuarta!

Bang-ar Para Kadagiti Animal

Pudno, ti orihinal a panggep ti Dios ket ‘iturayan [ti tao] dagiti ikan ti taaw, ken dagiti tumatayab kadagiti langit, ken amin a parsua a sibibiag nga aggaraw iti rabaw ti daga.’ (Genesis 1:28) Awan ti paset ti kinauyong kadagiti animal iti dayta a panggep. Saan nga agpaut iti agnanayon ti di naasi a panangtrato kadagiti animal. Adda pamatiantayo a pasardengenton ti Dios amin a panagsagaba. Ngem kasano?

Ikarkarina a pukawenna dagiti nadangkes ken nauyong a tattao. (Proverbio 2:22) Maipapan kadagiti animal, kuna ti Oseas 2:18: “Iti dayta nga aldaw, mangaramidakto iti maysa a tulag a maipaay kadakuada kadagiti an-animal ti tay-ak, ken kadagiti tumatayab ti tangatang ken kadagiti agkarayam ti daga; . . . ket pagiddaekton ida a sitatalged.” Nagsayaat la ketdin ti agbiag iti dayta a tiempo, inton dagiti natalna a kasasaad ket masagrap saan laeng a dagiti nalinteg a tattao no di ket uray met dagiti animal!

[Ladawan iti panid 26]

“Toreo iti Away,” ni Francisco Goya