Dagiti Naespirituan a Mammartek​—Asinoda?

“Asi pay ti balangat ti kinatangsit dagiti managbarbartek ti Efraim.”​—ISAIAS 28:1.

1. Ania a panginanamaan ti narikna ti adu, ngem matungpalto ngata dagiti namnamada?

AGBIBIAGTAYON kadagiti nakaal-alingget a panawen. Adu a tattao ti maay-ayatan gapu kadagiti napolitikaan a panagbalbaliw iti intero a lubong ken iti pannakakita ti ad-adu pay a pannakiraman ti Naciones Unidas. Idi Disiembre 1989 ti Detroit Free Press kinunana: “Bayat ti iseserrek ti planeta kadagiti 1990, bigla a timmaud ti talna.” Inyanunsio ti maysa a magasin a Soviet: “Agsagsaganatayon a pandayen dagiti kampilan a pagbalinen a tadem ti arado,” bayat a ti sekretario-heneral ti Naciones Unidas indeklarana: “Awantayon iti cold war.” Wen, nangato dagiti namnama, ken awan duadua, agbalbaliwen ti buya ti lubong. Iti nabibiit pay, inyilustrar ti gubat iti Gulpo no kasano kapartak a mapasamak dagiti panagbalbaliw. Ngem mabigbigto aya daytoy agdama a lubong ti tiempo ti aktual a talna ken talged, agraman amin dagiti mainanama a gunggonana? Ti sungbat ket saan. Kinapudnona, mabukbukel ti serioso a krisis a manggunggonto ti lubong kadagiti pamuonna! Daytat’ krisis a nakairamanan ti relihion.

2. Kasano a ti kasasaad itatta naiyarig iti kadaanan nga Israel ken Juda?

² Ti krisis ket nailadawan babaen kadagiti pasamak idiay kadaanan nga Israel ken Juda kabayatan ti maikawalo ken maikapito a siglo K.K.P. Manipud sadiay, met, dagiti tattao impagarupda a nagun-odanda ti talna. Ngem ti Dios, babaen ken mammadtona nga Isaias, namakdaar a ti namnamada iti talna ket maysa a panangallilaw, a dandanin maibutaktak. Iti umas-asping a pamay-an itatta, ni Jehova, babaen kadagiti Saksina, pakpakdaaranna ti sangatauan a naallilawda no namnamaenda a magun-odanda ti manayon a talna babaen kadagiti natauan a panagregget. Intay basaen ti naimpadtuan a pakdaar ni Jehova ket kitaentayo no kasano nga agaplikar dayta itatta. Masarakan dayta idiay maika-28 a kapitulo ti Isaias ken naisurat sakbay ti 740 K.K.P., mabalbalin a kabayatan dagiti panagturay ti nadangkes nga Ari Peka iti Israel ken ti awan prinsipiona nga Ari Acaz iti Juda.

“Dagiti Managbarbartek ti Efraim”

3. Ania a makapakellaat a panangilunod ti insao ni Isaias?

³ Idiay bersikulo 1 iti kapitulo 28 Isa 28:1, mabiglatayo iti nakakigkigtot a sao: “Asi pay ti balangat ti kinatangsit dagiti managbarbartek ti Efraim, ken ti aglaylay a sabong a nadayag a kinaimnasna nga adda iti uluanan ti nataba a tanap dagiti adda a maitublak iti arak!” Anian a pannakakellaat dagiti Israelitas a makangngeg iti dayta nakaro a panangilunod! Asino dagitoy “managbarbartek ti Efraim”? Ania ti “balangatda ti kinatangsit”? Ket ania ti “uluanan ti nataba a tanap”? Napatpateg pay, aniat’ ipasimudaag dagitoy a sasao kadatayo itatta?

4. (a) Ania ti Efraim ken ti uluanan ti nataba a tanap? (b) Apay a ti Israel nakarikna ti kinatalged?

⁴ Yantangay ti Efraim ti kadakkelan kadagiti sangapulo a tribo ti Israel, ti termino nga “Efraim” no dadduma tuktukoyenna ti intero a makin-amianan a pagarian. Gapuna “dagiti managbarbartek ti Efraim” isuda a talaga dagiti mammartek ti Israel. Ti kabisera ti Israel ket Samaria, a naisaad iti makakontrol a kangato idiay uluanan ti nataba a tanap. No kasta ti sao a “ti uluanan ti nataba a tanap” tuktukoyenna ti Samaria. Idi naisurat dagitoy a sasao, ti pagarian ti Israel ket nakadakdakes no maipapan iti relihion. Mainayon pay, simrek iti napolitikaan a pannakitulag iti Siria a maibusor iti Juda ket itan nariknana nga isut’ natalged. (Isaias 7:1-9) Daytat’ agbalbaliwen. Umad-adanin ti maysa a krisis, a nangiyebkasan ni Jehova “asi pay ti balangat ti kinatangsit dagiti managbarbartek ti Efraim.”

5. (a) Ania ti balangat ti kinatangsit ti Israel? (b) Asinoda dagiti mammartek ti Efraim?

⁵ Ania ti “balangat ti kinatangsit”? Ti balangat ket simbolo ti naarian nga autoridad. Nalawag, “ti balangat ti kinatangsit” isut’ posision ti Israel kas maysa a naisina a pagarian, agwaywayas manipud Juda. Adda banag a mapasamak nga isut’ mangdadael ti naarian a panagwaywayas ti Israel. Asinoda, ngarud, “dagiti managbarbartek ti Efraim”? Awan duadua, addada literal a mammartek idiay Israel, ta ti Samaria ket maysa a lugar ti nalulok a pagano a panagdaydayaw. Kaskasdi, saritaen ti Biblia ti dakdakes a kita ti panagbarbartek. Idiay Isaias 29:9, mabasatayo: “Nabartekda, ngem saan nga iti arak; agibar-ibarda, ngem saan nga iti naingel nga inumen.” Daytoy ket maysa a naespirituan a panagbarbartek, di nadalus, ken makapapatay a pannakabartek. Dagiti pangulo ti Israel​—kangrunaanna dagiti relihiuso a papangulona​—nalawag a nagsagabada manipud iti kasta a naespirituan a pannakabartek.

6. Aniat’ nangpabartek iti kadaanan nga Israel?

⁶ Ania ti makagapu iti naespirituan a pannakabartek ti kadaanan nga Israel? Umuna unay, isut’ pannakitulagna iti Siria maibusor ti Juda, a nangted kadagiti pangulo ti nasion ti naimbag a rikna ti kinatalged. Daytoy naespirituan a pannakabartek inyadayona ti Israel manipud ti kinapudno. Kas literal a mammartek, isut’ optimistiko nupay awan rasonna a kasta. Mainayon pay, inyukkor a sikukuspag ti Israel ti makabartek a pannakitulagna iti Siria, kas maysa a kuentas ti kinapintas. Ngem, kas kunaen ni Isaias, daytat’ agkupas a kuentas a din agpaut iti mabayag.

7, 8. Agpapan pay ti naimbag a panagriknana, ania ti mapasaranto ti Israel?

⁷ Impaganetget ni Isaias daytoy idiay Isa kapitulo 28, bersikulo 2: “Adtoy! Ni Jehova addaan maysa a mannakabalin ken napigsa. Kas maysa a bagio ti uraro, maysa a bagio a mangrakrak, kas iti layus dagiti dandanum a napegges nga aglippias, kastanto ti panangigarangugongna iti daga babaen iti imana.” Asino daytoy “maysa a mannakabalin ken napigsa”? Idi tiempo ti kadaanan nga Israel, dayta ti mannakabalin nga Imperio ti Asiria. Daytoy narungsot, nauyong a pannakabalin ti lubong ti umay iti Israel kas mangrakrak a bagio ti napegges, aglippias a dandanum. Agraman ania a resulta?

⁸ Itultuloy a saritaen ni Isaias: “Ti balangat ti kinatangsit dagiti agbarbartek ti Efraim mapayatpayatto iti baba ti saka. Ken ti agusaw a sabong ti nadaeg a kinaimnasna nga adda iti uluanan ti nataba a tanap isunto ti kas la iti bunga ti higos a maluom nga umuna iti sakbay ti kalgaw, isu nga, intono ti makakita kenkuana mingminganna, iti bayat ti panangig-iggemna pay laeng, isu kanenna.” (Isaias 28:3, 4) Ti kabisera ti Israel, a Samaria, ket kas naluom a higos iti Asiria, a sisasaganan a mapuros ken alimonen. Ti kasla kuentas a sabong a pannakitulag ti Israel iti Siria ti maipayatpayatto. Awantot’ pategna inton umayen ti aldaw ti panangukom. Dakdakes pay, ti kasla balangatna ti kinadaeg ti panagwaywayasna ti maipayatpayatto babaen ti kabusor nga Asiria. Anian a pannakadidigra!

‘Ti Padi ken Mammadto Agtiritirda’

9. Apay a mabalin nga inanamaen ti Juda ti nasaysayaat a mensahe manipud ken Jehova ngem ti inawat ti Israel?

⁹ Agur-uray ti maysa a nakabutbuteng a panangukom iti Israel, ket kas impakdaar ni Jehova, dayta a panangukom immay idi tawen 740 K.K.P. idi a nadadael ti Samaria babaen ti Asiria ken ti makin-amianan a pagarian nagpatingga iti kaaddana kas agwaywayas a nasion. Ti napasamak iti kadaanan nga Israel agserbi kas narungsot a pakdaar iti di matalek nga ulbod a relihion itatta, kas makitatayto. Ngem kasano met ngay iti kabsat a pagarian ti Israel iti umabagatan, ti Juda? Idi panawen ni Isaias ti templo ni Jehova nagan-andar pay laeng idiay Jerusalem, ti kabisera ti Juda. Ti kinapadi nagan-andar pay laeng sadiay, ket dagiti mammadto a kas kada Isaias, Oseas, ken Mikias nagsaoda iti nagan ni Jehova. Ania a mensahe, ngarud, ti adda ken Jehova agpaay ti Juda?

10, 11. Ania a makarimon a kasasaad ti adda idiay Juda?

¹⁰ Itultuloy nga ibaga kadatayo ni Isaias: “Ket uray dagitoy [kayatna a sawen, dagiti papadi ken mammadto ti Jerusalem]​—agtiritirda gapu iti arak ken agibar-ibarda gapu iti naingel nga inumen. Ti padi ken ti mammadto​—agtiritirda gapu iti naingel nga inumen.” (Isaias 28:7a) Nalawag, dagiti relihiuso a papangulo ti Juda nabartekda met. Mabalbalin, kas iti Israel, dadduma ti mammartek iti literal a kaipapanan, ket no kasta, maysa daytoy a pannakaibabain. Nangnangruna nga imparit ti Linteg ti Dios ti naingel nga inumen kadagiti papadi no agserserbida idiay templo. (Levitico 10:8-11) Ti literal a panagbarbartek iti balay ti Dios ket makapakellaat a panagsalungasing iti Linteg ti Dios.

¹¹ Nakarkaro pay, nupay kasta, adda naespirituan a panagbarbartek idiay Juda. No kasano nga intulag ti Israel ti bagina iti Siria maibusor ti Juda, sinapul met ti Juda ti kinatalged babaen ti pannakitulagna iti Asiria. (2 Ar-ari 16:5-9) Agpapan kaadda ti templo ti Dios ken dagiti mammadtona, nagtalek ti Juda kadagiti tattao imbes a nagtalek koma ken Jehova. Mainayon pay, gaput’ panangaramidna kadagita dakes pannakaibalakadna a pannakitulag, dagiti pangulona nariknada ti kinaawan danag kas dagidiay naespirituan a nabartek a kaarrubada iti amianan. Ti iresponsable a kababalinda ti makarimon ken Jehova.

12. Aniat’ agresulta manipud naespirituan a panagbarbartek ti Juda?

¹² Itultuloy a kunaen ni Isaias: “Addada nga inalun-on ti arak, agibar-ibarda gapu iti naingel nga inumen; bumiddutda iti panagkita, agtibkolda iti panangukom. Ta amin dagiti lamisaan napnoda iti sarua ken kinarugit​—iti kasta awan ti disso a nadalus.” (Isaias 28:7b, 8) Mabalbalin, iti nabartek a kasasaadda, dadduma ti literal a nagsarua idiay templo. Ngem dakdakes pay, dagiti papadi ken mammadto a nangted koma ti narelihiusuan a panangiwanwan nagisaruada iti naespirituan a kinarugit. Mainayon pay, malaksid ti sumagmamano a matalek, dagiti panangukom dagiti mammadto naulbodda, ket nasirmatada dagiti ulbod a bambanag agpaay ti nasion. Dusaento ni Jehova ti Juda gapu iti daytoy naespirituan a kinarugit.

Dagiti Naespirituan a Mammartek Itatta

13. Ania a katupag iti kasasaad idiay Israel ken Juda ti adda idi umuna a siglo K.P., ket ania a katupag ti adda itatta?

¹³ Natungpal laeng aya dagiti padto ni Isaias iti kadaanan nga Israel ken Juda? Nikaanoman. Agpadpada da Jesus ken apostol Pablo inadawda dagiti sasaona maipapan ti naespirituan a panagbarbartek ket inyaplikarda ida kadagiti relihiuso a papangulo idi kaaldawanda. (Isaias 29:10, 13; Mateo 15:8, 9; Roma 11:8) Itatta, met, timmaud ti kasasaad a kas ti adda idi kaaldawan ni Isaias​—daytoy ita iti Kakristianuan, maysa a sangalubongan a narelihiusuan nga organisasion nga agkunkuna a pannakabagi ti Dios. Imbes nga alaenna ti natibker a takder iti kinapudno ken agtalek ken Jehova, inkabil ti Kakristianuan, ti Katoliko ken Protestante, ti pammatina iti lubong. Gapuna isut’ agibar-ibar, kas kadagiti mammartek ti Israel ken Juda. Dagiti naespirituan a mammartek kadagidiay kadaanan a nasion umiso la unay ti panangiladawanda kadagiti pangulo ti Kakristianuan itatta. Kitaentayo nga eksakto no kasano.

14. Kasano a nabartek dagiti relihiuso a papangulo ti Kakristianuan kas ti pannakabartek dagiti pangulo iti kadaanan a Samaria ken Jerusalem?

¹⁴ Kas ti Samaria ken Jerusalem, nabartek unayen ti Kakristianuan iti arak dagiti napolitikaan a pannakitulag. Idi 1919 isut’ maysa kadagiti kangrunaan a promotor ti Liga de Naciones. Nupay kinuna ni Jesus a dagiti Kristiano saanda a paset ti lubong, dagiti pangulo ti Kakristianuan suksukayanda ti pannakirelasion kadagiti napolitikaan nga agtuturay. (Juan 17:14-16) Ti simboliko nga arak ti kasta nga aramid ti makaparagsak kadagiti klero. (Idiligyo ti Apocalipsis 17:4.) Pagragsakanda ti makonkonsultaran babaen kadagiti politiko ken pannakikadkadua kadagiti natan-ok iti daytoy a lubong. Kas resultana, awan maipaayda a pudno a naespirituan a panangidalan. Agisaruada ti kinarugit imbes a sawen ti nadalus a mensahe ti kinapudno. (Sofonias 3:9) Gapu ta ti panagkitada ket nakudrep ken nariribuk, saanda a natalged a giya para ti sangatauan.​—Mateo 15:14.

“Alagaden a Mainayon iti Alagaden”

15, 16. Kasano a simmungbat dagiti kapatada ni Isaias kadagiti pakdaarna?

¹⁵ Idi maikawalo a siglo K.K.P., imbutaktak ni Isaias ti dakes a kurso dagiti naespirituan a papangulo ti Juda kangrunaanna. Kasanoda a simmungbat? Kinagurada dayta! Idi intultuloy ni Isaias ti panangiwaragawagna kadagiti pammakdaar ti Dios, insungbat dagiti narelihiusuan a papangulo: “Asino ti sursuruannanto iti pannakaammo, ket asino ti pangipaawatannanto iti nangngegan? Dagiti aya mapusot iti gatas, ken maisina kadagiti suso?” (Isaias 28:9) Wen, pinanunot aya ni Isaias nga isut’ makisasao kadagiti maladaga? Imbilang dagiti narelihiusuan a papangulo ti bagbagida kas natataenganen, naan-anay a kabaelanda nga aramiden dagiti pangngeddeng nga agpaay bagbagida. Dida kasapulan nga imdengan dagiti makaalimuteng a palagip ni Isaias.

¹⁶ Dagidiay a relihionista rinabrabakda pay ti panangaskasaba ni Isaias. Inyang-angawda kenkuana: “Ta isu ti ‘alagaden a mainayon iti alagaden, alagaden a mainayon iti alagaden, uged iti rabaw ti uged, uged a rutapan ti uged, sangkabassit ditoy, sangkabassit idiay.’” (Isaias 28:10) ‘Ulit-uliten ni Isaias ti bagina,’ kinunada. ‘Kanayon a kunkunana: “Isu daytoy ti imbilin ni Jehova! Isu daytoy ti imbilin ni Jehova! Daytoy ti pagannurotan ni Jehova! Daytoy ti pagannurotan ni Jehova!”’ Iti orihinal a Hebreo, ti Isaias 28:10 ket maysa a maulit-ulit a linia, kas la tay maulit-ulit a linia iti pagaywanan ti ubbing. Ket kasta ti nangibilangan dagiti relihiuso a papangulo iti mammadto, manangdagdagullit ken inuubingan.

17. Kasanot’ panagtignay ti adu itatta iti mensahe ti pammakdaar nga iwarwaragawag dagiti Saksi ni Jehova?

¹⁷ Idi umuna a siglo K.P., ti panangaskasaba ni Jesus ken dagiti adalanna ket kasta met laeng a paulit-ulit ken awan kaarte-artena. Dagidiay a simmurot ken Jesus ti namatmatan babaen kadagiti relihiuso a papangulo a Judio kas nailunod, ud-udong nga awan ammoda, awan ad-adalda a tattao ken nakanumnumo. (Juan 7:47-49; Aramid 4:13) Masansan a mamatmatmatan met dagiti Saksi ni Jehova itatta a kasta. Dida nagadal kadagiti seminario ti Kakristianuan, ket dida agus-usar kadagiti naaweng a titulo wenno teolohikal a terminolohia kas ar-aramiden dagiti klero. Gapuna dagiti nangangato iti Kakristianuan lalaisenda ida, a pampanunotenda nga ammoda koma ti lugarda ket ipaayan dagitoy a relihiuso a papangulo ti ad-adu a respeto.

18. Ania ti nalipatan dagiti relihiuso a papangulo itatta?

¹⁸ Nupay kasta, adda banag a nalipatan dagiti relihiuso a papangulo. Nupay inlaksid dagiti natatan-ok idi kaaldawan ni Isaias ti mensahena, isut’ nagsasao iti kinapudno, ket pimmudno dagiti pakdaarna! Umas-asping, dagiti pakdaar nga iyeb-ebkas dagiti Saksi ni Jehova itatta ket pudnoda, a naibatay a sititibker iti kinapudno ti Sao ti Dios, ti Biblia. (Juan 17:17) Gapuna, matungpaldanto.

Ti Panangukom

19. Kasano a napilitan ti Juda nga ipangag dagiti ganggannaet nga agsasao ti makaibar a pagsasao?

¹⁹ Idiay Isaias 28:11, mabasatayo: “Ta babaen kadagiti nakapuy nga agsao ken babaen ti ganggannaet a pagsasao isu makisaonto iti daytoy nga umili.” Ti panursuro ni Isaias arigna ti ganggannaet a kinasalawasaw iti Juda. Nupay nalasatan ti Juda ti didigra ti Asiria a nangtalipupos iti Israel, idi agangay nagtignay ni Jehova maibusor ti Juda babaen ti sabali pay a ganggannaet, ni Nabucodonosor. (Jeremias 5:15-17) Ti pagsasao ti Babilonia ket nagubsang ken makapaibar kadagidiay a Hebreo. Ngem napilitanda a dumngeg iti dayta idi a ti Jerusalem ken ti templona nadadael idi 607 K.K.P. ket dagiti umilina naipanda idiay Babilonia iti pannakakayaw. Iti isu met la a pamay-an itatta, ti Kakristianuan agsagabanton iti mabiit agsipud ta, kas ti Juda idi ugma, inlaksidna dagiti pammagbaga ni Jehova.

20, 21. Ania ti di agressat nga iwarwaragawag dagiti Saksi ni Jehova, ngem ania ti pagkitakitan nga aramiden dagiti pangulo ti Kakristianuan?

²⁰ Kuna ti padto kadagiti kakasta: “Kadagidiay a nagkunaanna: ‘Isu daytoy ti inana. Mangtedkayo iti inana iti daydiay nabannog. Ken isu daytoy ti pakabang-aran,’ nupay kasta dida kinayat a dinengngeg. Ket kadakuada ti sao ni Jehova isunto ti ‘alagadaen a mainayon ti alagaden, alagaden a mainayon iti alagaden, uged iti rabaw ti uged, uged a rutapan ti uged, sangkabassit ditoy, sangkabassit idiay,’ tapno makapanda ken maliadda a mapasag ket mabettakda ken masiluanda ket matiliwda.”​—Isaias 28:12, 13.

²¹ Di agressat, kas panangisao ni Isaias ti mensahe ti Dios, ibagbaga dagiti Saksi ni Jehova iti Kakristianuan nga ikabilna koma ti inanamana iti sao ni Jehova. Ngem nagkitakit a dumngeg. Kenkuana, dagiti Saksi kas da la agsalsalawasaw iti ganggannaet a pagsasao. Agsasaoda iti pagsasao a dina maawatan. Agkitakit ti Kakristianuan a mangipaay ti inana iti nabannogan babaen ti panangibaga maipapan ti Pagarian ti Dios ken ti baro a lubong nga umay. Imbes ketdi, isut’ nabartek iti arak ti pannakirelasionna iti lubong. Kaykayatna a suportaran dagiti napolitikaan a solusion kadagiti problema ti sangatauan. Kas kadagiti Judio idi kaaldawan ni Jesus, dina sinapul ti Pagarian a paginanaanna a mismo, ket dinanto met ibaga dayta kadagiti dadduma.​—Mateo 23:13.

22. Iti ania a pinakaammuan ni Jehova dagiti pangulo ti Kakristianuan?

²² Gapuna, dagiti naimpadtuan a sasao ni Isaias pinakaammuanna dagiti klero a saanto a makisasao a kanayon ni Jehova babaen kadagiti naamo a Saksina. Iti mabiiten, ibanagton ni Jehova ti “alagadenna a mainayon iti alagaden, uged iti rabaw ti uged,” ket ti resultana makadadaelto unay iti Kakristianuan. Dagiti relihiuso a pangulona ken dagiti arbanda “mabettakdanto ken masiluanda ket matiliwda.” Wen, kas ti Jerusalem idi ugma, dagiti narelihiusuan a sistema ti Kakristianuan madadaelto a naan-anay. Anian a daytantot’ nakakigkigtot, di namnamaen a pasamak! Ket anian a nakabutbuteng a pagbanagan agsipud ta dagiti klero kaykayatda ti naespirituan a panagbarbartek ngem dagiti pammalagip ni Jehova.

Mailawlawagyo Kadi?

◻ Asino dagiti managbarbartek ti Efraim, ket ania ti nangpabartek kadakuada?

◻ Kasano a naipayatpayat dagiti balangat ti kinatangsit ti Efraim?

◻ Ania a nakababain a kasasaad idiay Juda ti imbutaktak ni Isaias?

◻ Sadino itatta ti pakakitaantayo ti naespirituan a panagbarbartek?

◻ Apay a rebbeng nga ipangag ti Kakristianuan ti napasamak iti kadaanan a nasion ti Juda?