Mamakdaar a Kanayon iti Karkarna nga Aramid ni Jehova
“Ta ni Jehova tumakderto a kas idiay Bantay Perasim, kas idiay tanap sadi Gabaon ti panagungetnanto.”—ISAIAS 28:21.
1, 2. Ania a karkarna nga aramid ti inaramid ni Jehova iti biang ti ilina idi kaaldawan ni David?
DATDATLAG nga aramid! Karkarna amin nga aramid! Dayta ti inaramid ni Jehova iti biang ti ilina idi ugma idi maika-11 a siglo K.K.P. Ket daytoy datdatlag nga aramid maysa a padron iti mas karkarna pay nga aramid nga aramidennan iti asideg a masanguanan. Ania dayta aramid idi ugma? Kalpasan la unay a naipatugaw ni David kas ari ti Jerusalem, rimmaut dagiti kaarruba a Filisteos, ket tinignayna daytoy ti datdatlag nga aramid ni Jehova. Iti immuna, nangrugi a rimmaut dagiti Filisteos idiay nababa a tanap ti Refaim. Ket nagimtuod ni David ken Jehova no ania ti aramidenna ket naibaga kenkuana nga isut’ dumarup. Iti panagtulnog iti sao ni Jehova, nakarot’ panangabak ni David iti nabileg a buyot ti Filisteo idiay Baal-perasim. Ngem saan nga inawat dagiti Filisteos ti pannakaabakda. Di nagbayag nagsublida a mangrebbek ken mangsamsam ti ad-adu pay idiay nababa a tanap ti Refaim, ket sinapul manen ni David ti panangidalan ni Jehova.
2 Itan naibaga kenkuana a mapan agraman dagiti buyotna iti likudan dagiti Filisteos. Kinuna ni Jehova: “Intono mangngegmo ti aweng ti pannagna iti rabaw dagiti moras, isunton ti panaggunaymo, ta isunton ti iruruar ni Jehova iti sanguanam a mangkabil iti buyot dagiti Filisteos.” Ket daytat’ napasamak. Naguray ni David agingga a pinataud ni Jehova ti aweng ti panagmartsa iti rabaw dagiti moras—nalabit babaen ti napigsa nga angin. Dagdagus, rimmuar ni David ken dagiti buyotna manipud naglemmenganda ket dinarupda dagiti nariribuk a Filisteos, ket pinarmekda ida iti dakkel a panangpapatay. Dagiti narelihiusuan nga idolo a nabati dagiti Filisteos idiay pagbabakalan naummongda ken nadadaelda.—2 Samuel 5:17-25; 1 Cronicas 14:8-17.
3. Apay a makapainteres kadagiti Judio idi kaaldawan ni Isaias ti datdatlag nga aramid ni Jehova, ket apay a rebbeng a makapainteres dayta iti Kakristianuan itatta?
3 Maysa daytoy a karkarna nga aramid, maysa a datdatlag nga aramid, nga inringpas ni Jehova maibusor kadagiti Filisteos ken iti biang ti napulotan nga arina. Daytoy a naisangsangayan nga aramid ket nangnangruna a makapainteres agsipud ta impakdaar ni mammadto Isaias a ni Jehova ti mangaramid ti isu met laeng a banag a datdatlag ken napigsa a maibusor kadagiti naespirituan a mammartek iti Juda. Gapuna, rebbeng a bigbigen dayta dagiti di matalek a relihiuso a papangulo idi kaaldawan ni Isaias. Rebbeng met dayta a panunoten ti Kakristianuan itatta agsipud ta no aniat’ napasamak iti Juda ket isut’ padron iti pagtungpalanto ti Kakristianuan.
“Ta ti Pagiddaan Ab-ababa”
4, 5. (a) Kasano nga inyilustrar a silalawag ni Isaias ti di komportable a kasasaad dagiti relihiuso a papangulo iti kaaldawanna?
4 Umuna, imbutaktak ni Isaias ti kinapudno a dagiti tulagan a nagtalkan dagidiay kadaanan a naespirituan a mammartek ket panangallilaw, maysa a kinaulbod. Kalpasanna inyilustrarna a silalawag ti di komportable a kasasaad dagidiay mangin-inanama iti dayta a kinaulbod. Kinunana: “Ta ti pagiddaan ab-ababa ngem iti daydiay tao nga agunnat kenkuana, ket ti pagkumot ak-akikid ngem iti daydiay mangyules kenkuana.” (Isaias 28:20) Asinoman a mangiyunnat ti bagina iti maysa a pagiddaan nga ababa unay ti sakana agdawadaw iti lammiis. Iti sabali a bangir, no kukotenna dagiti tumengna tapno umanay iti ababa a pagiddaan, akikid unay ti pagkumot ket kaaduan iti bagina ti siruruar pay laeng. Aniaman ti aramidenna, dadduma a pasetna ti adda pay laeng iti lammiis.
5 Dayta ti kasasaad, iti simboliko a panagsao, kadagidiay agtalek iti pagkamangan a kinaulbod. Dayta met ti di komportable a kasasaad dagidiay agtalek iti pagkamangan ti Kakristianuan a kinaulbod itatta. A kas la ket tay addada iti lammiis. Saan a daytoy ti tiempo a panangsapul ti nam-ay iti uneg dagiti nailubongan nga urnos maipaay ti talna ken talged. Iti sidong ti anniniwan ti um-umayen a panangukom ni Jehova, dagiti pannakitulag kadagiti napolitikaan nga agtuturay dinto mangipaay ti nabara a nam-ay para ti Kakristianuan.
Ti Datdatlag nga Aramid ni Jehova
6. Kasano a nagtignay ni Jehova maibusor ti Juda, ket kasano nga agtignayto maibusor ti Kakristianuan?
6 Kalpasan panangiladawanna a silalawag ti di komportable a kasasaad ti di matalek a Jerusalem iti kaaldawanna—ken iti moderno a di matalek a Kakristianuan—intultuloy a kinuna ni Isaias: “Ta ni Jehova tumakderto a kas idiay Bantay Perasim, kas idiay nababa a tanap sadi Gabaon ti panagungetnanto, tapno maaramidna ti aramidna—ti aramidna a datdatlag—ken palabasenna ti aramidna—ti aramidna a karkarna.” (Isaias 28:21) Wen, namakdaar ni Isaias, din agbayag tumakderto ni Jehova kas ti inaramidna idiay Baal-perasim. Ngem itan agtignayen a maibusor ti awanan pammati nga ilina, ket aramidenna a kasta kas ti di malappedan a layus manipud marebrebban a puttot. Ti pannakitulag ti Jerusalem ken patay maipakitanto nga awan kaes-eskanna ken awan pategna. Iti umas-asping a pamay-an, agtignayton ni Jehova iti asideg a masanguanan maibusor ti Kakristianuan, ket masarakannanto nga amin dagiti makabartek a pannakinumona iti daytoy lubong ket awan mamaayna. Ti nalawa nga organisasionna ti maburburakto ket mawarawaranto dagiti pasurotna. Mapuoranto a naan-anay dagiti ulbod a didiosenna.
7. Apay a dagiti panggep ni Jehova mainaig ti Juda naawaganda a “datdatlag” ken “karkarna”?
7 Apay nga awagan ni Isaias ti tignay ni Jehova maibusor iti Jerusalem a datdatlag ken karkarna nga aramid? Bueno, ti Jerusalem ket sentro ti panagdaydayaw ken Jehova ken ti siudad ti napulotan nga ari ni Jehova. (Salmo 132:11-18) Gapuna, di pay pulos nadaddadael. Di pay pulos napupuoran ti templona. Ti naarian a balay ni David, idi naipasdek idiay Jerusalem, di pay pulos naparmek. Di mapanunot ti kakasta a bambanag. Karkarna unay a ni Jehova panunotenna ti panangipalubos ti kakasta a bambanag a mapasamak.
8. Ania a pakdaar ti impaay ni Jehova maipapan ti um-umayen a karkarna nga aramidna?
8 Ngem nangted ni Jehova iti nalinteg a pakdaar babaen kadagiti mammadtona a mapasamak dagiti nakakigkigtot a pasamak. (Mikias 3:9-12) Kas pangarigan, ti mammadto a Habacuc, a nagbiag idi maikapito a siglo K.K.P., kinunana: “Kitaenyo, dakayo a tattao, iti tengnga dagiti nasion, ket kumitakayo, ket nasdaawkayo unay. Agsiddaawkayo; ta agaramidak ti maysa nga aramid kadagiti al-aldawyo, a dikayto patien nupay maisao kadakayo. Ta adtoy a patakderek dagiti Caldeos, daydiay nakas-ang ken nasiglat a nasion, a magna iti pagakabaan ti daga a mangtagikua kadagiti disso a pagnaedan a saanda kukua. Nakaam-amesda ken nakakigkigtotda.”—Habacuc 1:5-7.
9. Iti ania a pamay-an a tinungpal ni Jehova ti pakdaarna maibusor ti Jerusalem?
9 Idi 607 K.K.P., tinungpal ni Jehova ti pakdaarna. Inyegna dagiti buyot ti Babilonia maibusor ti Jerusalem, pinalubosanna ida a mangdadael agpadpada ti siudad ken ti templo. (Un-unnoy 2:7-9) Mainayon pay, pinalubosanna a madadael ti Jerusalem iti maikadua a daras. Apay? Bueno, kalpasan 70 a tawen a pannakakayaw, dagiti nagbabawi a Judio nagsublida iti dagada, ket kalpasanna naibangon ti sabali pay a templo idiay Jerusalem. Manen, nupay kasta, dagiti Judio immadayoda manipud ken Jehova. Idi umuna a siglo K.P., inadaw ni Pablo dagiti sasao ni Habacuc kadagiti Judio idi kaaldawanna, ngarud namakdaar nga addanto pannakaiyaplikar ti padto iti masanguanan. (Aramid 13:40, 41) Nangnangruna a namakdaar a mismo ni Jesus a ti Jerusalem ken ti templona madadaelto gaput’ kinakurang ti pammati dagiti Judio. (Mateo 23:37–24:2) Nagipangag kadi dagidiay umuna-siglo a Kristiano? Saan. Kas kadagiti inapoda, namimpinsan nga inlaksidda ti pakdaar ni Jehova. Gapuna, inulit ni Jehova ti datdatlag nga aramidna. Nadadael ti Jerusalem ken ti templona idi 70 K.P. babaen kadagiti buyot ti Roma.
10. Kasano nga agtignayto ni Jehova maibusor ti Kakristianuan iti asideg a masanguanan?
10 Apay, ngarud, a panunoten ti asinoman a ni Jehova dinanto aramiden ti umas-asping a banag iti kaaldawantayo? Ti kinapudnona ket, tungpalennanto ti panggepna uray pay kasla datdatlag ken karkarna kadagiti managduadua. Itatta ti puntiria ti panagtignayna isuntot’ Kakristianuan, a, kas ti kadaanan a Juda, kunkunana nga agdaydayaw iti Dios ngem nagbalin met a nagdakes nga awan namnamana. Babaen iti Dakdakkel a Davidna, ni Kristo Jesus, umayto ni Jehova kadagiti “Filisteos” ti Kakristianuan iti oras a dida ninamnama. Aramidennanto ti karkarna nga aramidna agingga a mapunas ti kaudian a ramramit ti narelihiusuan a sistema ti Kakristianuan.—Mateo 13:36-43; 2 Tesalonica 1:6-10.
Panangpakdaar iti Aramid ni Jehova
11, 12. Kasano a namakdaar dagiti Saksi ni Jehova kadagiti um-umayen a panangukom?
11 Iti adu a tawenen namakpakdaar dagiti Saksi ni Jehova iti daytoy um-umayen a panangukom ni Jehova. Intudoda a ti pannakadadael ti Jerusalem ken ti templona idi 607 K.K.P. ken manen idi 70 K.P. ket naimpadtuan a pakdaar iti mapasamak iti Kakristianuan. Mainayon pay, impakitada a ti Kakristianuan, gapu ti panagapostatana, nagbalin a paset ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion, ti Babilonia a Dakkel. Gapu itoy, dagiti panangukom ti Dios iti Babilonia a Dakkel nangnangruna a maipaayto iti Kakristianuan, agsipud ta isu ti kadadagsenan ti basol a paset ti sataniko a panagkakappon.—Apocalipsis 19:1-3.
12 Intudo dagiti Saksi ni Jehova ti naimpadtuan a pakdaar ti Biblia nga iti naikeddeng a panawen ni Jehova, dagiti napolitikaan a kamalala ti Babilonia a Dakkel bumueltadanto kenkuana. Isimsimboloda dagitoy kas ti sangapulo a sara ti nalabaga ti kolorna nga atap nga animal, mamakdaar ti Apocalipsis: “Ket dagiti sangapulo a sara a nakitam, ken ti atap nga animal, guraendanto ti balangkantis [ti Babilonia a Dakkel] ket pagwalangwalangendanto a lamolamo, ket sidaendanto ti lasagna, ket ipuordanto iti apuy.” (Apocalipsis 17:16) Ti narelihiusuan a Kakristianuan mapuoranto ken madadael agraman amin dagiti dadduma pay nga ulbod a relihion. Daytoyto ti datdatlag nga aramid ni Jehova, ti karkarna nga aramidna iti kaaldawantayo.
13. Kasano a dagiti reaksion itatta kadagiti pakdaar ni Jehova umas-aspingda iti nasabat ni Isaias?
13 No iwaragawag dagiti Saksi ni Jehova ti um-umayen a didigra, masansan a maipasangoda iti manglais a panagkatkatawa. Kunaen dagiti tattao no asinoda ti panangipagarupda a mangibaga kadagita a bambanag. Kasla nakatibtibker ti Kakristianuan, nakapigpigsat’ pannakaipasdekna. Ay ket, dadduma mariknada a ti posisionna rumangrang-ay. Dagiti gobierno a nangirurumen kenkuana ket inikkanda ti dakdakkel a wayawaya iti nabiit pay. Kinapudnona, nupay kasta, rebbeng nga ipangag ti Kakristianuan ti balakad ni Isaias: “Ita ngarud dikayo aguy-uyaw, di la ket ta mapairut dagiti galutyo, ta maysa a bilin ti pannakarba iti amin a daga ti nangngegko iti Soberano nga Apo, a ni Jehova dagiti buybuyot.”—Isaias 28:22; 2 Pedro 3:3, 4.
14. Kasano a tumibkerto ken umirut dagiti galut ti Kakristianuan?
14 Iti kaaduan a pasetna, ti Kakristianuan agtultuloyto a bumusor iti Ari ken ti Pagarian. (2 Tesalonica 2:3, 4, 8) Kagiddan dayta, nupay kasta, dagiti galutna tumibkerto ken umirutto. Iti sabali a pannao, ad-addanto a sigurado ti pannakadadaelna. Saanto a bumaw-ing ni Jehova manipud pengngeddengna a madadael ti Kakristianuan kas ti saanna a panangbalbaliw ti pangngeddengna a nangipalubos ti pannakadadael ti Jerusalem ken ti templona idi 607 K.K.P.
“Rummuarkay Kenkuana”
15. Ania a pamay-an ti panagkamang ti silulukat kadagiti nalinteg panagpuspusoda nga indibidual?
15 Kasano a malisian ti asinoman ti pagtungpalan ti Kakristianuan? Idi kaaldawan ti Israel, imbaon ni Jehova dagiti matalek a mammadtona tapno pasublien dagiti nalinteg panagpuspusoda iti nadalus a panagdayaw. Itatta, pinataudna dagiti Saksina, a minilionen ti bilangda, maipaay ti umas-asping a panggep. Awan buteng nga imbutaktakda ti natay a kasasaad ti Kakristianuan iti naespirituan. Iti panangaramid a kasta, simamatalek nga inyebkasda ti kasla saplit a sasao dagiti angheliko a panagtrumpeta idiay Apocalipsis kapitulo 8 ken 9. Mainayon pay, sigagaget nga impablaakda ti pammagbaga a nailanad idiay Apocalipsis 18:4: “Rummuarkay kenkuana, dakayo a tattaok, . . . no diyo kayat ti mairaman kadagiti saplitna.” Ti “kenkuana” a tuktukoyen ditoy isu ti Babilonia a Dakkel, ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion, a ti kangrunaan a kamengna isut’ Kakristianuan.
16. Iti ania a pamay-an a ti minilion naglibas manipud ulbod a relihion?
16 Nanipud pay 1919, ken nangnangruna idi 1922, maysa a dumakdakkel a bunggoy dagiti naemma, a simmungbat iti dayta a pammagbaga, pinanawandan ti Babilonia a Dakkel. Idi damdamona rinibo, kalpasanna ginasut a ribo, ket itan minilionen ti nangisina ti bagbagida manipud ulbod a relihion, nangnangruna ti Kakristianuan, ket kimmamangda iti nadalus a panagdaydayaw. (Isaias 2:2-4) Ammoda a babaen laeng ti kasta a panangpanaw iti Babilonia a Dakkel a maliklikanda a sagabaen dagiti saplitna, nga agtungpalto iti pannakadadaelna inton umayen ti tiempo a pannakairingpas ti karkarna nga aramid ni Jehova.
17, 18. Kasano a ni Jehova nagbalin a balangat ti dayag ken diadema ti kinaimnas iti ilina?
17 Inladawan ni mammadto Isaias ti naragsak a kasasaad dagidiay makidasig iti nadalus panagdaydayaw. Kunana: “Iti dayta nga aldaw ni Jehova dagiti buybuyot agbalinto a balangat ti dayag ken diadema ti kinaimnas nga agpaay iti matda iti ilina, ken maysa nga espiritu ti kinahustisia iti daydiay agtugaw iti panangukom, ken pigsa kadagiti mamagtukkiad iti gubat iti ruangan.”—Isaias 28:5, 6.
18 Gapu iti kinasungdoda iti kinapudno, ni Jehova ti di matay a balangat ti dayag dagiti napulotan a kameng ti klase matalek ken naannad nga adipen. Daytoy ti nangnangruna a pudno nanipud pay 1926. Iti dayta a tawen ti Enero 1 a ruar ti The Watch Tower impaganetgetna ti napateg a pakasapulan ti panangitan-ok iti nagan ni Jehova iti makatignay nga artikulo a napauluan “Asinot’ Mangidayaw ken Jehova?” Nanipud idin, nangnangruna nga impablaaken dagiti napulotan a Kristiano dayta a nagan iti sangalubongan. Idi 1931 ad-adda a nasingsinged ti pannakaipabigbigda ken Jehova babaen ti panangawatda ti nagan a Dagiti Saksi ni Jehova. Mainayon pay, maysa a dakkel a bunggoy dagiti sabsabali a karnero rimmuarda met manipud Kakristianuan ken ti dadduma iti Babilonia a Dakkel. Dagitoy met inabrasada ti nagan ti Dios. Ti resultana? Ni Jehova a mismo—imbes a ti sumagmamano a temporario a nasional a panagwaywayas—nagbalin a balangat ti dayag ken diadema ti kinaimnas para ti nasurok nga uppat a milion a tattao iti agarup 212 a dagdaga ken isla iti baybay. Anian a dayaw ti adda kadagitoy nga agaw-awit ti nagan ti kakaisuna a sibibiag ken pudno a Dios!—Apocalipsis 7:3, 4, 9, 10; 15:4.
“Ti Espiritu ni Jehova Agtaengto iti Rabawna”
19. Asino daydiay agtugaw iti panangukom, ket kasano a nagbalin ni Jehova nga espiritu ti kinahustisia kenkuana?
19 Ken Jesus, “daydiay agtugaw iti panangukom,” ni Jehova ket nagbalin “nga espiritu ti kinahustisia.” Idi adda ni Jesus ditoy daga, isut’ nagmadi a pakapuyen ti makabartek nga espiritu dagiti nailubongan a pannakitulag. Itatta, kas naitronon nga Ari ni Jehova, napno iti nasantuan nga espiritu, a mangiturturong kenkuana a mangaramid kadagiti natimbeng, nalawag a pangngeddeng. Natungpal ti padto ken Jesus: “Ket ti espiritu ni Jehova agtaengto iti rabawna, ti espiritu ti kinasirib ken pannakaawat, ti espiritu ti pammatigmaan ken kinamaingel, ti espiritu ti pannakaammo ken ti panagbuteng ken Jehova.” (Isaias 11:2) Pudno unay, babaen ken Jesus, ni Jehova “aramidennanto ti kinahustisia iti uged ken ti kinalinteg iti tinnag.” (Isaias 28:17) Bayat a dagiti kabusor a nabartek iti naespirituan matalipuposdanto iti pannakadadael, maaramidto ti kinahustisia iti nasantuan a nagan ni Jehova ken sapasap a kinasoberanona.
20, 21. Iti ania a pamay-an nga apektarannakayo dagiti sasao ti Isaias 28:1-22?
20 Anian a nagranga a kaiyulogan, ngarud, ti adda iti daytoy a padto ti Isaias kapitulo 28 para kadatayo itatta! No liklikantayo dagiti naespirituan a mammartek ti Kakristianuan ket kumpettayo iti nadalus a panagdaydayaw, masalaknibantayto inton aramidenen ni Jehova ti datdatlag nga aramidna ken ti karkarna nga aramidna. Anian a panagrag-otayo a makaammo iti daytoy! Ket anian a ragsaktayo a makaammo nga inton lumabasen dagitoy a bambanag, mapilitanto ti isuamin a mangammo a ni Jehova dagiti buybuyot ket nagtignay iti biang ti matalek nga ilina ken iti mismo a pannakaalangonna babaen ken Jesu-Kristo!—Salmo 83:17, 18.
21 Gapuna sapay koma ta amin a napudno a Kristiano agtultuloyda nga awan butengna a mangipakdaar ti datdatlag nga aramid ni Jehova. Bay-an nga agtultuloyda a mangibaga ti karkarna nga aramidna. Bayat nga aramidenda dayta, bay-an nga iwaragawagda iti isuamin a ti di magaraw a namnamatayo adda iti Pagarian ti Dios iti sidong ti naitronon nga Arina. Sapay koma ta ti regtada, determinasionda, ken kinasungdoda mangnayon iti agnanayon a pakaidayawan ti mannakabalin-amin a Diostayo, ni Jehova.—Salmo 146:1, 2, 10.
Malagipyo Pay Aya?
◻ Apay a ti Kakristianuan adda iti di komportable a kasasaad?
◻ Ania ti pinanggep ni Jehova agpaay ti Jerusalem, ket apay a “datdatlag” ken “karkarna” daytoy?
◻ Ania a pakdaar ti impablaaken dagiti Saksi ni Jehova maipapan ti Kakristianuan, ket ania a reaksion ti nasabatda?
◻ Kasano a maliklikan dagiti tattao ti pagtungpalan ti Kakristianuan?
(b) Ania ti makagapu iti kinadiskomportable ti Kakristianuan itatta?
[Ladawan iti panid 24]
Ulitento ni Jehova ti datdatlag nga aramidna, iti kaaldawantayo maibusor ti Kakristianuan