PUL

1. Ti nagan a nayawag iti maysa nga ari ti Asiria iti 2 Ar-ari 15:19 ken 1 Cronicas 5:26. Bayat ti panagturay ni Menahem, ari ti Israel, simrek ni Pul iti Palestina ket immawat iti impuesto ken Menahem. Ti pakabigbigan ken Pul ket nabayagen a silulukat a saludsod. Nupay kasta, kunaen ita ti kaaduan nga eskolar a ni Pul isu met laeng ni Tiglat-pileser III ti Asiria, yantangay ti nagan a Pulu (Pul) masarakan iti tapi ti dinastia a pagaammo kas ti Babylonian King List A, idinto ta iti katupag a paset iti “Synchronistic Chronicle” nailanad ti nagan a Tukultiapilesharra (Tiglat-pileser). (Ancient Near Eastern Texts, inurnos ni J. Pritchard, 1974, p. 272, 273) Nalabit “Pul” ti personal a naganna wenno ti nagan a pakaam-ammuan kenkuana idiay Babilonia, idinto ta ti Tiglat-pileser (Tilgat-pilneser) isu ti nagan nga inawatna idi nagbalin nga ari iti Asiria. Iti daytoy a pannakaawat, ti 1 Cronicas 5:26 mabalin a mabasa a tukoyenna ti isu met laeng a tao iti panangikunana, “Ni Pul nga ari ti Asiria uray . . . ni Tilgat-pilneser nga ari ti Asiria.”​—Kitaenyo ti TIGLAT-PILESER (III).

2. Pagilian wenno ili a nailista laeng iti Isaias 66:19, a karaman ti Tarsis (nalawag a ti makin-abagatan nga Espania) ken Lud (iti makin-amianan nga Africa). Nabatad nga amin dagitoy tallo a lugar limmatakda gapu kadagiti nasigo a pumapanada. Saan nga ammo ti apag-isu nga ayan ti Pul. Iti Griego a Septuagint mabasa ti “Phud” wenno “Put” iti Isaias 66:19 imbes a “Pul,” ket ti Put (nainaig kadagiti taga Libya idiay Africa) ken Lud nagsinggalutda iti dadduma a teksto. (Eze 27:10; Jer 46:9; kitaenyo ti PUT.) Nupay kasta, ti mabasa a “Pul” iti Masoretiko a teksto suportaran ti Dead Sea Scroll ti Isaias ken ti Syriac a Peshitta. Insingasing ti sumagmamano nga eskolar a ti “Pul” isu ti isla a Philae idiay Nilo.