BAN-AW
Nalawa ken nakayangyang a pagkargaan iti danum, a sadiay a maurnong ken maidulin ti danum. Dagiti artipisial a ban-aw ket nakali iti daga wenno nakungkong iti bato. No dadduma adda dagita iti uneg dagiti siudad ken naisilpo kadagiti ubbog babaen kadagiti kalasugan. Babaen iti daytoy, nasigurado nga adda abasto a danum kadagiti agnanaed iti siudad uray pay iti tiempo ti pannakalakub. Ti sumagmamano a ban-aw ket epekto ti ilalawa wenno pannakabalbaliw dagiti nainkasigudan a paset ti daga a kas kadagiti rukib.
Karaman iti nadumaduma a ban-aw a nadakamat iti Kasuratan ket ti adda idiay Gabaon (2Sm 2:13; kitaenyo ti GABAON, DAGITI GABAONITA), Hebron (2Sm 4:12), Hesbon (Sol 7:4; kitaenyo ti BAT-RABBIM), Samaria (1Ar 22:38), ken Jerusalem. Naikuna a dagiti pagpadanum a ban-aw nga inaramid ti manangummong (Ari Solomon) maipaay a pagpadanum ket mabalin nga isu dagiti pagurnongan ti danum a masarakan iti abagatan ti Betlehem. (Ec 2:6) Ti danum manipud kadagiti kabangibang nga ubbog ket naidulin kadagitoy a pagurnongan iti danum.
Dagiti Ban-aw ti Jerusalem. Mapattapatta a ti ban-aw ni Ari Ezekias a kumamang iti kalasugan nga imbangonna tapno maiyeg iti Jerusalem dagiti ubbog ti Gihon ket adda iti Ban-aw ti Siloam, ti Birket Silwan ita, iti laeng abagatan a laud ti Siudad ni David. (2Ar 20:20; 2Cr 32:30) Ti Ban-aw ti Siloam idi umuna a siglo (Jn 9:7) ket agparang nga adda laeng iti asideg. Agarup 100 m (330 pie) ti kaadayo dayta iti abagatan nga abagatan-a-daya ti Birket Silwan.
Ti panangtukoy ti Biblia iti “daan a ban-aw” (Isa 22:11), “makinngato a ban-aw” (2Ar 18:17; Isa 7:3; 36:2), ken “makimbaba a ban-aw” (Isa 22:9) ket saan a mangipatuldo iti apag-isu a nagsaadan dagita mainaig iti siudad ti Jerusalem. Patien ti kaaduan nga eskolar a ti “makimbaba a ban-aw” (nalabit isu met laeng “ti Ban-aw ti Kanal” a nadakamat iti Ne 3:15) ket mabalin nga isu ti Birket el-Hamra iti makin-abagatan nga ungto ti Ginget Tyropoeon. Ngem nagduduma unay dagiti kapanunotan maipapan iti nagsaadan ti “makinngato a ban-aw.”—Kitaenyo ti BAN-AW TI KANAL.
Nabatad a masarakan ti “Ban-aw ti Ari” iti nagbaetan ti Ruangan dagiti Gabsuon a Dapo ken ti Ruangan ti Ubbog. (Ne 2:13-15) Mabalin nga isu met laeng ti ban-aw a nadakamat iti Nehemias 3:16.
Maipapan iti Ban-aw ti Bethzatha, kitaenyo ti BETHZATHA.
Dagiti Naruno a Ban-aw. Nupay ti Hebreo a termino a bere·khahʹ kaipapananna ti “ban-aw” (kas iti artipisial a ban-aw), ti sao nga ʼaghamʹ ipasimudaagna ti “naruno a ban-aw,” mabalbalin a natural ti pannakaurnongna a danum iti maysa nga alintungogan. (Ex 7:19; 8:5; Sal 107:35; 114:8; Isa 35:7; 41:18) Ti padto a ti Dios pagbalinenna ti Babilonia a “naruno a ban-aw ti danum” sibabatad nga impamatmatna no kasano kakaro ti mapasamak a pannakalangalangna.—Isa 14:23.