Ti kadaanan a Babilonia nagbalin nga “alahas dagiti pagarian.” (Isaias 13:19, The New American Bible) Daytoy simmaknap a siudad apag-isu a naipuesto iti dalan ti negosio manipud Gulpo ti Persia agingga iti Baybay Mediterano, a nagserbi kas pagiponduan ti tagilako nga agpada dagiti komersiante nga aglasat iti takdang ken iti baybay nga agpadaya ken agpalaud.

Idi maikapito a siglo K.K.P., ti Babilonia bale nagparangen a kas di maparmek a kabesera ti Imperio ti Babilonia. Sinakaw ti siudad ti Karayan Eufrates, ket nausar dagiti danum ti karayan a mangbukel iti nalawa, nauneg a banawang ken kadagiti nagsasanga a kanal. Mainayon pay, nakubong ti siudad kadagiti napuskol a sinagdudua a pader, sa nasuportaran kadagiti nagadu a torre a naguardiaan. Di ngad pagsiddaawan a natalged dagidi agnanaed sadiay.

Kaskasdi, idi maikawalo a siglo K.K.P., sakbay a nagteng ti Babilonia ti pantok ti dayagna, impadto ni propeta Isaias a ti Babilonia ‘masagadanto iti sagad ti pangrebba.’ (Isaias 13:19; 14:22, 23) Dineskribir pay ni Isaias ti mismo a wagas a pannakatnag ti Babilonia. ‘Pamagaanto’ dagiti rumaut dagiti karayanna​—ti gubuayan ti kasla banawang a depensana​—ket ti siudad nalakan a serken. Inted pay ni Isaias ti nagan ti konkistador​—ni “Ciro,” dakkel nga ari ti Persia, nga “iti sanguananna maluktanto dagiti ruangan ket awanto ti ridaw a marikpan.”​—Isaias 44:27–45:2, The New English Bible.

“Isu Dinto Matagitaoanen Uray Kaano”

Ania ti napasamak iti Babilonia kalpasan ti pannakatnagna? Impakauna ni Isaias: “Isu dinto matagitauanen uray kaano, ket dinto agtaengen manipud iti kaputotan agingga iti kaputotan. Ket sadiay ti Arabo dinto mangipatakder ti toldana, ket dagiti agpaspastor didanto pagiddaen idiay dagiti pangenda.” (Isaias 13:20) Kasla karkarna, uray kaskasano, nga ipadto a ti kasta a nagsayaat ti kinasimpana a siudad permanentento a di matagitaoan. Naisurat ngata dagiti sasao ni Isaias kalpasan a nabuyana ti panaglangalang ti Babilonia?

Kalpasan a simmublat ni Ciro, ti Babilonia a natagitaoan​—nupay nanumnumon​—nagtultuloy pay iti adu a siglo. No malagipyo dagiti Dead Sea Scroll inramanda ti kompleto a libro ni Isaias a napetsaan iti maikadua a siglo K.K.P. Agarup idi tiempo a makopkopia dayta a lukot, inturayan dagiti Parthiano ti Babilonia. Idi immuna a siglo K.P., adda komunidad dagiti Judio idiay Babilonia, ket ni Pedro a mannurat iti Biblia simmarungkar sadiay. (1 Pedro 5:13) Iti dayta a tiempo, addan ti Dead Sea Scroll ni Isaias iti gistay dua a siglo. No kasta, idi umuna a siglo K.P., saan pay a naan-anay a naglangalang ti Babilonia, ngem ti libro ni Isaias nabayagen a nalpas.a

Kas naipadto, ti Babilonia idi agangay nagbalin a maysa laeng a “gabsuon dagiti bato.” (Jeremias 51:37) Sigun iti eskolar ti Hebreo a ni Jerome (maikapat a siglo K.P.), idi kaaldawanna ti Babilonia ket maysa a lugar a paganupan a pagdakdakiwasan “ti amin a kita ti ayup.”⁹ Langalang pay laeng ti Babilonia agingga ita.

Saanen a sibibiag ni Isaias idi a ti Babilonia awan tagitaonan. Ngem dagiti rebba dayta nakabilbileg idi a siudad, agarup 80 kilometro iti abagatan ti Baghdad iti moderno nga Iraq, siuulimek a paneknekanda ti kaitungpalan ti sasaona: “Isu dinto matagitaoanen uray kaano.” Ti pannakatarimaan ti Babilonia kas buyaen dagiti turista mabalin a makaallukoy kadagiti bisita, ngem agnanayon nga awanen “ti anak ken anak ti anak” ti Babilonia.​—Isaias 13:20; 14:22, 23.

No kasta, ni mammadto nga Isaias saan a basta nangisawang kadagiti pammadles a mabalin nga iyaplikar iti aniaman a masanguanan a pasamak. Dina met rinebisar ti historia tapno agparang dayta a kas padto. Utobenyo: Apay koma nga irisgo ti maysa nga impostor nga “ipadto” ti banag a dina met naan-anay a matengngel​—a ti mannakabalin a Babilonia saanton a pulos matagitaoan?