Ti Kannaway—“Nasungdo” a Tumatayab

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! iti España

TI KANNAWAY—gagangayen a mangipasimudaag iti primavera, annak, ken ti nasayaat a kasasaad—nabayagen nga addaan iti naisangsangayan a lugar kadagiti sarsarita ken panangipateg ti tao. Ti makaay-ayo a panagtayabna, ti kinaasidegna iti pagtaengan ti tao, ken ti nausar a pasetna iti panangtimbeng kadagiti peste iti agrikultura ket nakatulongda amin iti nalatak a pakasarsaritaanna.

Ngem nalabit ti nakaay-ayat unay a kasasaadna isu ti kinamatalekna—kinasungdona iti umokna, isu a pagsublianna iti tinawen, ken ti kinamatalekna iti asawana, isu a pakaisinggalutanna ingganat’ tungpal-biag. Kinapudnona, ti naganna iti Hebreo kaipapananna “daydiay nasungdo” wenno “daydiay addaan naasi a kinamanagayat” agsipud ta, kas ilawlawag ti Talmud, daytat’ maysa a parsua a mailasin gapu iti panangtratona iti asawana a buyogen iti panangipateg.

Pagyamanan laengen itoy a nalatak a pakasarsaritaan, ta dandani dua gasut a tawenen a napalabas ti kannaway ket masalsalakniban a kita idiay Holland ket, naipadamag, a dagiti napaamo a kannaway ket makitada nga agpaspasiar iti aglawlaw iti paglakuan ti ikan iti The Hague. Kamaudiananna daytat’ napagbalin a nasional a tumatayab iti Alemania. Ket itan, kadagiti adu nga Europeo nga il-ili, naibangon dagiti pagbatayan kadagiti atep tapno paregtaen daytoy mannakigayyem a tumatayab nga agumok kadakuada. Maabrasa dagiti kannaway a kaarruba!

Panagsangpet ken Ipapanaw

Dadduma a kannaway iti Europa busbosenda ti kalam-ekna iti Makinlaud nga Africa iti abagatan iti Sahara, bayat a dagiti dadduma agdaliasatda agingga iti kaadayo ti Sud Africa. Rugianda ti nawatiwat a panagdaliasat iti Agosto. Gaput’ saanda a napigsa a tumayab, ti panagdaliasatda ket natukadtukad. Kaykayatda ti umakar nga inggrupo a nagduduma ti kadadakkelda, ket masansan nga amin dagiti kannaway iti maysa a lugar agkukuyogda sakbay a pumanawda nga umakar. Agsipud ta mairamanda kadagiti kasapaan nga umakar a tumatayab nga agsubli iti amianan, makasublida kadagiti umokda iti Pebrero wenno Marso.

Gapu iti kadadakkelda—agarup 1.8 metros ti kalawa ti pakaiyunnatan ti payakda—ken ti kinamapagtalkanda, dagiti umakar a kannaway kankanayon nga inawisda ti atension. Dagiti dadakkel nga arban ket kankanayon a lumasatda iti Palestina iti otonio ken iti primavera. Nasurok a 2,500 a tawtawenen a napalabas, ni mammadto a Jeremias impakaammona daytoy a kinapudno, a siuumiso a dineskribirna ti kannaway a kas maysa a tumatayab nga “ammona dagiti nakedngan a panawenna.”—Jeremias 8:7, The New English Bible.

Ti kawatiwat ti daliasatenda iti tinawen—agpapan ken agawid a nasurok a sangapulo ket innem a ribo a kilometros kadagiti dadduma a kaso—ket nakaskasdaaw, nangnangruna no panunoten a kaaduanna agalindayagda iti dalan. Kas kadagiti dadakkel a tumatayab a mangan kadagiti padada nga animal, agpannurayda kadagiti thermals, dagiti agpangpangato a napudot nga angin, tapno makatayabda iti nangato, ket kalpasanna gundawayanda ti nalawat’ saklawenna a payakda nga agalindayag nga awan ti kasapulanna a pigsa iti nawatiwat a distansia, a mammano laeng ti panangipayakpakda kadagiti payakda.

Maysa a naisangsangayan a paset iti panagakar ti kannaway isu ti ibaballasiwda iti Mediteraneo. Kaykayatda ti saan a bumallasiw iti danum, a sadiay awan dagti thermals. Gapuna, tunggal Agosto rinibribo a kannaway ti agkukuyog a bumallasiw kadagiti dua a lugar a sadiay ti kawatiwat ti ballasiwenda a danum ket kaababaan (ti Baybay iti Gibraltar ken ti Bosporus). Nakaskasdaaw, ti atiddog a panagdaliasat a bumallasiw iti Disierto ti Sahara ket saan a mangupay kadakuada a kas iti panangupay iti sangapulo ket uppat a kilometros a danum a namagsina iti España ken Africa, a busbosenda ti lima nga oras a bumallasiw.

Ti Naisangsangayan Unay nga Umok

Kaykayat dagiti kannaway ti agumok iti nalatak a lugar, kas iti tuktok iti natayag a kayo, nupay no dadduma mabalin met nga agumokda iti moderno a katupagna, maysa a poste ti koriente. Kadagiti tiempo iti Biblia, masansan nga ibangonda ti “balay[da]” kadagiti kaykayo a saleng.—Salmo 104:17.

Ngem kadagiti adun a siglo, dagiti tuktok ti atep, simsimbaan, ken simburio iti intero nga Europa isuda dagiti pagay-ayatda a pagumokan. Agpadpada ti kalakian ken ti kabayan a tumatayab siaanus a mangibangonda iti umok, maysa a naisangsangayan a patakder a ti itsurana ket kasla matumba iti nagbatayanna iti aniaman a kanito. Ngem makaallilaw dagiti itsura, ket ti dakkel nga umok mammano a matnag uray pay kadagiti kapipigsaanen a bagio. Nakalaglagda dagiti umok ta iti panagsublida iti tinawen gagangay a mangbusbosda laeng iti maysa a lawas wenno ad-adu pay a mangar-aramid iti bassit laeng a panangtarimaan iti pagtaenganda.

Daytoy a trabaho a panangtarimaan, a ramanenna ti panangnayon kadagiti sangsanga ken dadduma pay a material, ket gagangay nga aramiden dagiti agasawa a kannaway apaman a makasangpetda manipud kadagiti pagtaenganda iti kalam-ekna. Ket kamaudiananna, daytoy a trabaho a panangtarimaan ti mangiyeg iti pannakapukaw ti umok—basta matnag laengen iti bukodna a kinadagsen. Iti dayta a tiempo ti umok agtayagton iti dua a metros ken maysa a metro wenno nalawlawa pay ti diametrona.

Apaman nga agsubli dagiti nagannak iti umokda iti tunggal primavera, dagiti annakda padpadasenda ti mangsapul iti lugar a pagnaedanda iti asideg ti nakapessaanda. Gapuna, dadduma a daanen a patakder ti pakaisaadan dagiti sangadosena wenno ad-adu pay a dadakkel nga umok, nga amin dagitoy ket pagnaedan dagiti annak ti maymaysa nga orihinal a paris.

Ti Agdama a Kasasaad iti Kannaway

Nupay no adda ti panangikagumaan dagiti adu kadagiti il-ili iti Europa a mangabrasa iti kannaway, kasla nalidem ti masanguananna. Idi napalabas a siglo addada 500 nga umok idiay Switzerland, ngem ita adda laengen sumagmamano a nabati. Ti umas-asping a nalidem a ladawan tumaud met manipud Sweden, Holland, Denmark, ken Alemania, a sadiay ti bilangda ket nakaam-amak ti ibabassitna. Idiay España, a sadiay dagitoy ket gagangay pay laeng a mabuya, dagiti mapagnanaedan nga umok ket kaguduan ti binassitanna iti uneg ti sangapulo a tawen. Ti intero a populasion iti Europa ket mapattapattan a 10,000 agingga iti 20,000 laengen a paris. Ania ti mapaspasamaken iti maysa kadagiti pagay-ayat ti tao a tumatayab?

Nalawag, adu a bambanag ti nairaman, ngem kaaduan kadakuada ti mainaig iti panangdadael ti tao iti aglawlaw. Kadagiti luglugar a pagnaedanda iti kalam-ekna idiay Africa, masansan a maanopan ken mapapatay dagiti kannaway a maipaay a taraon: maysa a trahedia iti ecolohia, bayat a dagiti kannaway busbosenda dagiti bulbulan iti kalam-ekna a mangibus kadagiti pangen ti dudon a mangdadael unay kadagiti nasken a mulmula nga Africano. Kabayatanna, idiay Europa dagiti saan a pertilisado nga itlog, a patauden ti nasaknap a panagusar kadagiti pestisidio, ken ti pannakapukaw kadagiti lugar a pangananda ket nagbanag iti babbabassiten nga annak a matartaraken iti tinawen. Kasta met, dagiti linea ti koriente ket makapapatay a peggad kadagiti adu a dadakkel a tumatayab, ken dagiti maragsakan a pumaltog a managanop ti makimbiang iti ipapatay dagiti adu a dadduma pay.

Dagiti manangitalimeng mangar-aramidda iti panangikagumaan a mangsalaknib iti kannaway, ngem ti naballigi a programa ket agpannuray iti kooperasion dagiti adu a nasnasion, maysa a banag a saan a nalaka a maibanag. Dagiti managayat iti panamarsua ti Dios agtalekda a dinto pulos umay ti tiempo a dagiti nadayag a payak ti kannaway ket mapukaw kadagiti tangatangtayo, inton ti primavera dinton pulos ipakaammo daytoy mannakikaarruba ken nasungdo a tumatayab.

[Kahon iti panid 16]

Dagiti Kannaway ken Annak

Bayat dagiti adun a siglo, naibaga kadagiti ubbing a dagiti annak ket iyeg dagiti kannaway, ket dagiti kannaway kaskasdi a maipabpabuya pay laeng kadagiti kard a mangkabkablaaw kadagiti nagannak gapu iti pannakaipasngay iti maysa nga ubing. Sadino ti nangrugian ti estoria?

Kaawatan, ti kapanunotan ket naibatay kadagiti dua a leyenda. Adu a tawtawenen a napalabas, nadlaw dagiti tattao a kasla agparang a milagro dagiti kannaway iti isu met laeng a tiempo iti tinawen. Dadduma ti mangipagarup a napanda idiay Egipto bayat dagiti bulbulan ti kalam-ekna ket nagbalinda a tattao, tapno agbalinda manen a tumatayab iti primavera (daytoy ti mangilawlawag iti kinasingedda kadagiti pagtaengan dagiti tattao).

Nadlaw met a dagiti kannaway busbosenda ti kaaduan iti aldaw a mangmangan kadagiti baresbes, isu a makuna a pagnaedan dagiti kararua dagiti kappasngay nga ubbing. Yantangay dagiti kannaway ket tumatayab a manangipateg unay a nagannak, din narigat a panunoten dagiti tattao ti pananginaigna iti kinapudno iti sarsarita laeng ket dumteng iti kapanunotan a dagiti ubbing ket inyeg dagiti kannaway.

[Ladawan iti panid 14]

[Ladawan iti panid 16, 17]

[Picture Credit Line iti panid 15]

Godo-Foto

[Picture Credit Line iti panid 16]

Godo-Foto