Ti Maudi Kadagiti Naindaklan a Pannakabalin ti Lubong

Idi naisurat ti libro ti Biblia nga Apocalipsis, ngangngani 1,900 a tawtawenen ti napalabas, kunana a lima nga “ar-ari,” wenno pannakabalin ti lubong, ti immay ken nagawanen. Dagitoy isuda ti Egipto, Asiria, Babilonia, Medo-Persia, ken Grecia. Ti maikanem, ti Roma, isut’ ‘adda idi,’ ngem ti maikapito di pay immay. (Apocalipsis 17:10) Ania ti maikapito a pannakabalin ti lubong? Kasano ti pannakaadda dayta? Ket anianto ti sumaruno iti dayta? Dagiti sungbat dagitoy nasken a salsaludsod isuda ti tema daytoy nga artikulo.

TI KANGRUNAAN a balabala ti sangalubongan a historia iti napalabas a 2,500 a tawtawen ti naited a nasapsapa iti kasasaknapan pannakaiwarasna a libro a naammuan pay laeng iti lubong. Kaskasdi, sumagmamano laeng a tattao nga addaan kopia iti dayta a libro, ti Biblia, ti addaan ti idea iti nakaskasdaaw nga impormasion a linaon dayta.

Kas pangarigan, nasurok a 500 a tawtawen sakbay ti pannakaiyanak ni Jesu-Kristo inlanad ni mammadto a Daniel ti nadiosan ti pannakaipaltiingna a parmata a sadiay dagiti naindaklan a pannakabalin ti lubong nanipud idi tiempona ket nairepresentarda babaen kadagiti napipigsa nga an-animal. Tunggal animal ket addaan ti kababalin iti sangalubongan a pannakabalin nga irepresentarna. Ti mannakabalin nga Imperio a Romano ti nailadawan kas maysa a dakkel nga animal “a nakakigkigtot ken maingel ken napalalo ti pigsana.” Kinuna ni Daniel nga “isu naiduma kadagiti amin nga an-animal nga immun-una ngem isu, ket adda idi sangapulo a sarana.”​—Daniel 7:2-7.

Ti ‘Bassit a Sara’

Idi agangay, ti Imperio a Romano dimmakkel a nangsaklaw iti paset a naiyunnat manipud Islas Britanicas a bimmallasiw iti kaaduan a paset ti Europa, agingga iti aglawlaw ti Mediteraneo ken iti labes ti Babilonia iti Persian Gulf. Daytoy nabileg nga imperio iti kamaudiananna nasinasina kadagiti adu a nasion​—iti “sangapulo a sara” a nakita ni Daniel. Kalpasanna nakita ni Daniel “ti sabali a sara, maysa a bassit a sara, ket iti sanguananna tallo kadagiti immuna a sarsarana naparutda kadagiti ramramutda.” (Daniel 7:8) Aniat’ kaipapanan daytoy?a

Naibaga ken ni Daniel: “Ket no maipapan kadagiti sangapulo a sara, agtaud iti daytoy [Romano] a pagarian tumakderto dagiti sangapulo nga ar-ari; ket iti kalpasanda [ti ‘bassit a sara’] tumakderto ti sabali, ket isu maidumanto kadagiti immun-una, ket parmekennanto dagiti tallo nga ar-ari.” (Daniel 7:24) Asino ti ‘bassit a sara,’ ken asino dagiti tallo nga ar-ari a maparmekto?

Maysa nga isla iti ngato iti umamianan a laud a suli ti Imperio a Romano ti nabayagen a nagtalinaed nga adda kadagiti ig-igid dagiti sangalubongan a paspasamak. Kas inlawlawag ti maysa a historiador: “Idi maikasangapulo ket innem a siglo, ti Inglatera ket maysa idi a segunda-klase a pannakabalin. Ti kinabaknangna ket bassit laeng no maiyarig iti Netherlands. Ti populasionna ket basbassit ngem iti Francia. Ti armado a puersana (agraman ti buyotna iti taaw) ket nakapkapuyda ngem iti España.” Nupay kasta, nakapatanor ti Inglatera iti maysa a buyot iti taaw nga addaan pategna, ket dagiti piratana ken managsulsolona nangrugida a mangraut kadagiti kolonia ti España ken kadagiti napunno ti kinabaknang a barkona.

Dagiti Tallo a Sara

Idi 1588 ni Felipe II iti España nangibaon iti Armada Español a maibusor kadagiti manangriribuk nga Ingles. Daytoy a buyot iti 130 a sasakayan nga agaw-awit ti nasurok a 24,000 a tattao naglayagda a nagin-inayad a nagturong iti English Channel, tapno matnagda laeng a biktima a kontra iti angin ken narungsot a bagio ti Atlantico. Iti Modern Europe to 1870, insurat ni historiador a Carlton Hayes a daytoy a pasamak “tinandaanna ti naikeddengen a panaglabas ti kinapigsa ti buybuyot manipud España a naiturongen iti Inglatera.”

Idi maika-17 a siglo, nakapatanor dagiti Olandes iti adayu a dakdakkel a buyot dagiti merkadero iti lubong. Dagiti sasakayanda iti taaw ti nangdominar kadagiti baybay, ket impautangda dagiti ganansiada kadagiti gobierno iti aglawlaw. Ngem babaen iti dumakdakkel a koloniana iti ballasiw taaw, nangabak met ti Inglatera iti daytoy.

Kalpasanna, idi maika-18 a siglo, naglaban dagiti British ken dagiti Pranses kadagiti nalawa ti pannakasinasinana a luglugar kas ti Norte America ken India, a nangiturong iti Treaty of Paris idi 1763. Maipapan iti dayta, insurat ni William B. Willcox iti librona a Star of Empire​—A Study of Britain as a World Power a nupay iti tulagan agparang a maysa a kompromiso, “kinapudnona binigbig dayta ti baro a posision ti Britania kas ti kangrunaan a pannakabalin ti Europa iti lubong iti ruar ti Europa.”

Dadduma kadagiti historiador umanamongda, a kunkunada: “Manipud dua a siglo a pannakigubgubat kadagiti Español, Olandes, ken Pranses, rimmuar ti Gran Britania idi 1763 kas ti kangrunaan unay a komersial ken kolonial a pannakabalin iti lubong.” (Modern Europe to 1870) “Idi 1763 ti Imperio a Briton sinakayanna ti lubong kas maysa a napagbiag ken napadakkel manen a Roma.” “Isut’ rimkuas manipud kadagiti gubgubat iti makintengnga a siglo kas ti naindaklan nga imperio ken ti kapipigsaan​—ken ti magurgura unay​—a pannakabalin ti lubong.” (Navy and Empire, ni James L. Stokesbury) Wen, daytoy ‘bassit a sara’ ti dimmakkel a nagbalin kas ti maikapito a pannakabalin ti lubong iti historia ti Biblia.

Dagiti Briton ket nagtuloyda agingga iti Nilo ken iti ballasiw ti Karayan Zambezi. Nagturongda aginggana iti Makingngato a Burma, Norte Borneo, ken kadagiti purpuro iti Pacifico. Mainayon pay, pinagbalinda a kolonia ti Canada, Australia, New Zealand, ken ti makindaya a kosta iti Norte America. “Ti Imperio a Romano addaanen kadagiti amin a nasken a kasapulan,” insurat ni James Morris iti Pax Britannica. “Ti Imperio a Briton ti naipadamag iti aglawlaw iti daga.” Daytat’ nagbalin a kadadakkelan nga imperio iti historia ti sangatauan, a sinaklawna ti ngangngani kakapat iti rabaw ti daga ken nasursurok ngem kakapat kadagiti populasionna. Naikuna pay a ti init di pulos a lumnek iti masaksakupanna.

Maysa a Nagkadua a Pannakabalin

Iti libro ti Apocalipsis, daytoy a maika-pito a pannakabalin ti lubong ket nailadawan met kas addaan “dua a sara kas maysa a kordero.” (Apocalipsis 13:11) Apay dua a sara? Agsipud ta ti Imperio a Briton ken ti baro a nasion ti America a napagtipon babaen iti maymaysa a pagsasao, prinsipio, ken dagiti pagalagadan, ti di nagbayag agtigtignaydan a sangsangkamaysa. Nagbalinda, iti adu a pamay-an, a nagkadua nga Ingles-pagsasaona a pannakabalin ti lubong.

Ni William B. Willcox impatuldona idiay Star of Empire nga idi maika-19 a siglo ti Estados Unidos ket “naisina manipud Europa babaen iti buybuyot a Briton.” Innayonna pay: “Iti maysa a siglo ti Estados Unidos ti libre a dumakkel kas maysa a naindaklan a pannakabalin uray no isu ti awanan, malaksid iti guerra sibilna, ti buyot iti daga wenno iti taaw nga isut’ naglatakan dagiti dadduma a naindaklan a pannakabalin.” Ti America “nabalinanna ti maisinsina agsipud ta ti Royal Navy isu ti sarapana a maibusor kadagiti pannakabalin ti Europa.” Iti kamaudiananna, ti Estados Unidos nagbalin met a maysa a naindaklan a pannakabalin militar.

Ti naisangsangayan a pangarigan iti napagkadua nga aramid iti Britania ken America napasamak idi Hunio 6, 1944, idi a ti allon ti Gubat Sangalubongan II nagbaliw idiay umamianan nga Europa. Iti dayta nga aldaw, 156,000 a Briton, Americano, ken dadduma pay nga Aliado a tropa rinautda ti kontinente ti Europa. Daytoy napagtipon a puersa ket adda iti sidong iti kangatuan a panangidaulo ti maysa a heneral ti E.U. ken ti operasional a panangidaulo ti Briton a field marshall​—a da Eisenhower ken Montgomery. Mainayon pay, dagiti bomba atomika a namagpatingga iti gubat idiay Japan ti bunga iti panagkadua a panagregget dagiti Briton ken Americano a sientista.

Kas kinuna ti Los Angeles Times iti Mayo 5, 1986, uray iti panawen ti kappia, nagtuntunos ti Britania ken America “kadagiti sensitibo a paset kas iti intelihensia ken teknolohia a nuklear.” Ket iti kamaudiananna babaen iti ititipon ti Canada, Australia, ken New Zealand, “biningay-bingayda ti globo kadagiti pinasenpaset a responsabilidad a maipaay iti panagurnong ti intelihensia ken nagiinnanamongda nga agririnnanud uray pay kadagiti nalimed unay nga impormasion.” Kuna daytoy a pagiwarnakan a nupay ti relasion ket “saan a kankanayon nga isu ti kalamuyotan,” dayta ti “ad-adda a nakaskasdaaw ti kinadekketda ngem ti panagsusubangda.”

Kaaduan kadagiti kolonia ti Britania nagunodandan ti independensiada ket timmipondan iti Commonwealth of Nations. Nupay agpukawen ti imperio, agtalinaed ti Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong. Ngem dayta ti agtalinaedto “iti apagkanito laeng,” no maiyarig kadagiti adu a siglo a panagturay ti napalabas a pannakabalin a Romano.​—Apocalipsis 17:10.

Ti Baro a Sangalubongan a Kinaturay

Ti padto ni Daniel maipapan kadagiti naindaklan a pannakabalin ti lubong ket napaneknekan a pudno kadagiti 2,500 a tawtawen a gobierno ti lubong​—manipud sakbay 500 K.K.P. agingga iti maikapito a pannakabalin ti lubong iti kaaldawantayo. Gapuna, mabalintay ti agtalek iti dadduma pay a paset dayta a padto. Ti nakaskasdaaw a kinapudno ket awanen ti salaysayenna pay a natauan a pannakabalin ti lubong! Uray met ti Apocalipsis ipamatmatna nga adda laeng pito.b Ngarud, anianto ti sumaruno a mapasamak?

Ti kapitulo 7 iti Daniel, a mangisalsalaysay maipapan kadagitoy a pannakabalin ti lubong ti agtultuloy a mangisalaysay iti ad-adda pay a nakaskasdaaw​—maysa a dakkel a panagbalbaliw iti pamay-an a pannakaiturayto ti daga! Dagiti di agballigi a natauan a turturay ket agpatinggadanto ket masukatandanto iti maysa a turay a nailangitan nga isut’ nalinteg.

Ti parmata ni Daniel ti nangipalubos ti pannakakitana iti naranga a nailangitan a trono “ti Dati a Lakay,” ni Jehova a Dios. Naiyeg iti saklangna ti “maysa a kasla anak ti tao”​—ni napagungaren a Jesu-Kristo.c Sinalaysay ni Daniel: “Isut’ naikkan iti panagturay ken dayag ken maysa a pagarian, nga amin dagiti il-ili, nasnasion ken pagsasao agserbida koma kenkuana. Ti panagturayna agnanayon a panagturay a dinto mapalabas, ket ti pagarianna [saan a kas kadagiti napapaay a natauan a pagpagarian] dinto maduprak.”​—Daniel 7:9, 10, 13, 14.

Ti nasapsapa a padto a naited ken Daniel maipapan kadagiti isu met laeng a pannakabalin ti lubong ti nagkuna: “Ket kadagiti aldaw dagita nga ar-ari ti Dios ti langit mamangonto ti maysa a pagarian a kaanoman dinto madadael. . . Ngem burakennanto ken ibusennanto amin dagitoy [natauan] a pagpagarian, ket isu agtalinaedto iti panawen a di nakedngan. . . Ket ti tagtagainep apag-isu ket nalinteg ti katarusanna.”​—Daniel 2:44, 45.

Daytoy a gobierno ti Pagarian ti Dios ket isu met laeng daydiay insuro ni Jesus kadatayo a kararagen. Kinunana: “Dakayo ngarud, agkararagkayo a kastoy: ‘Amami nga addaka sadi langit, madaydayaw koma ti naganmo. Umay koma ti pagariam. Maaramid koma ti pagayatam, kas sadi langit, kasta met ditoy daga.’”​—Mateo 6:9, 10.

Anian a nagragsakto dagiti agtaeng iti daga iti sidong dayta a gobierno! Daytanto ti maysa a panagbalbaliw manipud pananggunggundaway kadagiti tattao a nagbalinen a maysa a nasantuan a kinahustisia, manipud di naan-anay a panagaramid dagiti tattao kadagiti bambanag a nagturongen iti katan-okan a pagannurotan ti Dios. No ania ti kuna ti Biblia maipapan iti panagandarto ti Pagarian isunto ti tema iti masanguanan nga artikulo daytoy a serie.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Ti iraraut dagiti Aliado iti Europa idi Hunio 6, 1944, ket maysa a naisangsangayan a pangarigan iti panagtunos nga Anglo-Americano

[Credit Line]

U.S. Coast Guard photo