13. Aniat’ timpuar iti maysa kadagiti uppat a sara, ket aniat’ inaramidna?

¹³ Ti sumaruno a paset ti sirmata saklawenna ti nasurok a 2,200 a tawen, a ti kaitungpalanna dumanon agingga iti moderno a panawen. Insurat ni Daniel: “Manipud iti maysa kadakuada [ti uppat a sara] adda timpuar a sabali pay a sara, maysa a bassit, ket nagtultuloy a dimmakkel iti kasta unay a tumurong iti abagatan ken tumurong iti leleggakan ti init ken tumurong iti Arkos. Ket dimmakdakkel agingga iti buyot ti langlangit, iti kasta tininnagna iti daga ti sumagmamano iti buyot ken ti sumagmamano kadagiti bituen, ket impayatpayatna ida. Ket nagpalangguad agingga iti Prinsipe ti buyot, ket manipud kenkuana naikkat ti kankanayon a diaya, ket ti naipasdek a disso ti santuariona naituang. Ket ti maysa a buyot a mismo nagin-inut a nayawat, agraman ti kankanayon a diaya, gapu iti salungasing; ket intultuloyna nga impuruak ti kinapudno iti daga, ket nagtignay ket nagballigi.”—Daniel 8:9-12.

14. Aniat’ kinuna ni anghel Gabriel maipapan kadagiti aramid ti simboliko a bassit a sara, ket anianto ti mapasamak iti dayta a sara?

¹⁴ Tapno maawatantayo ti kaipapanan ti sasao a kaad-adaw, masapul nga ipangagtayo ti anghel ti Dios. Kalpasan nga impatuldona ti um-umay a panagturay ti uppat a pagarian manipud iti imperio ni Alejandro, kuna ni anghel Gabriel: “Iti kamaudianan a paset ti pagarianda, bayat a dagiti managsalungasing agtignayda nga agturong iti tungpalna, addanto tumakder nga ari a narungsot ti panaglanglangana ken makaawat kadagiti di nalawag a sasao. Ket ti pannakabalinna agbalinto a nabileg, ngem saan a babaen iti bukodna a pannakabalin. Ket iti nakaskasdaaw a pamay-an mangdadaelto, ket sigurado nga agballiginto ken agaramid a sibaballigi. Ket pudno a dadaelennanto dagidiay mannakabalin, kasta met dagiti tattao a buklen dagidiay sasanto. Ket maitunos iti nauneg a pannakaawatna sigurado a pagballigiennanto met ti panangallilaw iti imana. Ket agpalangguadto iti pusona, ket bayat ti pannakawayawaya iti panagdanag adu ti iyegnanto iti pannakadadael. Ket tumakderto maibusor iti Prinsipe dagiti prinsipe, ngem isu maburakto nga awan ima.”—Daniel 8:23-25.

BIMMILEG TI PANNAKABALIN TI BASSIT A SARA

16. (a) Ania a simboliko a sara ti makintarubong iti bassit a sara? (b) Kasano a ti Roma nagbalin a maikanem a pannakabalin ti lubong kas impadto ti Biblia, ngem apay a saan nga isu ti simboliko a bassit a sara?

¹⁶ Sigun iti historia, ti bassit a sara ket tarubong ti maysa kadagiti uppat a simboliko a sara—daydiay kaadaywan iti laud. Daytoy ti Helenistiko a pagarian ni Heneral Cassander a nangituray iti Macedonia ken Grecia. Idi agangay, daytoy a pagarian sinakup ti pagarian ni Heneral Lysimachus, ari ti Thrace ken Asia Menor. Idi maikadua a siglo sakbay ti Kadawyan a Panawentayo, pinarmek ti Roma dagitoy a makinlaud a sektor ti Helenistiko a pagturayan. Ket idi tawen 30 K.K.P., sinakupen ti Roma ti isuamin a Helenistiko a pagpagarian, ket isun ti nagbalin a maikanem a pannakabalin ti lubong a naipadto iti Biblia. Ngem ti Imperio ti Roma saan nga isu ti bassit a sara iti sirmata ni Daniel, tangay saan a nagtultuloy dayta nga imperio agingga “iti naituding a tiempo ti panungpalan.”—Daniel 8:19.

17. (a) Aniat’ relasion idi ti Britania iti Imperio ti Roma? (b) Kasanot’ pannakainaig ti Imperio ti Britania iti Helenistiko a pagarian ti Macedonia ken Grecia?

¹⁷ Ania, ngarud, ti ipabigbig ti historia a kas agresibo nga “ari a narungsot ti panaglanglangana”? Kinapudnona ti Britania ket makin-amianan a laud a tarubong ti Imperio ti Roma. Agingga idi umuna a paset ti maikalima a siglo K.P., adda dagiti probinsia ti Roma iti maaw-awagan itan a Britania. Iti panaglabas ti panawen, nagsuek ti Imperio ti Roma, ngem nagtultuloy idiay Britania ti impluensia ti Griego-Romano a sibilisasion ken iti dadduma a paset ti Europa a dati a sakup ti Roma. “Idi narpuog ti Imperio ti Roma,” insurat ni Octavio Paz a Mexicano a dumadaniw ken autor a nangabak iti Nobel Prize, “nagbalin a dominante ti Simbaan.” Innayonna: “Dagiti pannakaamma ti Simbaan, agraman dagiti naud-udi nga eskolarna, insulbongda ti Griego a pilosopia iti Nakristianuan a doktrina.” Ken kuna ni Bertrand Russell a pilosopo ken matematiko iti maika-20 a siglo: “Ti sibilisasion ti Laud, a rimmusing kadagiti Griego a gubuayan, naibasar iti napilosopiaan ken sientipiko a tradision a namunganay sadi Miletus [siudad ti Grecia idiay Asia Menor] dua ket kagudua a ribu a tawenen ti napalabas.” No kasta, maikuna a ti kultura ti Imperio ti Britania ket nairamut iti Helenistiko a pagarian ti Macedonia ken Grecia.

18. Ania ti bassit a sara a nagbalin nga “ari a narungsot ti panaglanglangana” iti “tiempo ti panungpalan”? Ilawlawagyo.

¹⁸ Idi 1763 inabaken ti Imperio ti Britania dagiti maingel a karibalna, ti España ken Francia. Nanipud idin pinaneknekanna nga isun ti nangdominar kadagiti baybay ken isu ti maikapito a pannakabalin ti lubong a naipadto iti Biblia. Uray kalpasan a simmina ti 13 a kolonia ti America manipud Britania idi 1776 tapno ipasdekda ti Estados Unidos ti America, dimmakkel ti Imperio ti Britania agingga a tinagikuana ti kakapat ti intero a daga ken kakapat ti populasionna. Ad-adda manen a pimmigsa ti maikapito a pannakabalin ti lubong idi a ti Estados Unidos ti America ket nakikappon iti Britania tapno pormaenda ti nagsugpon nga Anglo-Americano a pannakabalin ti lubong. No iti ekonomia ken militar, daytoy a pannakabalin ket talaga a nagbalin “nga ari a narungsot ti panaglanglangana.” No kasta, ti bassit a sara a nagbalin a narungsot a napolitikaan a pannakabalin iti “tiempo ti panungpalan,” isu ti Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong.

19. Ania ti “Arkos” a nadakamat iti sirmata?

¹⁹ Nakita ni Daniel a daydi bassit a sara “nagtultuloy a dimmakkel iti kasta unay” a timmurong “iti Arkos.” (Daniel 8:9) Daydi Naikari a Daga, nga inted ni Jehova iti ili a pinilina, ket nakaim-imnas ken naawagan ‘arkos ti isuamin a daga,’ kayatna a sawen, ti intero a daga. (Ezequiel 20:6, 15, NW) Pudno, kinautibo ti Britania ti Jerusalem idi Disiembre 9, 1917, ket idi tawen 1920, dinutokan ti Liga de Naciones ti Gran Britania a mangaywan iti Palestina, ket nagtultuloy agingga idi Mayo 14, 1948. Ngem ti sirmata ket propetiko, a naglaon iti adu a simbolo. Ket ti “Arkos” a nadakamat iti sirmata isimbolona, saan a ti Jerusalem, no di ket ti naindagaan a kasasaad dagiti tattao a matmatmatan ti Dios kas nasantuan kabayatan ti kaadda ti maikapito a pannakabalin ti lubong. Kitaentayo no kasano a padpadasen nga ipangta ti Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong dagidiay a sasanto.