Dagiti Saludsod Manipud Kadagiti Managbasa

Siasino dagiti Filisteo a nadakamat iti Biblia?

Masansan a dakamaten ti Biblia dagiti tattao a pagaammo kas Filisteo, nga agnanaed idiay Canaan idi tagikuaen ti nagkauna nga ili ti Dios ti Naikari a Daga. Iti nabayag a panawen, binusor dagitoy nagkauna a Filisteo ti ili ti Dios, kas naitampok iti salaysay maipapan iti pannakisango ni David iti maingel a higante a Filisteo nga agnagan Goliat.​—1 Samuel 17:1-3, 23-53.

Ipaspasimudaag ti Biblia nga immakar dagiti nagkauna a Filisteo manipud Caftor a nagturong iti makin-abagatan a laud a kosta ti Canaan. (Jeremias 47:4) Sadino ti yan ti Caftor? Kuna ti The International Standard Bible Encyclopedia (1979): “Nupay awan umdas a pammaneknek para iti di masupiat a sungbat, ti puro ti Creta (wenno nalabit a ti Creta ken ti Puro ti Aegea, nga agpadada iti kaugalian) ti tuktukoyen dagiti moderno nga eskolar kas posible a pakasarakan iti dayta a lugar.”​—Tomo 1, panid 610.

Maitunos iti daytoy, kastoy ti mabasatayo iti Amos 9:7 iti New World Translation of the Holy Scriptures: “‘Saankayo aya a kas kadagiti annak dagiti Cusita kaniak, O annak ti Israel?’ kuna ni Jehova. ‘Saanko aya nga inaon ti Israel idiay daga ti Egipto, ken dagiti Filisteo idiay Creta, ken dagiti Sirios idiay Kir?’”

Awan ti makaammo no kaano nga immakar dagitoy nagkauna a tattao nga agnanaed iti igid ti baybay manipud Creta a nagturong iti paset ti Canaan a naawagan iti Filistea, ti makin-abagatan a laud a kosta iti baet ti Joppa ken Gaza. Agparang a sigud nga addadan iti daytoy a nababa a katantanapan iti igid ti baybay idi kaaldawan da Abraham ken Isaac.​—Genesis 20:1, 2; 21:32-34; 26:1-18.

Nagtultuloy a nagbalin a maysa a nabileg a puersa dagiti Filisteo iti dayta a lugar nabayag kalpasan a simrek ti Israel iti daga nga inkari ti Dios kadakuada. (Exodo 13:17; Josue 13:2; Oc-ocom 1:18, 19; 3:3, 4; 15:9, 10; 1 Samuel 4:1-11; 7:7-14; 13:19-23; 1 Ar-ari 16:15) Uray idi panawen ti panagturay ni ari Uzzias ti Juda, nagtalinaed dagiti Filisteo kadagiti siudadda a Gat, Jabnia, ken Asdod. (2 Cronicas 26:6) Ti dadduma pay a siudadda a nalatak iti salaysay ti Biblia ket Ekron, Askelon, ken Gaza.

Sinakup ni Alejandro a Dakkel ti siudad ti Gaza iti Filistea, ngem idi agangay, agparang a saanen a naisina nga ili dagiti Filisteo. Insurat ni Propesor Lawrence E. Stager iti Biblical Archaeology Review (Mayo/Hunio 1991): “Nakayawan met dagiti Filisteo idiay Babilonia. . . . Nupay kasta, awan ti agparang a rekord no ania ti napasamak kadagiti nakayawan a Filisteo. Dagidiay nagtalinaed idiay Askelon kalpasan ti panangsakup ni Nabucodonosor ket nalabit a napukawen ti pakabigbiganda iti pulí. Naawanda lattan iti historia.”

Nagtaud ti moderno a nagan a Palestina kadagiti sao a Latin ken Griego, a namunganay iti Hebreo a sao para iti “Filistea.” Iti dadduma a patarus ti Biblia iti pagsasao nga Arabe, naaramat ti maysa a sao para iti “dagiti Filisteo” a nalaka a mapagsinnukat iti sao para kadagiti moderno a taga-Palestina. Nupay kasta, naiduma a sao nga Arabe ti inaramat ti Today’s Arabic Version, iti kasta mapagduma dagiti nagkauna a Filisteo ken dagiti moderno a Palestino.

[Ladawan iti panid 31]

Sumagmamano a rebbek idiay Askelon

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.