Librot’ Biblia Numero 34​—Nahum

Mannurat: Nahum

Lugar a Nakaisuratanna: Juda

Nalpas a Naisurat: Sakbay ti 632 K.K.P.

1. Aniat’ ammotay maipapan iti kadaanan a Nineve?

“TI PANNAKAUKOM ti Nineve.” (Nah. 1:1) Mangrugi ti padton Nahum babaen kadagitoy mangipangta a sao. Ngem apay a deklarasion ti panangukom ti imbagana? Aniat’ impormasion maipapan iti kadaanan a Nineve? Ti historianat’ ginupgop ni Nahum iti tallo a sao: “siudad a nadara.” (3:1) Ti dua a turod iti makindaya nga igid ti Karayan Tigris a kabangibang ti moderno a siudad ti Mosul, idiay umamianan nga Iraq, isut’ dati a Nineve. Nasarikedkedan idi kadagiti pader ken kanal ket isut’ kabisera ti Imperio ti Asiria idi tartaraudi ti historiana. Ngem, idi pay la tiempo ni Nimrod ti punganayna, daydi “‘maingel a mangnganup a bumusbusor ken Jehova.’ . . . Napan idiay Asiria ket binangonna ti Nineve.” (Gen. 10:9-11) Dati ngarud a dakes ti punganay ti Nineve. Nangnangruna a nagdinamag idi turay da Sargon, Sennakerib, Esar-haddon, ken ni Asurbanipal, idi maud-udin a periodo ti Imperio ti Asiria. Babaen kadagiti gubat ken konkista, bimmaknang kadagiti samsam ket limmatak gapu iti nadawel, nadangkok a panangtrato dagiti agtuturay kadagiti umariwekwek a kautibona.a Kuna ni C. W. Ceram, iti panid 266 ti librona a Gods, Graves and Scholars (1954): “Pimmatak ti Nineve iti isip ti sangatauan gapu iti pammapatay, panangsamsam, panangirurumen, ken panangdidigra kadagiti nakapuy; gapu iti gubat ken amin a kitat’ pisikal a kinaranggas; gaput’ aramid ti nadara a dinastia dagiti agtuturay a nangsakup kadagiti umili babaen iti pammutbuteng ket masansan a pinapatay ida dagiti karibalda a nauy-uyong ngem kadakuada.”

2. Ania a kita ti relihion ti Nineve?

² Ti ngay relihion ti Nineve? Nadumaduma a didiosen dagiti nagrukbabanna, a kaaduan ket naggaput’ Babilonia. Dagiti agtuturay immararawda kadagita sakbay a napanda nangduprak ken nangikisap, ket dagiti naagum a padi sinugsogandat’ gubat, ta segseggaanda ti nabaknang a gunggonada manipud samsam. Sigun iti librona nga Ancient Cities (1886, panid 25), kinuna ni W. B. Wright: “Nagrukbabda iti puersa, ket ti laeng kayatda a paglualuan isu dagiti natayag nga idolo a bato, dagiti leon ken toro a dagiti nabaked a luppoda, dagiti payak ti agila, ken dagiti ulo ti tao isimbolodat’ pigsa, bileg, ken panagbiktoria. Ti pannakigubat isut’ trabaho ti nasion, ket dagiti padi naynay a sugsogandat’ gubat. Dakkel ti makuartada kadagiti samsam ti gubat, ta adda piho a porsiento a naituding kadakuada sakbay a makibingay dagiti dadduma, ta daytoy a rasa dagiti managsamsam talaga a relihiusoda.”

3. (a) Kasano a maikanatad ti kaipapanan ti nagan ni Nahum? (b) Ania a periodo ti nakaipasetan ti padton Nahum?

³ Ti padton Nahum, nupay ababa, makapainteres unay. Ti laeng ammotay maipapan iti propeta isut’ linaon ti panglukat a bersikulona 1:1: “Ti libro ti sirmata ni Nahum nga Elkosita.” Ti naganna (Hebreo, Na·chumʹ) kaipapananna “Mangliwliwa.” Sigurado a ti mensahena saan a nangliwliwa iti Nineve, ngem iti pudno nga ili ti Dios, kayulogannat’ sierto ken manayon a bang-ar manipud nauyong ken maingel a kabusor. Makaliwliwa, met, ta saan a dinakamat ni Nahum dagiti basol ti mismo nga ilina. Nupay di maipiho ti disso ti Elkos, nalabit ti padto naisurat sadi Juda. (Nah. 1:15) Ti pannakatnag ti Nineve, a naangay idi 632 K.K.P., masanguanan pay laeng idi inrekord ni Nahum ti padtona, ket indiligna daytoy a pasamak iti pannakatnag ti No-amon (Thebes, sadi Egipto) a naangay di nagbayag kasakbayan daytoy. (3:8) Ngarud, mabalin nga insurat ni Nahum ti padtona agarup iti daytoy a periodo.

4. Aniada a kalidad ti panagsurat ti agbatad iti libron Nahum?

⁴ Naidumduma ti estilo ti libro. Awan dagiti sobra a sao. Nabiag ken realistiko kas mayataday a paset ti naipaltiing a kasuratan. Naipangpangruna ni Nahum gapu iti mangdeskribir, emosional, ken dramatiko a lenguahena, agraman ti nadayaw nga ebkas, nabatad a panangiladawan, ken karkarna a napatak a panagibbetna. (1:2-8, 12-14; 2:4, 12; 3:1-5, 13-15, 18, 19) Kaaduan a paset ti umuna a kapitulo agparang kas acrostico a daniw. (1:8, footnote) Pimmintas pay ti estilo ni Nahum gapu ta agsolsolo ti temana. Karurodna unay ti nagulib a kabusor ti Israel. Awan sabalin a nakitana no di ti pannakadadael ti Nineve.

5. Aniat’ mamaneknek nga autentiko ti padton Nahum?

⁵ Mapaneknekan nga autentiko ti padton Nahum gapu ta apagisut’ kaitungpalanna. Idi tiempon Nahum, asino pay malaksid iti propeta ni Jehova ti makaitured a mangipakaammo a ti natangsit a kabisera ti Asirio a pannakabalin ti lubong ket mabalin a serken kadagiti “ruangan dagiti karayan,” a marunawto ti palasiona, ket isu a mismo agbalinto nga “ongaong ken maugotan, ken siudad nga agwalangwalang”? (2:6-10) Dagiti simmaruno a pasamak ipakitada a ti padto talaga nga impaltiing ti Dios. Dagiti rekord ni Nabopolasar nga ari ti Babilonia deskribirendat’ pannakakayaw ti Nineve babaen kadagiti Medo ken taga Babilonia: “Ti siudad [pinagbalinda a] dadael a turturod ken bun[ton (dagiti rugit) . . . ].”b Naan-anay a nadadael ti Nineve nga urayda la a nalipatan ti dissona iti unos ti adu a siglo. Adda dagiti kritiko nga inuyawdat’ Biblia gapu itoy, a kunada nga awan a pulos idi ti Nineve.

6. Aniat’ natakkuatanda iti disso ti kadaanan a Nineve a mangalangon iti kinaumiso ni Nahum?

⁶ Nupay kasta, nangnayon pay iti prueba nga autentiko ti Nahum, nadiskobreda ti disso ti Nineve, ket nangrugida a nagkabakab sadiay idi maika-19 a siglo. Napattapattada a minilion a tonelada a daga ti naiwalin tapno makabakabda a naan-anay. Aniat’ nakalida idiay Nineve? Nagadu a mangsuporta iti kinaumiso ti padton Nahum! Kas ehemplo, dagiti monumento ken kitikit pasingkedandat’ kinadangkokna, ket adda dagiti paset dagiti natayag nga estatua dagiti nagpayak a toro ken leon. Isu met laeng nga imbaga ni Nahum nga isu ti “taeng dagiti leon”!​—2:11.c

7. Aniat’ mangpasingked a kanonikal ti libron Nahum?

⁷ Mapaneknekan a kanonikal ti Nahum gapu ta inakseptar dagiti Judio kas paset ti naipaltiing a Kasuratan. Naan-anay a maitunos iti intero a Biblia. Ti padto naisawang iti nagan ni Jehova, a dagiti galad ken kinatan-okna isudat’ silalawag a pinaneknekanna.

LINAON TI NAHUM

8. Ania a didigra ti naipakaammo iti Nineve, ngem aniat’ naimbag a damag iti Juda?

⁸ Panangukom ni Jehova iti Nineve (1:1-15). “Ni Jehova isu ti Dios a mangalikagum iti naipamaysa a debosion ken managibales.” Kadagitoy a sao linuktan ti propeta ti eksena “ti panangukom iti Nineve.” (1:1, 2) Nupay nabannayat nga agpungtot ni Jehova, kitaenyo itan bayat a yebkasna ti pammalesna babaen iti angin ken bagio. Agkintayeg dagiti bantay, malunag dagiti turod, ket agkalluyon ti daga. Asinot’ makaibtur iti darang ti pungtotna? Kaskasdi, ni Jehova isut’ sarikedked dagidiay agkamang kenkuana. Ngem nakondenaren ti Nineve. Maikisapto babaen iti layus, ket “ti rigat dinto bumangon iti maikadua a daras.” (1:9) Punasento ni Jehova ti naganna ken dagiti diosna. Ikalinanto. Ngem makapabang-ar, ta adda naimbag a damag iti Juda! Ania dayta? Adda umay a mangipablaak iti kappia tapno rambakanda dagiti piestada ken tungpalenda dagiti karida, ta ti kabusor, ti “awan kaes-eskanna a tao,” ket naukomen. “Interamente nga isu siguradonto a maikisap.”​—1:15.

9. Ania a propetiko a panangmatmat ti nakitatayo a pannakaabak ti Nineve?

⁹ Parmata ti pannakaduprak ti Nineve (2:1–3:19). Kinarit a silalais ni Nahum ti Nineve tapno sarikedkedannat’ bagina maibusor iti um-umay a mangwarawara. Ummongenton Jehova ti ilina, ‘ti tan-ok ni Jacob ken ti Israel.’ Kitaem ti kalasag ken nalabaga a kawes dagiti maingel a lallaki ken dagiti umap-apuy a landok nga alikamen dagiti “karuahe ti gubat iti aldaw ti panagsagana”! Dagiti karuahe ti gubat “agpeggesda” kadagiti kalsada, nga agtarayda a kasla kimat. (2:2-4) Ita addaantayon iti propetiko a panangmatmat iti gubat. Dagiti taga Nineve agtibkolda sada agdaras a mangdepensa iti bakud ngem awan mamaayna. Aglukat dagiti ruangan dagiti karayan, marunaw ti palasio, agsainnek dagiti babbai a babaonen ket danogendat’ barukongda. Dagiti aglibas a lallaki naibilin nga agintekda, ngem awan tumaliaw. Sinamsamda ti ili ket nagwalangwalang. Natunaw dagiti puso. Ayannan daytoy taeng dagiti leon? Ti leon pinunnonat’ rukibna iti tinukmaan para kadagiti urbonna, ngem kunan Jehova: “Adtoy! maibusorak kenka.” (2:13) Wen, puoranto ni Jehova dagiti lugan a pakigubat ti Nineve, mangibaon iti kampilan a mangalun-on kadagiti urbonna a leon, ket pukawenna ti tinukmaanna iti daga.

10. Naibutaktak ti Nineve a kas ania, ket kasano pay a nadeskribir ti panungpalanna?

¹⁰ “Asi pay ti siudad a nadara . . . napno kadagiti kinaulbod ken panagrabsut.” Denggem ti waneswes ti baut ken panagkaradakad ti pilid. Kitaem dagiti dumalagudog a kabalio, ti agsaltek a karuahe, ti sumalta iti kabalio, ti gil-ayab ti kampilan, ti gumilap a pika​—sa, ti nagabsuon a bangkay. “Awan patingga dagiti bangkay.” (3:1, 3) Ket apay? Gapu ta siniluanna dagiti nasion iti panagbalangkantis ken dagiti pamilia iti panagbaglan. Kinuna ni Jehova iti maikadua: “Adtoy! maibusorak kenka.” (3:5) Maibutaktakto ti Nineve kas mannakikamalala ket masamsamto, ti tungpalna dinto nasaysayaat ngem ti No-amon (Thebes), a kinautibo ti Asiria. Dagiti sarikedkedna kasda la naluom nga igos, “a no magunggonda, sigurado a matnagda iti ngiwat ti mangan.” (3:12) Dagiti soldadona kasda la babbai. Awan asinoman a makasalbar iti Nineve manipud iti apuy ken kampilan. Dagiti guardiana aglibasdanto a kas pangen dagiti dudon no rimmaniag ti init, ket mawarawaranto dagiti umilina. Ti ari ti Asiria ammona nga awantot’ bang-ar, ket di met maagasan daytoy a didigra. Amin a makangngeg iti damag agpalakpakdanto, ta nagsagabada amin iti kinadakes ti Asiria.

NO APAY NAIMBAG

11. Aniada a pundamental a prinsipiot’ Biblia ti nailadawan iti Nahum?

¹¹ Ti padton Nahum iladawannat’ sumagmamano a pundamental a prinsipiot’ Biblia. Dagiti panglukat a sao ti sirmata ulitenna ti gapu nga inted ti Dios ti maikadua iti Sangapulo a Bilin: “Ni Jehova isu ti Dios a mangalikagum iti naipamaysa a debosion.” Kalpasanna impakaammona a sigurado a “bumales kadagiti kabusorna.” Ti pagtangtangsit ti Asiria ken dagiti pagano a diosna dida nabaelan nga insalakan manipud panangukom ni Jehova. Agtalektayo ta inton dumteng ti tiempo ipakatto met ni Jehova ti kinahustisia kadagiti nadangkes. “Ni Jehova nabannayat nga agpungtot ken dakkel iti pannakabalin, ket dinanto pulos nga ikedked ti pannusana.” No kasta ti kinahustisia ken kinangato ni Jehova naitan-ok idi inkisapna ti maingel nga Asiria. Ti Nineve nagbalin nga “ongaong ken maugotan, ken siudad nga agwalangwalang!”​—1:2, 3; 2:10.

12. Ania a pannakaisubli ti inyanunsion Nahum, ket kasano a ti padtona mainaig iti namnamat’ Pagarian?

¹² Maisupadi iti ‘intero a pannakaikisap’ ti Nineve, inyanunsio ni Nahum ti pannakaisubli ‘ti tan-ok ni Jacob ken ti Israel.’ Nangipaw-it met ni Jehova ti naragsak a damag iti ilina: “Adtoy! Iti rabaw dagiti bantay dagiti saka daydiay mangyeg kadagiti naimbag a damag, daydiay mangipablaak iti kappia.” Dagitoy a damag ti kappia nainaigda iti Pagarian ti Dios. Kasanotay nga ammo daytoy? Nabatad gaput’ panangusar ni Isaias iti kasta met la nga ebkas, ngem innayonna dagitoy: “Daydiay mangyeg kadagiti naimbag a damag iti banag a nasaysayaat, daydiay mangipablaak iti pannakaisalakan, daydiay agkuna iti Sion: ‘Ti Diosmo nagbalin nga ari!’” (Nah. 1:15; 2:2; Isa. 52:7) Kasta met, ni apostol Pablo sigun iti Roma 10:15 inyaplikarna dayta kadagidiay ibaon ni Jehova a Kristiano a mangikasabat’ naimbag a damag. Iwaragawag dagitoy ti “naimbag a damag ti pagarian.” (Mat. 24:14) Maikanatad iti kaipapanan ti naganna, ni Nahum nangliwliwa unay kadagidiay mangbirbiruk iti kappia ken pannakaisalakan a nainaig iti Pagarian ti Dios. Sigurado a mabigbigdanto amin a ‘ni Jehova naimbag, sarikeked iti aldaw ti rigat kadagidiay agkamang kenkuana.’​—Nah. 1:7.

[Footnotes]