LADRILIO
Kadawyanna, bloke a pagbangon a naaramid iti napatangken a pitak wenno pila. Sipud idi nagkauna a tiempo, nasaknapen ti pannakaaramat ti ladrilio (Heb., leve·nahʹ) iti dagdaga ti Biblia. Dagiti nangbangon iti kadaanan a Babel awan nasarakanda a bato iti aglawlaw ti disso a napilida a pakaibangonan ti siudadda, gapuna nagaramatda kadagiti ladrilio imbes a bato, ket ti bitumen nagserbi nga argamasa maipaay kadakuada. Nalawag a dagita a ladrilio ket nagebba iti pugon, kayatna a sawen, napatangken “babaen ti panangpuor.” (Ge 11:3) Iti kadaanan nga Egipto, dagiti naadipen nga Israelita napagtrabahoda nga agaramid iti ladrilio. Napagbalin a narigrigat ti kasasaadda gapu ta kasapulan nga isuda a mismo ti agurnong iti garami ket kaskasdi a pataudenda ti isu met laeng a bilang dagiti ladrilio. (Ex 5:7-19) Iti Naikari a Daga, intultuloy dagiti Israelita ti nagusar kadagiti ladrilio iti panagbangonda, nupay agparang a kaykayatda nga usaren ti bato. (Isa 9:10) Nupay naruay ti bato kadagiti turod ti Palestina, bassit ti magun-odan a nasayaat ti kalidadna a bato a pagbangon iti sumagmamano a pasetna. Gapuna iti patad a dagdaga, kadagiti siudad a kas iti Jerico ken Ezion-geber, naaramat ti ladrilio saan laeng a maipaay kadagiti pader ti siudad no di ket kadagiti met pagnaedan. Iti agdama a tiempo iti paspaset ti Siria ken Palestina, ti dadduma a paset ti balbalay ket naaramid iti natikapan a bato a ti nabatbati pay a paset naaramid iti naibilag a ladrilio, a ti natikapan a bato naaramat kadagiti pader a kanayon a maisarsarang kadagiti bagyo bayat ti panawen ti lam-ek.
Iti panagaramid kadagiti ladrilio, kalpasan a maikkat dagiti di kasapulan a bambanag manipud iti pitak wenno pila, kaaduanna a malaokan dayta iti garami a napino ti pannakatadtadna wenno dadduma pay a mula. Patalgedan daytoy ti sasao iti Anastasi Papyri, manipud kadaanan nga Egipto, a mabasa iti dayta: “Awan idi ti asinoman a mangsukog kadagiti ladrilio, ket awan ti garami iti aglawlaw.” (Life in Ancient Egypt, ni A. Erman, 1894, p. 117) Nupay adda dagiti nasarakan idiay Egipto a ladrilio nga awanan iti garami, nabatad a naiduma daytoy a kaso ken saan nga agpaay kas nainkalintegan a pangibatayan iti panangikuna a nagaramid dagiti Israelita kadagiti ladrilio nga awanan iti garami idi napilitda nga isuda a mismo ti agala iti garami. Ipakita dagiti panageksperimento iti napalabas a tawtawen a ti pananginayon iti garami iti pila pagbalinenna a nalaklaka ti panagtrabaho ken pamitluenna ti kalagda dagiti ladrilio a kasta ti pannakaaramidna.
Ti napaglaok a pitak wenno pila ken garami ket mababasa iti danum, maipayatpayat, ket kalpasanna sukogen ti ima wenno maisedsed iti kayo a “sukogan ti ladrilio” nga addaan uppat a sikigan. (Heb., mal·benʹ; Na 3:14) Dagiti sikigan ti sukogan ket nalabit nawarakiwakan iti namaga a daga tapno nalaka a maapsut ti sukogan. Masansan a bayat a nabasa pay laeng ti ladrilio, matimbrean dayta iti marka ti agturturay a monarka. Kalpasanna maibilag dagiti ladrilio wenno magebba iti pugon.
Idiay Babilonia, gagangay idi a dagiti ladrilio magebba iti pugon, ket dagiti kasta a ladrilio kaaduanna a mausar kadagiti pader ti siudad ken kadagiti diding ken suelo dagiti palasio. No dadduma, dagiti naibilag a ladrilio maaramatda kadagiti makin-uneg a paset dagiti patakder wenno agsinsinnublat a mapagtutuon dagita a kadua dagiti nagebba a ladrilio a sumagmamano a pie ti kapuskolda. Idiay Egipto, Asiria, ken Palestina, agparang a nalatak a maar-aramat idi ti panagibilag. Nasaysayaat ti kalidad dagiti ladrilio a naaramid iti pugon ngem kadagiti naibilag. Ti naibilag a ladrilio mabalin a mawarawara no malayus ken kumsen no maisarang iti nakaro a pudot ti init iti kalgaw. Ngem iti sumagmamano a kaso, nakalaglagda dagiti naibilag a ladrilio, kas kadagiti adda idiay Ezion-geber, a nakapagtalinaed iti adu a siglo.—Kitaenyo ti PUGON.
Gapu iti nasaknap a pannakaaramat ti naibilag a ladrilio, maawatantayo no apay a dagiti disso ti sumagmamano a kadaanan a siudad saan pay laeng nasarakan iti unos ti adu a siglo. Dagiti nargaay a ladrilio dagiti sigud a siudad ket nagbalin a munmunturod a kaasping unay ti daga nga adda iti aglawlaw. Idiay Palestina ken Siria, ti kakasta a munturod masansan nga aglaon kadagiti rebba ti sumagmamano a siudad.
Nagduduma unay ti kadakkel ken sukog dagiti ladrilio. Idiay Egipto, kadawyan ti rektanggulo a sukog, ket dagiti sukog-kalso a ladrilio naaramatda iti panagibangon kadagiti arko. Dagiti ladrilio ti Egipto ket aganay a 36 agingga iti 51 cm (14 agingga iti 20 pul.) ti kaatiddogda, 15 agingga iti 23 cm (6 agingga iti 9 pul.) ti kaakabada, ken 10 agingga iti 18 cm (4 agingga iti 7 pul.) ti kapuskolda. Idiay Babilonia, adda dagiti nasarakan a kuadrado, arinduyog, trianggulo, ken sukog-kalso a ladrilio. Nupay kasta, ti ladrilio kadagiti naud-udi a panawen, kas ti ladrilio manipud tiempo ni Nabucodonosor, kadawyan a kuadrado, nga agarup 30 cm (12 pul.) ti kaakabana.
Idi tiempo ni Isaias, ti panangpataud ti Israel iti asuk a sakripisio iti rabaw dagiti ladrilio mabalin a tumukoy iti rabaw ti disso a pagidatonan iti sakripisio wenno kadagiti baldosa nga atep.—Isa 65:3.