Teokratiko a Pannarawidwid iti Panawen Kristiano

‘Maitunos iti naimbag a pakaragsakanna . . . nga ummongenna manen a sangsangkamaysa dagiti isuamin a bambanag ken Kristo, dagiti bambanag iti langlangit ken dagiti bambanag iti daga.’​—EFESO 1:9, 10.

1, 2. (a) Kasano a nagtultuloy ti panangummong “kadagiti bambanag iti langlangit,” nangrugi idi 33 K.P.? (b) Kasano nga ipakpakita dagiti napulotan a Kristiano ti espiritu da Moises ken Elias nanipud 1914?

NANGRUGI daytoy a panangummong kadagiti “bambanag iti langlangit” idi 33 K.P., idi naipasngay ti “Israel ti Dios.” (Galacia 6:16; Isaias 43:10; 1 Pedro 2:9, 10) Kalpasan ti umuna a siglo K.P., bimmannayat ti panangummong bayat a dagiti napaypayso a Kristiano (inawagan ni Jesus iti “trigo”) linapunos dagiti apostata a “dakes a ruot” nga immula ni Satanas. Ngem bayat nga umad-adani ti “panawen ti panungpalan,” nagparang manen ti pudno nga Israel ti Dios ket idi 1919 nadutokan a mangaywan iti amin a sanikua ni Jesus.a​—Mateo 13:24-30, 36-43; 24:45-47; Daniel 12:4.

² Idi umuna a gubat sangalubongan, nangaramid dagiti napulotan a Kristiano kadagiti nakaskasdaaw a banag, kas iti inaramid idi da Moises ken Elias.b (Apocalipsis 11:5, 6) Nanipud 1919 ikaskasabada ti naimbag a damag iti naranggas a lubong, nga ar-aramidenda dayta a situtured kas ken Elias. (Mateo 24:9-14) Ket nanipud 1922 iwarwaragawagda ti panangukom ni Jehova iti sangatauan, kas iti panangyeg ni Moises kadagiti saplit nga impalak-am ti Dios iti nagkauna nga Egipto. (Apocalipsis 15:1; 16:2-17) Ti natda kadagitoy a napulotan a Kristiano ti pamuon ita ti baro a lubong a kagimongan dagiti Saksi ni Jehova.

Agtigtignay ti Bagi a Manarawidwid

3. Aniada a pasamak ti mangipakita a nasayaat ti pannakaorganisar ti nagkauna a kongregasion Kristiano?

³ Manipud pay idi damo, naorganisar dagiti napulotan a pasurot ni Jesus. Bayat nga immadu dagiti adalan, naipasdek dagiti lokal a kongregasion ken nadutokan dagiti panglakayen. (Tito 1:5) Kalpasan ti 33 K.P., nagakem dagiti 12 nga apostol kas opisial a sentral a bagi a manarawidwid. Gapu ta kasta, situtured nga indauloda ti trabaho a panangasaba. (Aramid 4:33, 35, 37; 5:18, 29) Inorganisarda ti pannakaiwaras ti taraon kadagiti agkasapulan, ken imbaonda da Pedro ken Juan idiay Samaria idi nadamagda nga adda dagiti interesado sadiay. (Aramid 6:1-6; 8:6-8, 14-17) Inkuyog ni Barnabas ni Pablo a napan kadakuada tapno mapasingkedan a maysa itan a pasurot ni Jesus daytoy dati a manangidadanes. (Aramid 9:27; Galacia 1:18, 19) Ket kalpasan a kinasabaan ni Pedro ni Cornelio ken ti sangakabbalayanna, nagsubli idiay Jerusalem ket inlawlawagna kadagiti apostol ken dadduma pay a kakabsat a taga Judea no kasano nga impasimudaag ti nasantuan nga espiritu ti pagayatan ti Dios iti daytoy a banag.​—Aramid 11:1-18.

4. Ania a panaggandat ti naaramid tapno mapapatay ni Pedro, ngem kasano a naispal ti biagna?

⁴ Kalpasanna, siuulpit a naidadanes ti bagi a manarawidwid. Naibalud ni Pedro, ket naispal laeng ti biagna gapu iti maysa nga anghel. (Aramid 12:3-11) Ita, iti kaunaan a gundaway, adda maysa a saan a karaman kadagiti 12 nga apostol nga agak-akem iti prominente a saad idiay Jerusalem. Idi nawayawayaan ni Pedro iti pagbaludan, kinunana iti maysa a grupo a naummong iti balay ti ina ni Juan Marcos: “Ipadamagyo dagitoy a bambanag ken Santiago [kabsat ni Jesus iti ina] ken kadagiti kakabsat.”​—Aramid 12:17.

5. Kasano a nabaliwan ti pakabuklan ti bagi a manarawidwid kalpasan ti ipapatay ni Santiago kas martir?

⁵ Kasakbayanna, kalpasan ti panagbekkel ti mangliliput nga apostol a ni Judas Iscariote, naikeddeng a nasken a maited ti “akemna a panangaywan” kas apostol iti maysa a kadua idi ni Jesus iti ministeriona ken nakaimatang iti ipapatay ken panagungarna. Nupay kasta, idi napapatay ni Santiago a kabsat ni Juan, awan ti simmukat kenkuana kas maysa kadagiti 12. (Aramid 1:20-26; 12:1, 2) Imbes ketdi, ipakita ti sumaganad a Nainkasuratan a panangtukoy iti bagi a manarawidwid a nanayonanen daytoy. Idi rimsua ti supiat no rebbeng nga annuroten dagiti Gentil a nangsurot ken Jesus ti Linteg Mosaiko, nayamang daytoy a banag kadagiti “apostol ken lallakay idiay Jerusalem” tapno desisionanda. (Aramid 15:2, 6, 20, 22, 23; 16:4) Apay a nabatad nga adda itan dagiti “lallakay” iti bagi a manarawidwid? Saan nga ibaga ti Biblia, ngem nalawag nga adda nagimbaganna. Impasimudaag ti ipapatay ni Santiago ken ti pannakaibalud ni Pedro a mabalin nga addanto aldaw a maibalud wenno mapapatay dagiti apostol. Iti kasta a posibilidad, ti kaadda dagiti dadduma a kualipikado a panglakayen, a naruam kadagiti pamay-an ti bagi a manarawidwid, ipasiguradona ti naurnos a panagtultuloy ti panangaywan.

6. Kasano a nagtultuloy a nagandar ti bagi a manarawidwid idiay Jerusalem, uray no awan idin iti dayta a siudad dagiti orihinal a miembrona?

⁶ Idi dimteng ni Pablo idiay Jerusalem idi agarup tawen 56 K.P., nagreport ken Santiago ket, kuna ti Biblia, “amin dagiti lallakay addada idi.” (Aramid 21:18) Apay a saan a nadakamat dagiti apostol iti daytoy a taripnong? Saan met nga ibaga ti Biblia. Ngem idi agangay impadamag ti historiador a ni Eusebius a sakbay ti 66 K.P., “napagtalaw idiay Judea dagiti natda nga apostol agsipud ta kanayon nga adda dagiti mangisiksikat iti pannakapapatayda. Ngem tapno maisuroda ti mensaheda nagdaliasatda iti tunggal daga iti pannakabalin ni Kristo.” (Eusebius, Libro III, V, v. 2) Pudno, saan a paset ti naipaltiing a rekord dagiti sao ni Eusebius, ngem maitunosda iti ibagbaga dayta a rekord. Kas pagarigan, idi 62 K.P., adda ni Pedro idiay Babilonia​—nga adayo iti Jerusalem. (1 Pedro 5:13) Nupay kasta, idi 56 K.P., ken nalabit agingga idi 66 K.P., nalawag nga aktibo ti maysa a bagi a manarawidwid idiay Jerusalem.

Pannarawidwid iti Moderno a Panawen

7. No idilig iti bagi a manarawidwid idi umuna a siglo, ania ti naisangsangayan a nakaidumaan ti pakabuklan ti Bagi a Manarawidwid ita?

⁷ Nanipud 33 K.P. agingga iti rigat iti Jerusalem, nabatad a dagiti Judio a Kristiano ti mangbukel iti bagi a manarawidwid. Iti isasarungkarna idi 56 K.P., naammuan ni Pablo nga adu dagiti Judio a Kristiano idiay Jerusalem a, nupay ‘salsalimetmetanda ti pammati ni Apotayo a Jesu-Kristo,’ “naregtada [pay laeng] iti Linteg [Mosaiko].”c (Santiago 2:1; Aramid 21:20-25) Mabalin a narigat a panunoten dagidi a Judio ti kaadda ti maysa a Gentil iti bagi a manarawidwid. Ngem, iti moderno a panawen adda pay naaramid a panagbalbaliw iti pakabuklan daytoy a bagi. Iti kaaldawantayo, bin-ig a napulotan a Gentil a Kristiano ti mangbukel iti dayta, ket sibabaknang a binendisionan ni Jehova ti pannarawidwidda.​—Efeso 2:11-15.

8, 9. Ania a panagrang-ay ti naaramid iti Bagi a Manarawidwid iti moderno a panawen?

⁸ Manipud idi nabuangay ti Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania idi 1884 agingga idi 1972, addaan ti presidente ti Sosiedad iti dakkel nga autoridad iti organisasion ni Jehova, bayat a nainaig unay ti Bagi a Manarawidwid iti hunta direktiba ti Sosiedad. Dagiti bendision a nasagrap kadagidi a tawen paneknekanna nga inanamongan ni Jehova dayta nga urnos. Iti nagbaetan ti 1972 ken 1975, nagbalin a 18 ti miembro ti Bagi a Manarawidwid. Ad-adda a nayataday dagiti bambanag iti urnos idi umuna a siglo idi a nagaladan daytoy a bagi iti dakdakkel nga autoridad, a ti dadduma ket direktor ti Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania.

⁹ Nanipud 1975 naturpos ti sumagmamano kadagitoy a 18 nga indibidual ti biagda ditoy daga. Naparmekdan ti lubong ket ‘nakikatugawdan ken Jesus iti nailangitan a tronona.’ (Apocalipsis 3:21) Gapu iti daytoy ken dadduma pay a rason, addaan ita ti Bagi a Manarawidwid iti sangapulo a miembro, a pakairamanan ti maysa a nainayon idi 1994. Lallakay unayen ti kaaduan. Nupay kasta, maipapaayan dagitoy a napulotan a kakabsat iti nasayaat a suporta bayat a tungtungpalenda dagiti nadadagsen a rebbengenda. Pakasarakan iti dayta a suporta? Ti panangtaliaw kadagiti pasamak iti ili ti Dios iti moderno a panawen sungbatanna dayta a saludsod.

Suporta Para iti Israel ti Dios

10. Siasino ti timmipon kadagiti napulotan nga agserbi ken Jehova kadagitoy maudi nga al-aldaw, ket kasano a naipadto daytoy?

¹⁰ Idi 1884 gistay pasig a napulotan a Kristiano dagidiay naitimpuyog iti Israel ti Dios. Nupay kasta, nagin-inut a nagparang ti sabali a grupo, ket idi 1935 naipabigbig daytoy a grupo kas ti “dakkel a bunggoy” iti Apocalipsis kapitulo 7. Tangay ditoy daga ti namnamada, irepresentar dagitoy “dagiti bambanag iti daga” a panggep ni Jehova nga ummongen ken Kristo. (Efeso 1:10) Irepresentarda dagiti “sabsabali a karnero” iti pangngarig ni Jesus maipapan iti pagaponan dagiti karnero. (Juan 10:16) Nanipud 1935, nagdadarison dagiti sabsabali a karnero iti organisasion ni Jehova. Immayda ‘agtatayab a kasla ulep, ken kasda la kalkalapati kadagiti tawada.’ (Isaias 60:8) Gapu ta umad-adu ti dakkel a bunggoy ken bumasbassit ti klase napulotan bayat a maturpos dagiti adu ti biagda ditoy daga, dumakdakkel ti akem dagiti kualipikado a sabsabali a karnero kadagiti Nakristianuan nga aramid. Kadagiti ania a pamay-an?

11. Aniada a pribilehio, a naited laeng idi kadagiti napulotan, ti naiteden kadagiti sabsabali a karnero?

¹¹ Ti panangirakurak iti kinatan-ok ni Jehova ket kanayon a naisangsangayan nga obligasion ti “nasantuan a nasion” ti Dios. Dinakamat dayta ni Pablo kas daton iti templo, ket kadagidiay mangbukel iti “naarian a kinapadi,” inted ni Jesus ti annongen a mangasaba ken mangisuro. (Exodo 19:5, 6; 1 Pedro 2:4, 9; Mateo 24:14; 28:19, 20; Hebreo 13:15, 16) Nupay kasta, ti Agosto 1, 1932, a ruar ti The Watchtower espesipiko a pinaregtana dagidiay inladawan ni Jonadab a makiraman iti daytoy a trabaho. Kinapudnona, adu kadagita a sabsabali a karnero ti makiramraman idin. Iti kaaldawantayo, dagiti sabsabali a karnero ti mangar-aramid iti gistay amin a trabaho a panangasaba kas napateg a paset ti ‘panangipaayda iti sagrado a panagserbi [iti Dios] iti aldaw ken rabii iti templona.’ (Apocalipsis 7:15) Kasta met, iti rugrugi ti moderno a pakasaritaan ti ili ni Jehova, dagiti panglakayen iti kongregasion ket napulotan a Kristiano, dagiti “bituen” iti makanawan nga ima ni Jesu-Kristo. (Apocalipsis 1:16, 20) Ngem inyanunsio ti Mayo 1, 1937, a ruar ti The Watchtower a mabalin nga agserbi kas company servant (mamangulo a manangaywan) dagiti kualipikado a sabsabali a karnero. Uray no adda dagiti napulotan a lallaki, mabalin nga ipabaklay kadagiti sabsabali a karnero daytoy a rebbengen no saan a kabaelan dagiti napulotan a lallaki. Iti kaaldawantayo, paset ti sabsabali a karnero ti gistay amin a panglakayen iti kongregasion.

12. Ania dagiti Nainkasuratan a padron iti panangawat dagiti kualipikado a sabsabali a karnero iti nadadagsen a rebbengen iti organisasion?

¹² Di kadi umiso nga ited ti kakasta a nadadagsen a rebbengen kadagiti sabsabali a karnero? Saan, addaan daytoy iti historikal a padron. Naikkan idi dagiti sumagmamano a ganggannaet a proselita (sangsangaili) iti nangato a saad iti nagkauna nga Israel. (2 Samuel 23:37, 39; Jeremias 38:7-9) Kalpasan ti pannakawayawayada idiay Babilonia, naikkan dagiti kualipikado a Netineo (dagiti di Israelita nga agserserbi iti templo) kadagiti pribilehio nga agserbi iti templo a dagiti laeng Levita ti nakaitedanda idi. (Esdras 8:15-20; Nehemias 7:60) Mainayon pay, ni Moises, a nagparang iti sirmata ti panagbalbaliw ti langa ni Jesus, inawatna ti nasayaat a balakad ni Madianita a Jetro. Idi agangay, indawatna ken Hobab nga anak ni Jetro nga idalanna ida idiay let-ang.​—Exodo 18:5, 17-24; Numeros 10:29.

13. Iti sipapakumbaba a panangipabaklay iti rebbengen kadagiti kualipikado a sabsabali a karnero, asino ti nasayaat a pagulidanan a tultuladen dagiti napulotan?

¹³ Idi agngudon ti 40 a tawen idiay let-ang, inkararag ni Moises a mangipaay koma ni Jehova iti sumukat kenkuana agsipud ta ammona a di makastrek iti Naikari a Daga. (Numeros 27:15-17) Imbaga ni Jehova a tudinganna ni Josue iti imatang dagiti amin nga umili, ket kasta ti inaramid ni Moises, nupay napigsa pay la idi ken saan a simmardeng a dagus a nagserbi iti Israel. (Deuteronomio 3:28; 34:5-7, 9) Buyogen ti isu met laeng a kinapakumbaba, ik-ikkanen dagiti napulotan dagiti kualipikado a lallaki iti sabsabali a karnero kadagiti kanayonan a pribilehio.

14. Aniada a padto ti nangipakpakauna iti dumakdakkel nga akem dagiti sabsabali a karnero iti organisasion?

¹⁴ Naipadto met ti dumakdakkel nga akem dagiti sabsabali a karnero iti organisasion. Impadto ni Zacarias a dagiti di Israelita a Filisteo agbalindanto a “kas maysa a shik idiay Juda.” (Zacarias 9:6, 7, NW) Dagiti shik ket papanguluen ti tribu, isu nga ibagbaga ni Zacarias a ti dati a kabusor ti Israel awatennanto ti pudno a panagdaydayaw ket agbalinto a kas maysa a panguluen ti tribu iti Naikari a Daga. Maysa pay, idi kasasaona ti Israel ti Dios, kinuna ni Jehova: “Dagiti ganggannaet agtakderdanto ken pakanendanto dagiti pangenyo, ket dagiti sangsangaili agbalindanto a pagar-araduenyo ken agaywan iti inubasanyo. Ngem dakayo managanankayto papadi ni Jehova; dagiti tattao naganendakayto ministros ti Diostayo.” (Isaias 61:5, 6) Dagiti sabsabali a karnero ti “ganggannaet” ken “sangsangaili.” Naikkan dagitoy kadagiti rebbengen tapno ibaklayda ti umad-adu a trabaho bayat a maturpos dagiti lumallakayen a napulotan a natda ti biagda ditoy daga ken mapanda agserbi iti naan-anay nga anag kas nailangitan a “papadi ni Jehova,” iti likmut ti nadayag a trono ni Jehova kas “ministros ti Diostayo.”​—1 Corinto 15:50-57; Apocalipsis 4:4, 9-11; 5:9, 10.

“Ti Umay a Kaputotan”

15. Iti daytoy panawen ti panungpalan, ania a grupo dagiti Kristiano ti ‘laklakayanen,’ ket ania a grupo ti mangirepresentar iti “umay a kaputotan”?

¹⁵ Sigagagar dagiti napulotan a natda a mangsanay kadagiti sabsabali a karnero para iti kanayonan a rebbengen. Kuna ti Salmo 71:18: “Uray laklakayanakon nga ub-ubanan, dinak kadi baybay-an, O Dios, inggana iti maipalawagko ti kinapigsam iti umay a kaputotan, ti pannakabalinmo iti aniaman a dumteng.” Maipapan itoy a bersikulo, inlawlawag ti Disiembre 15, 1948, a Watchtower a pudno a nataengan unayen ti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano. Kinunana pay a dagiti napulotan siraragsak nga “agpadpadaanda iti lawag ti padto ti Biblia ket makitkitada ti maysa a baro a kaputotan.” Siasino ti kangrunaan a tuktukoyen daytoy? Kinuna ti The Watchtower: “Dinakamat ida ni Jesus kas dagiti ‘sabsabali a karnerona.’” ‘Ti umay a kaputotan’ isu dagiti tattao nga agbiagto iti sidong ti baro a naindagaan nga administrasion iti pannarawidwid ti Pagarian ti langlangit.

16. Aniada a bendision ti sigagagar a padpadaanan dagidiay paset ti “umay a kaputotan”?

¹⁶ Saan a sibabatad nga ibaga ti Biblia no kaano a panawan dagiti amin a napulotan a Kristiano dagiti kakabsatda iti daytoy ‘umay a kaputotan’ ken makiraman iti dayag ni Jesu-Kristo. Ngem mangnamnama dagitoy a napulotan nga asidegen daytoy. Matungtungpalen manipud pay idi 1914 dagiti pasamak a naipakpakauna iti naindaklan a padto ni Jesus maipapan iti “panawen ti panungpalan,” a mangipakpakita nga asidegen ti pannakadadael daytoy a lubong. (Daniel 12:4; Mateo 24:3-14; Marcos 13:4-20; Lucas 21:7-24) Din agbayag, iyegto ni Jehova ti baro a lubong nga iti dayta ‘ti umay a kaputotan’ ‘tawidendanto ti pagarian [ditoy daga] a naisagana kadakuada manipud iti pannakabangon ti lubong.’ (Mateo 25:34) Sigagagar a padpadaananda ti pannakaisubli ti Paraiso ken ti panagungar dagiti riniwriw a natay manipud iti Hades. (Apocalipsis 20:13) Addanto kadi sadiay dagiti napulotan a mangsabat kadagitoy a mapagungar? Idi 1925, kinuna ti Mayo 1 a Watch Tower: “Ditay koma sidodogmatiko nga ibaga no ania ti aramiden wenno di aramiden ti Dios. . . . [Ngem] maikunatayo a maipadayagto dagiti kameng ti Iglesia [dagiti napulotan a Kristiano] sakbay a mapagungar dagiti maikari idi ugma [dagiti matalek a Kristiano kasakbayan ti panawen Kristiano].” Kasta met, iti panangilawlawagna no addanto sadiay ti dadduma kadagiti napulotan a mangsabat kadagiti mapagungar, kinuna ti Setiembre 1, 1989, a Pagwanawanan: “Saanen a kasapulan daytoy.”d

17. Kadagiti ania a nakaskasdaaw a pribilehio a makiramanto dagiti napulotan, kas maysa a grupo, iti agturturayen nga Ari a ni Jesu-Kristo?

¹⁷ Pudno, saantay nga ammo no anianto ti mapasamak iti tunggal napulotan a Kristiano. Ngem ti kaadda da Moises ken Elias iti sirmata ti panagbalbaliw ti langa ni Jesus ipasimudaagna a dagiti napagungar a napulotan a Kristiano manamnama a kaduadanto ni Jesus inton umay a sidadayag a ‘mangsupapak iti tunggal maysa sigun iti panagtigtignayna’ bayat nga iyetnag ken iwayatna ti panangukomna. Mainayon pay, laglagipentayo ti kari ni Jesus a dagiti napulotan a Kristiano a ‘mangparmek’ kaduananto ida a ‘mangipastor kadagiti nasion babaen ti sarukod a landok’ inton Armagedon. Inton umay ni Jesus buyogen ti kinadayag, makikatugawdanto kenkuana a “mangukom kadagiti sangapulo ket dua a tribo ti Israel.” Kaduanto ida ni Jesus a ‘mangrumek ken Satanas iti babaen dagiti sakada.’​—Mateo 16:27–​17:9; 19:28; Apocalipsis 2:26, 27; 16:14, 16; Roma 16:20; Genesis 3:15; Salmo 2:9; 2 Tesalonica 1:9, 10.

18. (a) Ania ti kasasaad no maipanggep iti ‘panangummong kadagiti bambanag iti langlangit ken Kristo’? (b) Ania ti maikunatayo maipapan iti ‘panangummong kadagiti bambanag iti daga ken Kristo’?

¹⁸ Maitunos iti panangtarawidwidna kadagiti bambanag, agtultuloy ti ‘panangummong manen [ni Jehova] kadagiti isuamin a bambanag ken Kristo.” No maipapan kadagiti “bambanag iti langlangit,” dandanin maibanag ti panggepna. Asidegen ti pannakaikaykaysa amin dagiti 144,000 ken Jesus idiay langit para iti “panagkasar ti Kordero.” Gapuna, umad-adu dagiti nabayagen, nataengan a kakabsat iti sabsabali a karnero, a mangirepresentar kadagiti “bambanag iti daga,” a maipapaayan iti nadagdagsen a rebbengen kas panangsuporta kadagiti napulotan a kakabsatda. Anian a makapagagar a tiempo ti pagbibiagantayo! Anian a makaparagsak a makita ti pannakatungpal ti panggep ni Jehova! (Efeso 1:9, 10; 3:10-12; Apocalipsis 14:1; 19:7, 9) Ken anian a rag-o dagiti sabsabali a karnero a mangsuporta kadagiti napulotan a kakabsatda bayat nga agserserbi dagitoy a grupo kas “maymaysa nga arban” iti babaen ti “maymaysa a pastor” kas panagpasakup iti Ari, a ni Jesu-Kristo, ken iti pakaidaydayawan ti naindaklan a Sapasap a Soberano, ni Jehova a Dios!​—Juan 10:16; Filipos 2:9-11.

[Dagiti Footnote]

Mailawlawagyo Kadi?

◻ Kasano a rimmang-ay ti organisasion ti Dios idi umuna a siglo?

◻ Kasano a nabukel ti Bagi a Manarawidwid iti moderno a pakasaritaan dagiti Saksi ni Jehova?

◻ Aniada a Kasuratan ti mangipalubos iti panangted iti autoridad kadagiti sabsabali a karnero iti organisasion ni Jehova?

◻ Kasano a maum-ummongen ken Kristo “dagiti bambanag iti langlangit” ken “dagiti bambanag iti daga”?

[Ladawan iti panid 16]

Uray awan idin idiay Jerusalem dagiti orihinal a miembrona, agtigtignay pay laeng idi sadiay ti bagi a manarawidwid

[Dagiti Ladawan iti panid 18]

Maysa a bendision iti ili ni Jehova dagiti nataengan a napulotan a Kristiano

C. T. Russell 1884-1916

J. F. Rutherford 1916-42

N. H. Knorr 1942-77

F. W. Franz 1977-92

M. G. Henschel 1992-