Ti Kadi Pudno a Kinakristiano Mangpataud kadagiti Panatiko?
TI Kakristianuan naaddaanen kadagiti panatikona—manipud kadagiti tattao a mangpuor kadagiti bagbagida kadagiti napolitikaan a panagprotesta agingga kadagiti indibidual nga agtignay nga awan panangipalubosda kadagidiay mangsalsalimetmet kadagiti naiduma a narelihiusuan a panangmatmat. Kas pangarigan, ti umuna a Krusada ti pinaregta ti Iglesia Katolika tapno mawayawayaan ti Jerusalem manipud im-ima dagiti tattao nga imbilangna nga awan pampammatida. Daytat’ nangrugi kadagiti tallo nga awan disiplinana a panagderraaw kadagiti naranggas a panaglablabesda a ramanenna ti panangpapatay kadagiti Judio idiay Rhineland. Idi dagiti buyot militar daytoy a Krusada nagballigida a nangala iti Jerusalem, dagitoy makunkuna a Kristiano a soldado pinagbalinda dagiti kalye a karkarayan iti dara.
Iti librona a The Outline of History, kuna ni H. G. Wells maipapan iti umuna a Krusada: “Ti panangpapatay ti nakabutbuteng; ti dara dagiti naparmek agayusda kadagiti lansangan, agingga a dagiti tattao maparsiakanda ti dara bayat nga agsakayda iti kabayoda. No dumteng ti rabii, ‘agsasaibbekda gapu iti aglablabes a rag-o,’ umay dagiti krusado idiay Sepulcro manipud panangipayatpayatda iti pagpespesan ti arak, ket pagraktipenda dagiti namantsaan-dara nga im-imada iti panagkararag.”
Iti maysa a naud-udi pay a Krusada nga inangay ni Papa Inocente III, dagiti mannakikappia nga Albigenses ken Waldenses, a nangsuppiat kadagiti doktrina ti Roma ken ti kinamanaglablabes dagiti klero, napapatayda. Maipapan iti panaticismo a naiyebkas a maibusor kadakuada, nagsurat ni Wells:Agsobsobran daytoy kadagiti Laterano, gapuna addaantayo iti ladawan ni Inocente III a mangikaskasaba ti krusada a maibusor kadagitoy daksanggasat a sekta, ken pinalubosan ti pannakailista ti buyot ti tunggal agbaybayanggudaw a tao a loko . . . ken tunggal mapanunot a kinaranggas kadagiti nakataltalna unay nga iturayan ti Ari ti Francia. Dagiti salaysay iti kinadamsak ken kinarimon dagitoy a krusada ti adayu a nakadakdakes ken nakabutbuteng a basaen ngem iti aniaman a salaysay dagiti minartir a Kristiano babaen kadagiti pagano.”
Ti historia ti Kakristianuan ket napunno kadagiti salaysay dagiti panatiko, ket masansan nga agbungada iti kinaranggas. Gapuna maikeddengtayo a ti panaticismo ket di mangpataud ti naimbag a bungbunga. Ti New Standard Dictionary of the English Language ni Funk and Wagnalls (1929 nga edision) dipinarenna ti panaticismo kadagiti sumaganad a pamay-an: “Aglablabes wenno ti giddato a narungsot a kinaregta.” Ket intuloyna nga iyilustrar dayta kadagitoy a sasao: “Awanen iti periodo iti historia a mangipamatmat iti dakkel unay a kinauyong, kinamanaglablabes, ken panaticismo ngem kadagiti Krusada.”
Makapainteres met a tarusan ti dipinasion a naited iti sao a “panatiko” babaen iti Webster’s Third New International Dictionary, edision ti 1961. Kuna dayta: ‘Panatiko—Latin, pinaltiingan ti maysa a didios. 1. nagunggan ti wenno kas iti demonio; a kasla: agmauyong, makapungtot unay, makaunget. 2. maiturturayan, pinataud, wenno iladawan iti aglablabes unay a kinaregta: aglablabes, di nainkalintegan; agsobsobra ti kinaregtana, nangnangruna kadagiti narelihiusuan a tema.’ Sipapanunot kadagitoy, maikuna kadi a dagiti pudno a Kristiano ket panatikoda?
Mabigbig Babaen kadagiti Bunga
No kasano a ti bunga ti maysa a kayo ti mangipabigbig iti dayta, kasta met ti resulta dagiti natauan nga ar-aramid ipabigbigna no ania a kita dagiti tattao ti mangpatpataud kadakuada. Ni Jesu-Kristo, ti Nangbangon iti Kinakristiano, ti nangitudo iti daytoy. Kunana: “Ti nasayaat a kayo saanna a mabalin ti mangted bungbunga a dakes, kasta met ti kayo a dakes di met makaited ti bungbunga a nasayaat. Iti kasta, mailasinyonto ida gapu kadagiti bungbungada.”—Mateo 7:18, 20.
Binangon ni Jesus ti pudno a Kinakristiano kas nasayaat a kayo. Ngarud, daytat’ saan a makapataud ti dakes a bungbunga ti panaticismo. Nikaanoman di ingunamgunam ni Jesus kadagiti pasurotna a mangdangran a pisikal iti bagbagida wenno kadagiti dadduma. Imbes ketdi, iti panangadawna iti maysa kadagiti dua a naindaklan a bilbilin, kunana: “Ayatem ti padam a tao a kas iti bagim.” (Mateo 22:39) Dagiti paspasurotna agbalinda a naasi uray pay kadagiti kabusorda. Kuna ni Jesus: “Ayatenyo dagiti kabusoryo, agaramidkay ti naimbag kadagiti gumura kadakayo, agsaokay ti naimbag kadagiti mangilunod kadakayo, ket ikarkararaganyo dagiti mangranggas kadakayo.”—Lucas 6:27, 28.
Dagiti pudno a paspasurot ni Jesus napanda kadagiti tattao iti nagduduma a nasnasion, saan a babaen iti apuy ken kampilan, no di ket iti naisurat a Sao ti Dios ken iti natalna a panangallukoy ti pammati. Awan buybuyot a militar a nangkuyog kadakuada kadagiti dadduma a dagdaga tapno mangpapatay, mangtuok, ken mangrames kadagidiay mangilaksid ti Nakristianuan a bautismo. Imbes ketdi, sinurot dagiti adalan ni Jesus ti natalna nga ulidanna a panangikaskasaba ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios kadagiti isuamin, a pinarparegtada ida nga agpanunot kadagiti impormasion a naiparang manipud kadagiti Kasuratan. Ti bungbunga ti aramidda rinamanna dagiti bunga ti espiritu ti Dios—“ayat, rag-o, talna, mabayag a panagitured, kinamanangngaasi, kinaimbag, pammati, kinaemma, panagteppel.”—Galacia 5:22, 23.
Daytat’ saan a naiduma itatta. Kaskasdi a ti pudno a Kinakristiano ket agbungbunga ti nasayaat. Ti kayo, ti Nakristianuan nga organisasion nga immula ni Jesus nasurok a 1,900 a tawtawen ti napalabasen ket nasayaat, ket kaskasdi pay laeng a nasayaat. Gapuna daytat’ saan a makapataud ti dakes, awan pammalubosna, naranggas a bungbunga iti panaticismo. Apay, ngarud, a ti panaticismo ti gagangay unay iti Kakristianuan?
Impamatmat ni apostol Pablo nga umayto ti tiempo inton dagiti sinsinan Kristiano agparangda. Ibaklaydanto ti nagan a Kristiano ngem dida agbibiag a maitunos iti dayta wenno mangpataud iti nasayaat a bungbunga. Kinunana kadagiti panglakayen manipud Efeso: “Ta ammok nga iti kalpasan ti ipapanawko sumrekto iti tengngayo dagiti narawet a lobo a didanto lisian ti ipastoran, ket kadakay met laeng addanto tumakder a tattao nga agsao kadagiti nakas-ang a banag tapno guyugoyenda dagiti adalan a sumurot kadakuada.” (Aramid 20:29, 30) Manipud kadagitoy nga apostata limtuad ti Kakristianuan agraman dagiti ginasgasut nga agsusuppiat a narelihiusuan nga organisasion a mangisursuro kadagiti bambanag a maireprepresentar laeng kas Nakristianuan. Kinapudnona, isuda dagiti “natiritir a bambanag,” a kapanunotan dagiti tattao ken saan a kinapudno iti Sao ti Dios. Ket manipud kadagitoy ulbod a Kristiano nagparang ti dakes a bunga ti panaticismo.
Ti Kadi Nakristianuan a Kinaregta ket Panaticismo?
Pudno met ketdi a ti panaticismo ket maysa a kinaregta. Ngem ti panaticismo isu ti “aglablabes wenno ti giddato a narungsot a kinaregta,” maysa a “di nainkalintegan” a regta. Saan a maikuna daytoy iti pudno a Kinakristiano.
Maulit-ulit, ti Biblia bagbagaanna dagiti Kristiano nga agbalinda a rasonable wenno nainkalintegan. Kas pangarigan, kuna ti Filipos 4:5: “Ti kinarasonableyo maammuan koma dagiti isuamin a tattao.” Ket mabalbalakadan dagiti Kristiano a “dida agsao iti dakes a maipapan iti uray siasino, saanda a mannakiringgor, naimbag koma ti awidda, nga ipakitada ti amin a kinaemma kadagiti isuamin a tattao.”—Tito 3:2.
Gapu ta dagiti Saksi ni Jehova sarsarungkaranda dagiti tattao kadagiti pagtaenganda tapno isarsarita ti maipapan ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios, naidumada manipud kaaduan nga agkunkuna a Kristianoda. Daytoy a kinaregta iti Nakristianuan a ministerio ket saan a pakaibatayan ti panangmatmat kadakuada kas panatiko. Dayta ti nainkalintegan a kinaregta a maipaay iti trabaho nga inaramid ni Jesus ken imbilinna nga aramiden dagiti pasurotna. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Ti maysa a tao a mangipakni kadagiti adu a makaibus-tiempo a personal nga ar-aramid tapno makaipaay iti ad-adu a tiempo nga inggat’ kabaelanna iti panangikaskasaba ti Pagarian ket saan a panatiko. Imbes ketdi, ipakpakitana ti panangipategna iti kinaganat ti panangtulong kadagiti dadduma a makaammo ti maipapan iti makaited-biag a kinapudno iti Sao ti Dios iti bassiten a tiempo a natda a maipaay iti daytoy a trabaho a rebbeng a maaramidan. Daytoy ti nainkalintegan ken makagunggona.
Imbes a daytat’ maysa a trabaho ti kinapanatiko a makadangran kadagiti dadduma daytoy a trabaho ti mangpabileg iti pammati iti Dios ken iti Saona. Daytat’ mangted namnama kadagiti awanan namnama, mangiyeg wayawaya manipud kadagiti narelihiusuan a panagan-anito ken kinakuneng, ken mangbalbaliw kadagiti di mabilbilangen nga imoral ken naranggas a tattao a pagbalinen ida a nadalus iti moral ken natalna a Kristiano. Dagitoy nasayaat a bungbunga ipamatmatda ti nasayaat nga organisasion.
Iti nasurok a 200 a dagdaga, tagtaginayonen dagiti Saksi ni Jehova ti kinasungdoda iti Pagarian ti Dios, nupay no addada iti sidong ti opisial a pannakaiparit iti adu a luglugar. Ti kinasungdoda iti Dios ti Kangatuan a Soberano, ti narigat a maibilang kas kinapanatiko. Isu ti kangatuan nga Autoridad, ket no adda ti pagsuppiatan ti linlintegna ken kadagiti linlinteg ti natauan a gobierno, ti pudno a Kristiano ti obligado nga agtulnog kenkuana. Iti sidong dagiti natauan a gobierno, no maminsan dagiti lokal a linlinteg mawaswasda gapu ta maisuppiatda kadagiti pederal a linlinteg. Umas-asping iti dayta, para kadagiti pudno a Kristiano mawaswas dagiti natauan a linlinteg no maisuppiatda kadagiti linlinteg ti Soberano ti Uniberso a ni Jehova a Dios. Yantangay ti pudno a Kristiano saan a makapagtulnog kadagiti dua nga agsuppiat a linlinteg, aramidenna ti kas iti inaramid dagiti apostol: “Masapul nga agtulokkami a nangnangruna iti Dios ngem kadagiti tao.” (Aramid 5:29) Daytoy ket nainkalintegan.
Ti isu met laeng a kinanainkalintegan ti impakita dagiti Saksi ni Jehova maipapan kadagiti nasional ken narelihiusuan a ramrambak a maisuppiat iti Sao ti Dios. Saan a kinapanatiko ti di pannakiraman iti al-alagaden ti kaaduan iti maysa a pagilian. Ti panagbalin a naiduma gapu iti narelihiusuan a konsiensiada ti mangikabkabil kadagiti Saksi iti isu met laeng a kategoria kas kadagiti immuna a Kristiano, a di nakiramraman kadagiti popular a ramrambakda idi kaaldawanda. Ket maragsakan dagiti Saksi ni Jehova a mangted iti Nainkasuratan a rason iti saanda a pannakiramraman.—1 Pedro 3:15.
Mabalin nga ibilang dagiti dadduma a tattao dagiti Saksi kas panatiko gapu iti saanda a panangawat iti panangiyalison ti dara, maysa a pamay-an a popular kadagiti kaaduan a doktor. Ditoy manen daytat’ maysa a banag iti panagtulnog iti linteg ti Dios. Dagiti pudno a paspasurot ni Jesu-Kristo nabilinda nga ‘adaywanda . . . ti dara.’—Aramid 15:28, 29.
Panatiko kadi ti maysa a tao gapu ta, iti konsiensiana, laksidenna ti medikal a pamay-an nga isu ti agdama a popular? Dadduma a tattao a saan a Saksi ni Jehova laksidenda met ti panangiyalison ti dara gaput’ butengda a makaptan iti AIDS wenno dadduma pay a saksakit. Gapuna saan kadi a kinanainkalintegan para kadagiti Saksi a mangikalikagum iti medikal a pannakaagas a di mangsalungasing iti konsiensiada?
Ngarud, ania, ti rebbeng a maikeddeng manipud iti daytoy? A dagiti Saksi ni Jehova saanda a panatiko agsipud ta naidumada kadagiti kaaduan ken ipilitda ti panagtulnog iti Dios. Nupay addaandat’ kinaregta iti Dios, awananda ti “aglablabes wenno giddato a narungsot a kinaregta,” a kasla nagungganda iti sairo, ket saanda met nga agparang a kasla “agmauyong, makapungtot,” wenno “makaunget.” Nikaanoman a gapu iti narelihiusuan a kinaregtada agaramidda iti naranggas a panangdangran kadagiti dadduma wenno uray iti bagbagida. Imbes ketdi, maitunos iti kuna ti Biblia maipapan kadagiti pudno a Kristiano, isuda ti “mannakikappia kadagiti isuamin a tattao.”—Roma 12:18.
Gapuna ti Nakristianuan nga organisasion a rinugian ni Jesu-Kristo idi umuna a siglo kas nasayaat a kayo ti agtultuloy nga agbungbunga ita iti nasayaat laeng a bunga. Ngarud, imposible para iti pudno a Kinakristiano a mangpataud kadagiti panatiko.
[Blurb iti panid 30]
Awan rason a matmatan dagiti Saksi ni Jehova kas panatiko gapu iti regtada iti Nakristianuan a ministerio