BABOY

[Gr., khoiʹros; hys (takong); Heb., chazirʹ (baboy; alingo)].

Ti kadawyan a baboy (sus domestica) ket kalalainganna ti kadakkelna, naglengngan ti kukona, ababa ti sakana a mamalia nga addaan napuskol a kudil, namsek a bagi a gagangay a nabalkut kadagiti nakersang a dutdot. Rungbeb ti subsob ti baboy, ket ababa ti tengnged ken ipusna. Yantangay saan nga agngatingat, ti baboy naikeddeng a saan a maawat a pagtaraon wenno sakripisio sigun kadagiti kondision ti Mosaiko a Linteg.​—Le 11:7; De 14:8.

Nupay ti panangiparit ni Jehova iti pannangan iti karne ti baboy saan a kanayon a naibatay kadagiti banag a mainaig iti salun-at, adda idi ken uray ita dagiti peggad a nainaig iti panangaramat iti daytoy a karne kas pagtaraon. Yantangay di mamedmedan dagiti baboy kadagiti ugalida iti pannangan, a manganda pay iti agruprupsa a lasag ken dalupitpit, agbanag iti pannakaadda kadakuada ti nadumaduma a parasitiko nga organismo, agraman dagidiay pakaigapuan dagiti sakit a kas iti trichinosis ken ascariasis.

Dagiti Israelita agparang a gagangay a minatmatanda ti baboy kas nangnangruna a makarumen. Gapuna, ti kakaruan a rukod ti makarimon a panagdaydayaw naipasimudaag babaen iti sasao a: “Daydiay mangidatdaton iti sagut​—ti dara ti maysa a baboy!” (Isa 66:3) Kadagiti Israelita, sumagmamano a banag ti mabalin nga ad-adda a di mayanatup ngem iti maysa a baboy nga addaan iti balitok nga aritos ti agong iti subsobna. Ket daytoy ti nangipadisan ti Proverbio 11:22 iti makinruar ti kinapintasna a babai a saan a nasimbeng.

Nupay dagiti apostata nga Israelita nanganda iti karne ti baboy (Isa 65:4; 66:17), dagiti Apokripa a libro ti Umuna a Macabeo (1:65, Dy) ken Maikadua a Macabeo (6:18, 19; 7:1, 2, Dy) ipakitada a bayat a ti Palestina dinominaran dagiti ganggannaet babaen iti Sirio nga ari a ni Antiochus IV Epiphanes ken ti nadamsak a kampaniana a panangikisap iti panagdaydayaw ken Jehova, adu dagiti Judio a nagkitakit a mangan iti lasag ti baboy, a kinaykayatda ti matay gapu iti panangsalungasing iti bilin ti ari imbes a salungasingenda ti linteg ti Dios.

Nupay ti sumagmamano a sabsabali pay a nasion saanda a nangan iti karne ti baboy, kadagiti Griego maysa dayta a naimas a makan. Gapuna, nalabit kas imbunga ti Helenistiko nga impluensia, idi tiempo ti naindagaan a ministerio ni Jesu-Kristo, nalawag nga adu ti baboy idiay Palestina, nangnangruna iti rehion ti Decapolis. Iti pagilian dagiti Gadareno adda di kumurang a maysa a pangen ti agarup 2,000 a baboy. Idi impalubos ni Jesus kadagiti sairo a pinaruarna a sumrekda iti daytoy dakkel a pangen, ti isuamin dagiti animal nagdarurosda iti teppang ket nalmesda iti baybay.​—Mt 8:28-32; Mr 5:11-13.

Dagiti Naparuar a Sairo a Simrek Kadagiti Baboy. Awan biddut a masarakan iti panangipalubos ni Jesus a dagiti sairo sumrekda kadagiti baboy, nangnangruna yantangay adda sumagmamano a di naibaga a makagapu a mabalin la ketdi a nairaman, kas iti no Judio dagiti makinkukua kadagiti baboy, iti kasta nakabasolda iti di panagraem iti Linteg. Siempre, saan a kinasapulan a watwaten ni Jesus ti nasakbay a pannakaammo no ania ti aramiden dagiti sairo apaman a nakastrekda kadagiti narugit nga animal. Ket dagiti sairo mabalin a tinarigagayanda nga ikutan dagiti baboy tapno makagun-odda manipud kadagita iti di natural a sadistiko a ragsak. Kasta met, mabalin a nainkalintegan a mairason a ti maysa a tao napatpateg ngem iti maysa pangen dagiti baboy. (Mt 12:12) Kanayonanna pay, ti amin nga animal iti kinapudnona kukua ni Jehova yantangay isu ti Namarsua, ket ngarud ni Jesus kas pannakabagi ti Dios addaan iti isuamin a kalintegan a mangipalubos kadagiti sairo nga ikutanda ti pangen dagiti baboy. (Sal 50:10; Jn 7:29) Ti iseserrek dagiti sairo kadagiti baboy impakitana iti napuersa unay a wagas ti pannakapagtalawda manipud kadagiti lallaki, iti kasta mamagbalin met a nalawag unay kadagiti umim-imatang ti pannakadangran a naipagteng kadagiti nainlasagan a parsua a nagunggan dagiti sairo. Imparangarang dayta kadagiti kasta a natauan nga umim-imatang agpadpada ti pannakabalin ni Jesus maibusor kadagiti sairo ken ti pannakabalin dagiti sairo a mangituray kadagiti nainlasagan a parsua. Isuamin daytoy mabalin a maikanatad idi iti panggep ni Jesus ken mabalin a mangilawlawag no apay nga impalubosna a dagiti narugit nga espiritu sumrekda kadagiti baboy.

Mangiladawan nga Usar. Ti di pannakabael ti baboy a mangbigbig iti pateg dagiti perlas ket inaramat ni Jesus iti panangiladawan iti di kinanainsiriban ti panangiranud iti naespirituan a bambanag kadagidiay awanan iti panangapresiar iti aniaman a naespirituan a kapanunotan ken sursuro. (Mt 7:6) Ket iti pangngarig ni Jesus maipapan iti bayanggudaw nga anak, ti kinababa a limnedan ti maysa nga agtutubo a lalaki dinegdegan ti panagpatangdanna kas agtartaraken iti baboy, ti makapasimron unay a pagsapulan maipaay iti maysa a Judio, ken ti itutulokna uray pay iti pannangan iti taraon dagitoy nga animal.​—Lu 15:15, 16.

Dagiti Kristiano nga agsubli iti sigud a dana ti panagbiagda impadis ni apostol Pedro iti maysa a takong nga agsubli iti lugnakna kalpasan ti pannakabuggona. (2Pe 2:22) Nupay kasta, nabatad a, no mainaig iti baboy, daytoy a pangngarig saan a nairanta nga agaplikar iti labes ti makinruar a langa ti bambanag. Kinaagpaysuanna, ti baboy, iti sidong dagiti nakaisigudan a kasasaad, saan a narugrugit ngem iti dadduma pay nga animal, nupay pagay-ayatna ti pasaray panagilad-ilad iti kapitakan tapno mapalamiisan manipud pudot ti kalgaw ken tapno ikkatenna dagiti makinruar a parasito manipud kudilna.