Maikari Dagiti Kristiano a Babbai iti Dayaw ken Panagraem
“Dakayo nga assawa a lallaki, agtultuloykayo a makipagtaeng kadakuada . . . maitunos iti pannakaammo, nga itudinganyo ida iti dayaw a kas iti maysa a narasrasi a basehas, ti nababaían.”—1 PEDRO 3:7.
1, 2. (a) Ania a pannakaseknan ti imbangon ti pannakisarita ni Jesus iti maysa a Samaritana iti ayan ti bubon, ken apay? (Kitaenyo met ti footnote.) (b) Iti panangasabana iti Samaritana, aniat’ impakita ni Jesus?
MAYSA nga agmatuon idi arinunos ti 30 K.P., iti kadaanan a bubon idiay asideg ti siudad ti Sicar, impalgak ni Jesus no kasanot’ panagriknana iti rumbeng a pannakatrato dagiti babbai. Iti agsapa dinaliasatna ti katurturodan a pagilian ti Samaria ket nabannog, mabisin, ken mawaw a nakagteng iti bubon. Bayat a nakatugaw iti ngarab ti bubon, immay ti Samaritana tapno sumakdo. “Ikkannak ti inumen,” kinuna ni Jesus kenkuana. Napamulagat la ketdi kenkuana ti babai iti siddaawna. Inyimtuodna: “Kasano a sika, agpapan pay maysaka a Judio, dumawatka kaniak iti inumen, idinto ta maysaak a babai a Samaritana?” Kalpasanna, idi nagsubli dagiti adalanna a gimmatang iti taraon, naklaatda, nasdaawda no apay a ‘makisasao [ni Jesus] iti maysa a babai.’—Juan 4:4-9, 27.
2 Aniat’ makagapu iti daytoy a saludsod ti babai ken ti pannakaseknan dagiti adalan? Isut’ maysa a Samaritana, ket saan a makilanglangen dagiti Judio kadagiti Samaritano. (Juan 8:48) Ngem nabatad nga adda pay sabali a makagapu iti pannakaseknan. Iti dayta a tiempo, dagiti rabbiniko a tradision upayenna dagiti lallaki a makisarita kadagiti babbai iti publiko.a Kaskasdi, sipapanayag a kinasabaan ni Jesus daytoy napasnek a babai, nga impalgakna pay kenkuana nga isu ti Mesias. (Juan 4:25, 26) Impakita ngarud ni Jesus nga isut’ saan a naigalut kadagiti di nainkasuratan a tradision, a pakairamanan dagidiay nangipababa kadagiti babbai. (Marcos 7:9-13) Iti kasumbabangirna, babaen ti inaramid ken insurona, impakita ni Jesus a rumbeng a matrato dagiti babbai buyogen iti dayaw ken panagraem.
No Kasanot’ Panangtrato ni Jesus Kadagiti Babbai
3, 4. (a) Kasanot’ panagtignay ni Jesus iti babai a nangsagid iti kawesna? (b) Kasano a nangipasdek ni Jesus iti nasayaat nga ulidan agpaay kadagiti Kristiano a lallaki, nangnangruna kadagiti manangaywan?
3 Ti nadungngo a pannakipagrikna ni Jesus kadagiti tattao ket nayanninaw iti wagas a pannakilangenna kadagiti babbai. Iti naminsan, maysa a babai nga agsagsagaba iti panagbulos ti dara iti 12 a tawen, sinapulna ni Jesus iti maysa a bunggoy. Isut’ pinagbalin ti kasasaadna a narugit iti seremonial a pamay-an, isu a di rumbeng nga adda sadiay. (Levitico 15:25-27) Ngem mariribukan unay isu a nagarudok iti likudan ni Jesus. Idi sinagidna ti kawes [ni Jesus], dagus nga immimbag! Nupay isut’ agturturong iti pagtaengan ni Jairo, a masakit unay idi ti balasangna, simmardeng ni Jesus. Idi nadlawna a rimmuar kenkuana ti pannakabalin, kimmita iti aglawlaw a sinapulna ti nangsagid kenkuana. Kamaudiananna, immasideg ti babai ket nagruknoy iti sanguananna nga agpigpigerger. Pagungtan ngata ni Jesus gapu iti kaaddana iti bunggoy wenno iti panangsagid iti pagan-anayna nga awan pammalubosna? Iti kasupadina, nakita [ti babai] nga isut’ naayat ken naasi. “Anak,” kinunana, “ti pammatim pinaimbagnaka.” Daytoy ti kakaisuna a gundaway a direkta nga inawagan ni Jesus ti maysa a babai kas “anak.” Ania ketdin a pannakaliwliwana iti dayta a sao!—Mateo 9:18-22; Marcos 5:21-34.
4 Kimmita ni Jesus saan laeng nga iti letra ti Linteg. Natarusanna ti kaipapananna ken ti pakasapulan iti asi ken pannakipagrikna. (Idiligyo ti Mateo 23:23.) Nakita ni Jesus ti nakakaasi a kasasaad ti masaksakit a babai ket nautobna nga isut’ natignay babaen ti pammati. Gapu itoy, isut’ nangipasdek iti nasayaat nga ulidan agpaay kadagiti Kristiano a lallaki, nangnangruna kadagiti manangaywan. No ti maysa a Kristiano a kabsat a babai sangsanguenna dagiti personal a parikut wenno ti maysa a naisangsangayan a narikut wenno makasuot a kasasaad, rumbeng nga ikagumaan dagiti panglakayen a tarusan ti makagapu iti sinao wenno inaramidna ken usigenda dagiti kasasaad ken motibona. Ti kasta a nauneg a pannakaawat mabalin nga ipasimudaagna a kasapulan ti anus, pannakaawat, ken pannakipagrikna imbes a balakad ken panangilinteg.—Proverbio 10:19; 16:23; 19:11.
5. (a) Iti ania a pamay-an a naparitan dagiti babbai babaen kadagiti rabbiniko a tradision? (Kitaenyo ti footnote.) (b) Siasino dagiti immuna a nakakita ken nangpaneknek maipapan ken ni napagungar a Jesus?
5 Gapu ta nasalukobanda kadagiti rabbiniko a tradision, saan a makapagserbi kas legal a saksi dagiti babbai nga agbibiag idi adda ni Jesus ditoy daga.b Usigenyo ti napasamak di nagbayag kalpasan ti pannakapagungar ni Jesus idi agsapa ti Nisan 16, 33 K.P. Siasino ti immuna a nakakita ken ni napagungar a Jesus ken nangipaneknek kadagiti dadduma pay nga adalan a napagungaren ti Apoda? Dagiti babbai a nagtalinaed a siiimatang iti disso a nakailansaanna agingga a natay.—Mateo 27:55, 56, 61.
6, 7. (a) Aniat’ imbaga ni Jesus kadagiti babbai a dimteng iti tanem? (b) Kasanot’ panagtignay dagiti lallaki nga adalan ni Jesus idi damo iti pammaneknek dagiti babbai, ket aniat’ maadal manipud iti daytoy?
6 Iti nasapa a bigat iti umuna nga aldaw ti lawas, napan da Maria Magdalena ken ti dadduma pay a babbai iti tanem nga addaan iti bangbanglo a pangsapsapoda iti bagi ni Jesus. Idi natakuatanda nga awan nagyan ti tanem, timmaray ni Maria tapno ibagana kada Pedro ken Juan. Nagbati dagiti dadduma a babbai. Di nagbayag, nagparang kadakuada ti maysa nga anghel ket imbagana a napagungaren ni Jesus. “Mapankayo a sidadaras ket ibagayo kadagiti adalanna,” imbilin ti anghel. Bayat nga agap-apura dagitoy a babbai a mangipakaammo iti damag, nagparang a mismo ni Jesus kadakuada. “Inkayo, ipadamagyo kadagiti kakabsatko,” imbagana kadakuada. (Mateo 28:1-10; Marcos 16:1, 2; Juan 20:1, 2) Gapu ta dina ammo a simmarungkar ti anghel ken rinimbawan ti ladingit, nagsubli ni Maria Magdalena iti awan nagyanna a tanem. Nagparang ni Jesus kenkuana sadiay, ket kalpasan a nabigbigna iti kamaudiananna, kinunana: “Mapanka kadagiti kakabsatko ket kunaem kadakuada, ‘Umuliak ken Amak ken Amayo ken iti Diosko ken Diosyo.’”—Juan 20:11-18; idiligyo ti Mateo 28:9, 10.
7 Mabalin koma a nagparang nga immuna ni Jesus kada Pedro, Juan, wenno iti maysa kadagiti lallaki nga adalanna. Imbes ketdi, kinaykayatna a padayawan dagitoy a babbai babaen ti panagparangna nga immuna kadakuada idi napagungar ken babaen ti panangbaonna kadakuada a mangipaneknek iti dayta kadagiti lallaki nga adalanna. Aniat’ rikna dagiti lallaki idi damo? Kuna ti rekord: “Dagitoy a sasao nagparang a kasla awan kaes-eskanna kadakuada ket dida patien dagiti babbai.” (Lucas 24:11) Mabalin ngata a narigat nga awatenda ti pammaneknek gapu ta nagtaud daytoy kadagiti babbai? No kasta, idi agangay immawatda iti nawadwad a pammaneknek a napagungar ni Jesus kadagiti natay. (Lucas 24:13-46; 1 Corinto 15:3-8) Itatta, agtignay a nainsiriban dagiti Kristiano a lallaki no usigenda dagiti kapaliiwan dagiti kakabsatda a babbai iti naespirituan.—Idiligyo ti Genesis 21:12.
8. Iti wagas a pannakilangenna kadagiti babbai, aniat’ impalgak ni Jesus?
8 Pudno a makaparagsak a makita ti wagas a pannakilangen ni Jesus kadagiti babbai. Iti kanayon a panagbalinna a mannakipagrikna ken naan-anay a natimbeng iti pannakilangenna kadagiti babbai, pulos a saanna nga intan-ok wenno tinagibassit ida. (Juan 2:3-5) Inwaksina dagiti rabbiniko a tradision a nangikkat iti dayawda ken nangpukaw iti pateg ti Sao ti Dios. (Idiligyo ti Mateo 15:3-9.) Babaen ti panangtrato kadagiti babbai buyogen ti dayaw ken panagraem, impalgak a mismo ni Jesus no kasanot’ kayat ni Jehova a Dios a rumbeng a pannakatratoda. (Juan 5:19) Nangipasdek met ni Jesus iti naisangsangayan nga ulidan a tuladen dagiti Kristiano a lallaki.—1 Pedro 2:21.
Dagiti Pannursuro ni Jesus Maipapan Kadagiti Babbai
9, 10. Kasanot’ panangsupiat ni Jesus kadagiti rabbiniko a tradision maipapan kadagiti babbai, ket aniat’ kinunana kalpasan ti panagsaludsod dagiti Fariseo maipapan iti diborsio?
9 Sinupiat ni Jesus dagiti rabbiniko a tradision ken intan-okna ti dayaw dagiti babbai saan laeng nga iti tigtignayna no di ket kasta met kadagiti pannursurona. Kas pagarigan, usigenyo ti insurona maipapan iti diborsio ken pannakikamalala.
10 Maipanggep iti diborsio, napagsaludsodan ni Jesus iti kastoy: “Nainkalintegan aya a ti maysa a lalaki idiborsiona ti asawana iti tunggal kita ti pangibatayan?” Sigun iti salaysay ni Marcos, kinuna ni Jesus: “Siasinoman a mangidiborsio iti asawana a babai [malaksid iti pakaibatayan a pannakiabig] ket mangasawa iti sabali makaaramid iti pannakikamalala maibusor kenkuana, ket no ti maysa a babai, kalpasan ti panangidiborsiona iti asawana, makiasawa iti sabali, makaaramid iti pannakikamalala.” (Marcos 10:10-12; Mateo 19:3, 9) Dagidiay nabatad pannakayebkasna a sasao impakitana ti panagraem iti dayaw dagiti babbai. Kasano a kasta?
11. Aniat’ ipasimudaag ti sasao ni Jesus a “malaksid iti pakaibatayan a pannakiabig” maipapan iti singgalut ti panagasawa?
11 Umuna, iti sasao a “malaksid iti pakaibatayan a pannakiabig” (a masarakan iti salaysay ti Ebanghelio ni Mateo), impasimudaag ni Jesus a ti singgalut ti panagasawa ket saan a rumbeng a mamatmatan a silalag-an wenno silalaka a marakrak. Ti agraraira a rabbiniko a sursuro pinalubosanna ti diborsio maigapu kadagiti nalag-an a pakaibatayan kas iti pannakadadael ti asawa a babai iti maysa a putahe wenno pannakisarita iti di am-ammo a lalaki. Anian ta napalubosan pay ti diborsio no nakasarak ti maysa nga asawa a lalaki iti napimpintas a babai! Kuna ti maysa nga eskolar ti Biblia: “Idi nakisarita ni Jesus kas ti inaramidna . . . supsuportaranna idi dagiti babbai babaen ti panangikagumaanna a mangisubli iti panagasawa iti maiparbeng a kasasaadna.” Kinapudnona, ti panagasawa rumbeng koma a maysa a permanente a singgalut a pakariknaan ti babai iti kinatalged.—Marcos 10:6-9.
12. Babaen iti sasao a “makaaramid iti pannakikamalala maibusor kenkuana [iti asawa a babai],” ania a kapanunotan ti inyam-ammo ni Jesus?
12 Maikadua, iti sasao a “makaaramid iti pannakikamalala maibusor kenkuana [iti asawa a babai],” inyam-ammo ni Jesus ti maysa a panangmatmat a saan a nabigbig kadagiti rabbiniko a korte—ti kapanunotan a makaaramid ti asawa a lalaki iti pannakikamalala maibusor ken ni baketna. Ilawlawag ti The Expositor’s Bible Commentary: “Iti rabbiniko a Judaismo ti di kinamatalek ti maysa a babai mabalin a makaaramid iti pannakikamalala maibusor ken ni lakayna; ket ti maysa a lalaki, babaen iti seksual a pannakirelasionna iti asawa ti sabali a lalaki, mabalin a makaaramid iti pannakikamalala maibusor [iti lalaki]. Ngem ti lalaki pulos a dinto makabasol iti pannakikamalala maibusor ken ni baketna, uray ania pay ti inaramidna. Intan-ok ni Jesus ti kasasaad ken dayaw dagiti babbai babaen ti panangipasidongna kadagiti lallaki iti isu met laeng a moral a pagrebbengan a kas iti asawa a babai.”
13. No maipapan iti diborsio, kasanot’ panangipakita ni Jesus nga iti sidong ti Nakristianuan a sistema, adda maymaysa a pagalagadan nga agpaay kadagiti lallaki ken babbai?
13 Maikatlo, iti sasao a “kalpasan ti panangidiborsiona [ti babai] iti asawana,” binigbig ni Jesus ti kalintegan ti maysa a babai a mangidiborsio iti di matalek nga asawana—maysa nga aramid a kasla pagaammon ngem karkarna iti sidong ti linteg ti Judio iti dayta a tiempo.c Naikuna a “ti maysa a babai mabalin a maidiborsio adda man wenno awan pammalubosna, ngem ti maysa a lalaki maidiborsio laeng no kayatna.” Nupay kasta, sigun ken Jesus, iti sidong ti Nakristianuan a sistema, mayaplikar ti isu met laeng a pagalagadan agpadpada kadagiti lallaki ken babbai.
14. Babaen kadagiti pannursurona, aniat’ inyanninaw ni Jesus?
14 Sibabatad nga ipalgak dagiti pannursuro ni Jesus ti nauneg a pannakaseknan iti pagimbagan dagiti babbai. No kasta, saan a narigat a tarusan no apay a dadduma a babbai nakariknada iti kasta nga ayat ken Jesus nga inasikasoda dagiti pakasapulanna manipud kadagiti bukodda a sanikua. (Lucas 8:1-3) “Ti isursurok ket saanko a kukua,” kinuna ni Jesus, “no di ket kukua daydiay nangibaon kaniak.” (Juan 7:16) Babaen ti insurona, inyanninaw ni Jesus ti mismo a nadungngo a konsiderasion ni Jehova kadagiti babbai.
“Itudinganyo Ida iti Dayaw”
15. Aniat’ insurat ni apostol Pedro maipapan iti wagas a rumbeng a panangtrato dagiti lallaki kadagiti assawada?
15 Napaliiw a mismo ni apostol Pedro ti wagas a pannakilangen ni Jesus kadagiti babbai. Agarup 30 a tawen kalpasanna, nangipaay ni Pedro iti naayat a pammagbaga kadagiti assawa a babbai ket kalpasanna nagsurat: “Dakayo nga assawa a lallaki, agtultuloykayo a makipagtaeng kadakuada iti umasping a pamay-an maitunos iti pannakaammo, nga itudinganyo ida iti dayaw a kas iti maysa a narasrasi a basehas, ti nababaían, yantangay makipagtawidkayo met kadakuada iti di kaikarian a parabur ti biag, tapno saan koma a malappedan dagiti kararagyo.” (1 Pedro 3:7) Aniat’ kayat a sawen ni Pedro iti sasao nga “itudinganyo ida iti dayaw”?
16. (a) Aniat’ kaipapanan ti Griego a nombre a naipatarus a “dayaw”? (b) Kasanot’ panangpadayaw ni Jehova ken Jesus kabayatan ti panagbalbaliw ti langana, ket aniat’ maadaltayo iti daytoy?
16 Sigun iti maysa a leksikograpo, ti Griego a nombre a naipatarus a “dayaw” (ti·meʹ) kaipapananna ti “gatad, pateg, dayaw, panagraem.” Dagiti porma daytoy a Griego a sao ket naipatarus a ‘sagsagut’ ken “napateg.” (Aramid 28:10; 1 Pedro 2:7) Maawatantay no aniat’ kaipapanan ti panangpadayaw iti maysa no sukimatentayo ti panangusar ni Pedro iti porma ti isu met laeng a sao iti 2 Pedro 1:17. Iti panangdakamatna iti panagbalbaliw ti langa ni Jesus, kinunana: “Inawatna ti dayaw ken dayag manipud iti Dios nga Ama, idi a dagiti sasao a kas kadagitoy naipaayda kenkuana babaen iti natan-ok a dayag: ‘Daytoy ti anakko, ti dungdunguek, isu nga inanamongak a mismo.’” Iti panagbalbaliw ti langa ni Jesus, pinadayawan ni Jehova ti Anakna babaen ti pananganamongna ken Jesus, ket inaramid ti Dios dayta a dengdenggen ti sabsabali. (Mateo 17:1-5) No kasta, ti lalaki a mangpadayaw ken ni baketna, saanna nga ibabain wenno ipababa isuna. Imbes ketdi, ipakitana babaen kadagiti sao ken aramidna—iti pribado ken publiko—nga isut’ padpadayawanna.—Proverbio 31:28-30.
17. (a) Apay a maikari iti dayaw dagiti Kristiano nga assawa a babbai? (b) Apay a saan a rumbeng a marikna ti lalaki nga isut’ napatpateg iti imatang ti Dios ngem iti babai?
17 Daytoy a dayaw, kuna ni Pedro, rumbeng nga ‘ituding’ dagiti Kristiano nga assawa a lallaki kadagiti assawada. Rumbeng nga ipaay daytoy, saan a kas maysa a pabor, no di ket kas kalintegan dagiti assawada. Apay a maikari dagiti babbai iti kasta a dayaw? Agsipud ta “makipagtawidkayo met kadakuada iti di kaikarian a parabur ti biag,” ilawlawag ni Pedro. Idi immuna a siglo K.P., dagiti lallaki ken babbai nga immawat iti surat ni Pedro naayabanda amin a makipagtawid ken Kristo. (Roma 8:16, 17; Galacia 3:28) Awananda kadagiti isu met laeng a responsabilidad iti kongregasion, ngem inton agangay, makiramandanto iti pannakipagturay ken Kristo idiay langit. (Apocalipsis 20:6) Kasta met itatta, a kaaduan iti ili ti Dios addaanda iti naindagaan a namnama, maysa a dakkel a biddut para iti siasinoman a Kristiano a lalaki ti pannakarikna nga isut’ napatpateg iti imatang ti Dios ngem kadagiti babbai gapu laeng kadagiti pribilehiona iti kongregasion. (Idiligyo ti Lucas 17:10.) Agpapada ti naespirituan a takder dagiti lallaki ken babbai iti sanguanan ti Dios, ta ti sakripisio nga ipapatay ni Jesus linuktanna ti isu met laeng a gundaway agpadpada kadagiti lallaki ken babbai—daytat’ pannakawayawaya manipud iti pannakakondenar iti basol ken ipapatay, a manginanama iti biag nga agnanayon.—Roma 6:23.
18. Ania a nainget a rason ti impaay ni Pedro agpaay iti asawa a lalaki tapno padayawanna ti asawana?
18 Mangipaay ni Pedro iti sabali pay a nainget a rason no apay a rumbeng a padayawan ti asawa a lalaki ti asawana, “tapno saan koma a malappedan dagiti kararag[na].” Ti sasao a “malappedan” nagtaud iti Griego a verbo (en·koʹpto) a literal a kaipapananna ti “pannakaguped.” Sigun iti Expository Dictionary of New Testament Words ni Vine, daytoy ti “naaramat a panglapped kadagiti tattao babaen ti panangdadael iti kalsada, wenno babaen ti nakaro a panangbangen iti pagnaan.” Gapuna, matakuatan ti lalaki a di mangpadayaw iti asawana a nabangenan ti panangdengngeg ti Dios kadagiti kararagna. Mabalin a marikna ti lalaki nga isut’ di maikari nga umadani iti Dios, wenno mabalin a saanto nga umimdeng ni Jehova. Nalawag, maseknan unay ni Jehova iti wagas a panangtrato dagiti lallaki kadagiti babbai.—Idiligyo ti Un-unnoy 3:44.
19. Kasano a makapagserbi a sangsangkamaysa dagiti lallaki ken babbai iti kongregasion a buyogen ti panagririnnaem?
19 Saan laeng a dagiti assawa a lallaki ti addaan iti annongen a mangipakita iti pammadayaw. Idinto ta ti asawa a lalaki rumbeng a padayawanna ni baketna babaen ti panangtratona kenkuana a siaayat ken buyogen ti dayaw, ti asawa a babai rumbeng a padayawanna ni lakayna babaen ti panagpasakup ken panangipakita iti nauneg a panagraem. (1 Pedro 3:1-6) Mainayon pay, inggunamgunam ni Pablo kadagiti Kristiano nga ‘ipakitada ti pammadayaw iti maysa ken maysa.’ (Roma 12:10) Makalikaguman daytoy kadagiti lallaki ken babbai iti kongregasion tapno agserbida a sangsangkamaysa a buyogen ti panagririnnaem. No mataginayon ti kasta a kababalin, saanto nga agsao dagiti Kristiano a babbai iti wagas a mangpakapuy iti autoridad dagidiay mangidadaulo. Imbes ketdi, suportarandanto dagiti panglakayen ken makitinnulongda kadakuada. (1 Corinto 14:34, 35; Hebreo 13:17) Iti paset dagiti Kristiano a manangaywan tratuendanto dagiti ‘babbaket a kas inna, dagiti ub-ubing a babbai a kas kakabsat a babbai buyogen ti amin a kinadalus.’ (1 Timoteo 5:1, 2) Iti nainsiriban a pamay-an, mangipaayto dagiti panglakayen iti naasi a konsiderasion no agsao dagiti Kristiano a kakabsatda a babbai. Iti kasta, no ipakita ti maysa a kabsat a babai ti panagraemna iti nateokratikuan a kinaulo ken sidadayaw nga agimtuod wenno uray pay mangipakita kadagiti banag nga agkalikagum iti atension, siraragsak dagiti panglakayen a mangusig iti saludsod wenno parikutna.
20. Sigun iti Nainkasuratan a rekord, kasanot’ rumbeng a pannakatrato dagiti babbai?
20 Sipud pay idi naiserrek ti basol idiay Eden, dagiti babbai iti adu a kultura naipababada iti saad a nakababain. Ngem saan a dayta ti kita ti pannakatrato nga orihinal a pinanggep ni Jehova a mapasaranda. Aniaman dagiti agraira a panangmatmat ti kultura kadagiti babbai, nalawag nga ipakita ti rekord agpadpada iti Hebreo ken Kristiano a Griego a Kasuratan a dagiti nadiosan a babbai matratoda koma a buyogen ti dayaw ken panagraem. Daytat’ inted ti Dios a kalinteganda.
[Dagiti Footnote]
a Ilawlawag ti The International Standard Bible Encyclopedia: “Saan a nakipangan dagiti babbai kadagiti lallaki a bisita, ken inupayda dagiti lallaki a makisarita kadagiti babbai. . . . Ti pannakisarita iti maysa a babai iti publiko ket nangnangruna a nakababain.” Imbalakad ti Mishnah dagiti Judio, a koleksion dagiti rabbiniko a sursuro: “Saankay unay a makisarita kadagiti babbai. . . . Ti [lalaki] a makisarita a kanayon iti babai mangyeg iti kinadakes iti mismo a bagina ken mabaybay-anna ti panagadal iti Linteg ket pagangayanna tawidennanto ti Gehenna.”—Aboth 1:5.
b Kuna ti libro a Palestine in the Time of Christ: “Iti sumagmamano a kaso, gistay agpada idi ti babai ken ti adipen. Kas pagarigan, saanna a mabalin ti agtestigo iti pangukoman, malaksid no paneknekanna ti pannakatay ni lakayna.” Iti panangdakamat iti Levitico 5:1, ilawlawag ti The Mishnah: “[Ti Linteg maipapan] ‘iti sapata ti pammaneknek’ agaplikar kadagiti lallaki ngem saan a kadagiti babbai.”—Shebuoth 4:I.
c Ipadamag ti maysa a Judio a historiador idi umuna a siglo a ni Josephus a ti kabsat a babai ni Ari Herodes, ni Salome, pinatulodanna ni lakayna iti “maysa a dokumento a mangwaswas [iti bileg] ti kallaysada, banag a di maitunos idi iti linteg ti Judio. Ta ti (laeng) lalaki ti pinalubosanmi a mangaramid iti daytoy.”—Jewish Antiquities, XV, 259 [vii, 10].
Aniat’ Sungbatyo?
◻ Ania dagiti pagarigan a mangipakita a trinato ni Jesus dagiti babbai a buyogen ti dayaw ken panagraem?
◻ Kasano a dagiti pannursuro ni Jesus mangipakitat’ panagraem iti dayaw dagiti babbai?
◻ Apay a rumbeng nga itudingan iti dayaw ti lalaki ti Kristiano nga asawana?
◻ Ania a rebbengen a mangipakita iti dayaw ti adda kadagiti amin a Kristiano?
[Ladawan iti panid 17]
Iti ragsakda, dagiti nadiosan a babbai ti immuna a nakakita ken ni napagungar a Jesus, ket isudat’ inusarna a nangpaneknek kadagiti kakabsatna