Ginggined​—Agsasaruno a Dukdukot

“DAYTAT’ nakabutbuteng. Naiyaw-awankami. Daytat’ kas maysa a baybay, kas iti taaw, isuamin aggargaraw.”

Kastat’ kuna ti maysa a nakalasat iti maysa kadagiti makapapatay unay a ginggined a nakarekord. Dayta a mangdadael unay a panagkintayeg ti daga ti napasamak idi 1976 idiay China, a nangpatag iti siudad iti Tangshan ken nangkettel iti agarup 800,000 a biag. Nakaskasdaaw ta, dayta a nakalasat ti nakalsut a sakasaka a rimmuar iti otel a narumekrumek, agraman ti 20 milia kuadrada (52 sq km) a ladawan iti siudad.

Dagita a pannakagunggon ti nangapektar ti ad-adu a tattao iti tiempotayo ngem bayat ti aniaman a sabali a siglo a nakarekord, nga isut’ nangtignay ti sangalubongan a panaginteres kadagiti ginggined. Minilmilion ti nagsagaba ti pannakadangran ken pukaw, ken minilmilion pay dagiti natnatay. Dagiti dadakkel a ginggined ti mangar-aramid kadagiti ulo ti damdamag iti intero a lubong. Ti 1985 a ginggined a nangpapatay ti nasurok a 9,000 a tattao idiay Mexico City ti namagkintayeg iti emosion ti lubong, a nangtignay kadagiti nasnasion a sigaganat a mangipatulod ti tulong iti siudad.

Ti sientipiko a panagsirarak kadagiti ginggined ti bimmara, nga agus-usar iti moderno a teknolohia. Ti kapigsa dagiti ginggined kaaduanna rukrukoden ti Richter scale kadagiti nangatngato a bilang ipamatmatna ti naiyebbet a dakdakkel nga enerhia. Kaskasdi, no nakemmegkayo iti maysa a ginggined, pagarupenyo aya a pampanunotenyonto pay ti Richter a pannakarukodna? Mabalin a saanen. Mabalin a pagdanaganyo ti panagtalinaedyo a sibibiag. Iti panangammo ti Richter a kapigsana dinanto baliwan ti personal a kapadasanyo.

Dagiti Ginggined iti Padto ti Biblia

Iti padto a nagadu ti ramramitna, inraman ni Jesu-Kristo dagiti ginggined, a kunkunana: “Ket addanto . . . ginggined iti nadumaduma a disso.” Impadlesna pay met: “Addanto dadakkel a ginggined.” Ti pategda ket isu ti pannakainaigda kadagiti dadduma a paset ti padtona a nangipadto iti maysa a kaputotan a tandaan ti naisangsangayan a kumbinasion ti gubat, bisin, angol, kinadakes, buteng, ken ti sangalubongan a panagdanag. Ti kaitungpalanna buklenda “ti pagilasinan” ti pannakaitrono ni Jesus kas Ari ti Pagarian ti Dios ket tandaanna ti iseserreken ti sangalubongan a sistema kadagiti maudi nga al-aldawna. “Ti pagilasinan,” agraman ti pasetna a ginggined, ti nakabatbataden nanipud 1914.​—Mateo 24:3, 7-12; Lucas 21:11, 25, 26, 31, 32.

Patien dagiti adu a seismologo a dagiti ginggined ket saanda a daddadakkel wenno ad-adu ita ngem kadagiti napalabas. Iti kasunganina, patien dagiti dadduma a ti kaputotantayo ti naglak-am ti ad-adu a ginggined a masansan ngem kadagiti napalabas. Maibatay kadagiti adda a rekord, ti maika-20 a siglo linab-awanna ti kalalainganna ti naglabas kadagiti pannakapasamak ti ginggined. Maulit-ulit nga iririing dagiti publikasion ti Watch Tower Society daytoy, nga ingunamgunamna ti Biblikal a kinapateg dagiti ginggined a mapaspasamaken nanipud pay 1914.a

Nupay kasta, dagiti rekord ti ginggined sakbay ti 1914 saanda a kompleto. Ket dagiti immun-una a kaputotan awananda met kadagiti sientipiko a pamay-an a pangrukod a mangipalubos ti panagpannuraytayo a naan-anay tapno maidilig ti kapipigsa dagiti ginggined idi napalabas ken iti agdama. Kaipapananna kadi daytoy a ditay mabigbig ti kaitungpalan ti padto ni Jesus?

Saan, nikaanoman. Kaawatan a nakita nga immuna ni Jesus a ti historia ket dinanto mailanad amin dagiti ginggined sakbay ti 1914 ket dagiti immun-una a kaputotan awananda kadagiti apagpag-isu nga instrumento a pangrukod ti ginggined, kas pannakakitana met nga immun-una kadagiti dadduma a sirkumstansia ti panawentayo. Gapuna saanna nga insalaysay ti padto iti pamay-an a ti pakabigbigan ti kaitungpalanna ket kasapulanna ti rekord dagiti ginggined manipud kadagiti immun-una a siglo wenno panangbasa kadagiti instrumento. Saan a kinuna ni Jesus a ti bilang dagiti ginggined kadagiti “maudi nga al-aldaw” ket X a daras a dakdakkel ngem ti bilangna bayat ti dadduma nga immun-una a panawen, ket dina met kinuna a makakitatayto ti kadadakkelan pay laeng a ginggined. (2 Timoteo 3:1) Isut’ saan nga agsasao kas maysa a seismologo.

Ni Jesus insentrona ti padtona iti natauan a kapadasan. Dagiti ginggined agbalindanto a paset ti “pangrugian ti ladladingit.” (Mateo 24:8) Ti ladingit wenno dukot saan a marukod babaen kadagiti instrumento. Ti panagsennaay wenno rigat dagiti tattao isu ti ultimo a pangrukodan ti kalamidad, agraman ti ginggined. Tapno matungpal ti padto ni Jesus, dagiti ladingit a patpatauden dagiti ginggined ti masapul nga adda iti kalalainganna a pamay-an. Ti panangbigbig iti ginggined a paset ti padto ket saan ngarud nga agpannuray kadagiti mapagduaduaan a panangsalimetmet ti tao kadagiti rekord kadagiti sientipiko a panangrukod ti naiyebbet a kapigsana. Dagiti report dagiti ginggined itatta ipakitada a naan-anay dagiti nasaknap a natauan a panagladingit kas resulta dagiti ginggined.

Apay a dagiti Dukot ti Ginggined Immaduda

Kaawatan nga ammo ni Jesus a ti populasion ti lubong ti “umadu” ket dagitinto ar-aramid dagiti tattao agngangabitton iti “panangdadael iti daga.” (Apocalipsis 11:18) Kinapudnona, ti populasion ti lubong ti ngangnganin nagtriple nanipud 1914. Kadagiti immun-una a siglo, ti ginggined iti maysa a naiteden a kapigsana ti masansan mangapektar laeng iti sumagmamano a tattao ngem kadagiti tattao itatta.

Usigenyo ti Tangshan. Daytat’ maysa laeng a bassit a purok agingga idi 1870’s. No koma ti ginggined idi 1976 ti dimteng idin, dagiti natnatay saanna koma a linab-awan ti bassit a bilang dagiti agtataeng sadiay. Idi 1879 nangrugi ti industrial a panagrang-ay. Idi 1970’s ti populasion ti immadu iti nasurok a sangamilion, nga isu ti nangisagana ti kasasaad a maipaay iti dakdakkel a didigra idi 1976.

Mainayon pay, dagiti panangidilig a naibatay laeng iti pagrukodan a Richter ti makaallilaw. Kas pangarigan, ti ginggined idiay Alaska idi 1964 ti nangpapatay ti 115 a tattao ket daytoy ti 8.5 iti Richter scale. Ti ginggined idiay Tangshan ti nababbaba ti pannakarukodna iti 8.2. Ania kadakuada ti pudpudno a dakdakkel? No rukoden babaen iti tattao a natnatay imbes nga iti Richter scale, ti ginggined idiay Tangshan ti nalawag a dakdakes, ti kakakaruan unay iti maika-20 a siglo. Saan a marukod dagiti instrumento ti kadakkel ken kasaknap ti natauan a panagladingit.

Pannakabang-ar Manipud Amin a Panagdukot

Kas impadto ni Jesus, ti kapadasan ti sangatauan nanipud 1914 ket maysan a “panagladingit,” a dagiti ginggined ti nangnayon iti dayta. Impakitana ti pategna, a kunkunana: “Inton makitayo dagitoy a maar-aramid, ammuenyo a ti pagarian ti Dios asidegen. Pudno kunak kadakayo, Dinto pay lumabas daytoy a kaputotan maaramidton amin dagitoy.” Anianto ti kaipapanan dayta kadagiti adalan ni Jesus? “Ngem inton dagitoy a banag mangrugida a maaramid,” kunana, “kumitakayo ket itangadyo dagiti ul-uloyo, ta ti pannakaispalyo umasidegen.”​—Lucas 21:28, 31, 32.

Iti din agbayag, awanton dagiti dukot, agraman dagiti patpatauden dagiti ginggined, a nangsaplit ti sangatauan. Iti sidong ti Pagarian ti Dios, amin a lua ti ladingit mapunasdanto iti agnanayonen. Dayta ti panginanamaan nga agpaay kadagiti tattao iti daytoy a kaputotan. Ket daytanto met ti namnamayo no agtignaykayo iti kaitungpalan ti sabali pay a paset ti padto ni Jesus, ti mensahe a maiwarwaragawagen iti intero a lubong babaen kadagiti Saksi ni Jehova: “Daytoy naimbag a damag ti pagarian maikaskasabanto iti amin a mapagnaedan a daga kas pammaneknek kadagiti isuamin a nasnasion; ket iti kasta umayton ti panungpalan.”​—Mateo 24:14; Apocalipsis 21:3, 4.

[Dagiti Footnote]