“Pangrugian dagiti Saem ti Rigat”

11, 12. Kasano a ti immuna a gubat sangalubongan ket maysa laeng a “pangrugian ti saem ti rigat”?

¹¹ Dagiti immuna a bersikulo ti padton Jesus agngudoda kadagitoy a sao: “Dagitoy a banag isuda ti pangrugian dagiti saem ti rigat.” Pimmudno unay daytoy idi immuna a gubat sangalubongan. Daydi panagngudona idi 1918 dina inyeg ti napaut a kappia. Sinaruno daydi ti limitado ngem nadangkok a panagdadangadang idiay Etiopia, Libya, España, Rusia, India, ken dadduma pay a daga. Idin immay ti nakaal-alingget a maikadua a gubat sangalubongan, a nangapit ti agarup 50 milion a biktima a militar ken sibilian.

¹² Maysa pay, nupay kanayon ti trato iti kappia ken panaginanada nga aggugubat, kaskasdi nga aggugubat ti sangatauan. Idi 1987 naireport a 81 a dadakkel a gubat ti naangay nanipud 1960, a nangpapatay iti 12,555,000 a lallaki, babbai, ken ubbing. Ad-adu a gubat ti napasamak idi 1987 ngem iti aniaman a tawen nga inrekord ti historia.​¹ Sa, ti panagsagsagana ti militar ken magasgastosda, a dumanonen iti agarup $1,000,000,000,000 iti tinawen, parigatenna ti ekonomia toy lubong.​² Ti padton Jesus a ti ‘nasion bumusor iti nasion ken pagarian bumusor iti pagarian’ talaga a matungtungpalen. Ti nalabaga a kabalio ti gubat agtultuloy a sirurungsot nga agpataray iti intero a daga. Ngem daydiay ngay maikadua a paset dayta a pagilasinan?

14. Aniada a grabe a bisin nanipud 1914 ti kaitungpalan ti padton Jesus?

¹⁴ Posible kadi a matungtungpal itatta daytoy a padto, idinto ta dadduma a daga ket nangato ti estandarte ti panagbiagda? No taldiapantayo ti lubong a sapasap siguradotay iti sungbat dayta. Iti unos ti historia, dagiti bisin ket gapuanan dagiti gubat ken natural a didigra. Saan, ngarud, a pakasdaawan a daytoy siglotayo, nga agsobsobrat’ napasaranna a didigra ken gubat, naulit-ulit a naparigat gaput’ bisin. Adu a paset ti daga ti nagsagabat’ kasta a didigra nanipud 1914. Adda report a nangilistat’ nasurok a 60 a nakaro a bisin nanipud 1914, kadagiti agaadayo a daga kas iti Grecia, Netherlands, U.S.S.R., Nigeria, Chad, Chile, Peru, Bangladesh, Bengal, Kampuchea, Etiopia, ken Japan.​³ Dadduma kadagitoy a panagbisin nagpautdat’ adu a tawen ket minilion dagiti natay.

Ginggined

17. Ania a makadidigra a ginggined ti naangay di nagbayag kalpasan ti 1914?

¹⁷ Idi Enero 13, 1915, idi sumagmamano a bulan pay laeng ti immuna a gubat sangalubongan, nagginggined idiay Abruzzi, Italia, ket kinettelnat’ biag ti 32,610 a tattao. Daytoy grabe a didigra ipalagipna kadatayo a dagiti gubat ken kinakirang ti taraon bayat ti kaadda ni Jesus mapakuyogantot’ sabali pay a banag: “Addanto . . . ginggined iti nadumaduma a disso.” Kas iti gubat ken bisin, daydi ginggined idiay Abruzzi ket “pangrugian dagiti saem ti rigat.”a

20. Ania a karkarna a sakit ti paset ti kaitungpalan ti padton Jesus maipapan kadagiti angol?

²⁰ Idi 1918 ken 1919, nasurok a 1,000,000,000 ti nagsakit iti trangkaso Español ket nasurok a 20,000,000 ti natay. Dayta a sakit ad-adut’ biag a kinettelna ngem iti daydi mismo a dakkel a gubat.​⁷ Ket ti “makapapatay nga angol” wenno ‘pisti,’ agtultuloy a raritenna daytoy a kaputotan, nupay nagadut’ karkarna a medikal a nagrang-ayan. Apay a kasta? Maysa, dagiti napanglaw a daga dida naynay a masagrap dagiti benepisio ti sientipiko nga irarang-ay. Dagiti napanglaw agsagaba ken matayda kadagiti sakit a maagasan koma no la ket ta adda kuarta.