LATI
Ti lumabaga, naaragaag, narasak a kalupkop a tumanor iti landok nangnangruna no madadael iti kemikal a proseso babaen iti naalnaab nga angin; karaman ditoy ti kalupkop a tumaud iti aniaman kadagiti nadumaduma a metal gapu iti panagrunot (corrosion). Aglati ti landok, ket maikunkuna nga agrunot ti gambang ken pirak, uray pay ti balitok mabalin a dadaelen ti sumagmamano nga asido wenno elemento. Ti Hebreo a sao a chel·ʼahʹ, naipatarus a “lati” (NW; RS) wenno “naggugoran” (KJ), ket naadaw iti sao a kaipapananna ti ‘maaddaan iti an-annayen’ (2Cr 16:12); gapuna no mainaig iti metal, tumukoy dayta iti lati. (Eze 24:6, 11, 12) Ti Griego a sao a broʹsis kaipapananna ti ‘pannangan’ (Mt 6:19, 20), idinto ta ti i·osʹ kaipapananna agpadpada ti “sabidong” (Ro 3:13; San 3:8) ken ‘lati.’—San 5:3.
Ni Ezequiel impadisna ti Jerusalem iti maysa a nalawa ti ngarabna a paglutuan a banga “a ti latina adda iti dayta.” Daytoy a lati inrepresentarna ti kinarugit, nalulok a kababalin, ken panagibukbok iti dara a gapu iti dayta manungsungbat ti Jerusalem. Kalpasan nga adda mailuto a lasag iti banga, naibilin a ‘maisaad dayta nga awanan nagyan iti rabaw dagiti beggang tapno pumudot; ket ti gambangna masapul a bumara, ket ti kinarugitna masapul a marunaw iti tengngana. Maibus koma ti latina [ket ti gambangna mapuoran, tapno ti kinarugitna malunag iti dayta, ti latina maibus; RS].’—Eze 24:3-12.
Kinuna ni Jesu-Kristo, iti Sermonna iti Bantay: “Isardengyo ti agurnong maipaay iti bagbagiyo kadagiti gameng iti daga, sadiay nga ibusen ti sanga ken lati [broʹsis], ken sadiay a serken ken takawen dagiti mannanakaw. Imbes ketdi, agurnongkayo maipaay iti bagbagiyo kadagiti gameng idiay langit, sadiay a saan nga ibusen ti sanga wenno uray lati, ken sadiay a saan a serreken ken takawen dagiti mannanakaw.” (Mt 6:19, 20) Awan maipaay a pagimbagan ti material a kinabaknang a naipempen laeng; awan mamaayna, mabalin nga aglati ket inton agangay awanen usarna uray iti makinkukua iti dayta. Kinapudnona, kas impakdaar ni Santiago kadagiti nabaknang a tattao nga agtaltalek iti namaterialan a kinabaknang: “Ti kinabaknangyo narunot . . . Ti balitok ken pirakyo naglatida, ket ti latida [i·osʹ] kaslanto pangsaksi a maibusor kadakayo ket kanendanto ti nalasag a paspasetyo. Maysa a banag a kas apuy ti naidulinyo kadagiti maudi nga aldaw. Adtoy! Dagiti tangdan a maiparbeng kadagiti trabahador a nagani iti taltalonyo ngem inggawidyo, agtultuloyda nga agpukpukkaw, ket dagiti asug maipaay ti tulong iti biang dagiti managani nakastrekda kadagiti lapayag ni Jehova ti buybuyot.” (San 5:2-4) Imbes a siuumiso nga usarenda ti kinabaknangda, sidadakes nga impaidamda dagita. No maibaybayag pay daytoy a kasasaad, ken no maparnuay ti ad-adu a panagrunot ken lati, dakdakkel met ti pangsaksi maibusor kadakuada iti sanguanan ti pangukoman a trono ti Dios. Ti kasungani ti kasta a di panangusar iti namaterialan a kinabaknang isu ti inrekomenda ni Jesus idi kinunana: “Makigayyemkayo babaen iti nakillo a kinabaknang, tapno iti kasta, inton maibus dagita, awatendakayto kadagiti agnanayon a pagnaedan a disso.”—Lu 16:9.