Ti Pagilasinan—Saan a Basta Napalabas a Historia
IDIAY Jerusalem, ti Middle East, adda maysa a makakayaw a historiko a disso a mangala ti atension dagiti managpanunot a tattao itatta. Isu dayta ti naipangato a paset a sadiay ti nagtakderan “ti maysa a templo iti napalalo a kinabaknang,” iti sasao ti historiador a Romano idi umuna a siglo nga isu ni Tacitus. Awanen ti pakatuntonan ti natnatda iti patakder ti templo, ngem adda pay laeng ti platapormana. Paneknekan dayta ti kinapudno ti maysa a naimpadtuan a pagilasinan a mangapektar kadakayo.
Nagadu a panagdiskobre ti inar-aramid dagiti arkeologo idiay abagatan ti plataporma ti templo. “Maysa kadagiti makapainteres unay a sapulda,” kuna ni J. A. Thompson idiay The Bible and Archaeology, “isut’ sumagmamano a dadakkel a bloke dagiti baldosa a Herodiano a kaawatan naituang manipud toktok ti pader ti Templo idi tiempo a pannakadadael ti Jerusalem idi 70.” K.P.
Ti pannakadadael ti Jerusalem ken ti templona ti naipadto 37 a tawen sakbay ti pannakapasamakna. Saan a kumurang iti tallo a historiador ti nangilanad kadagiti sasao ni Jesu-Kristo “nga awan ti mabati a bato iti rabaw ti bato a dinto marumek.” (Lucas 21:6; Mateo 24:1, 2; Marcos 13:1, 2) Maysa a panagpapatang ti simmaruno a mangap-apektar iti tunggal maysa itatta, agraman kadakayo.
“Mannursuro,” nagsaludsod dagiti ad-adalanna kenkuana, “anianto ti pagilasinan no mangrugida a maaramid dagitoy a banag?” Sigun ken Jesus, ti panawen nga agturong iti pannakadadael ti templo ti mamarkaanto kadagiti gubgubat, ginggined, bisbisin, ken dagiti angol. “Dinto pay makalabas daytoy a kaputotan,” innayonna, “maaramidton amin dagitoy.”—Lucas 21:7, 10, 11, 32.
Naglak-am aya dayta a kaputotan ti kaitungpalan “ti pagilasinan”? Wen. Ti Biblia tuktukoyenna ti “maysa a dakkel a bisin” agraman tallo a ginggined, dua kadakuada ti ‘dakkel a ginggined.’ (Aramid 11:28; 16:26; Mateo 27:51; 28:1, 2) Sigun iti sekular a historia, dadduma pay a ginggined ken dagiti bisbisin ti napaspasamak iti dayta a panawen. Panawen dayta dagiti gubgubat, dua kadakuada ti nagdadangadangan daiti buybuyot a Romano maibusor kadagiti agtaeng iti Jerusalem. Ti maikadua a pananglakub iti Jerusalem ti nangibunga ti nakaro unay a panagbisin ken angol, a nangiturong iti pannakadadael ti siudad ken ti templona idi tawen 70 K.P. Ti lugar idiay Jerusalem a dati a yan ti templo isut’ sitatakder a naulimek a saksi kadagidiay nakaam-amak a paspasamak idi umuna a siglo.
‘Makaay-ayo dayta,’ mabalin a kunaen ti maysa, ‘ngem kasano a maapektarannak dayta?’ Gapu ta dayta a pagilasinan ket saan a basta napalabas a historia. Daytat’ natungpal iti pasetna laeng idi umuna a siglo. Kas pangarigan, impadto met ni Jesus inton ti sangatauan ket agtutengdanto unay gapu iti “pagilasinan iti init ken bulan ken kadagiti bitbituen” ken ti “daranudor ti baybay.” Daytoy a paset ti pagilasinan ti mangtanda ti kinaasidegen ”ti pagarian ti Dios”—maysa a gobierno a mangyeg ti permanente a pannakaispal manipud riribuk ti lubong.—Lucas 21:25-31.
Dagita a bambanang ti di napasamak idi umuna a siglo. Itatta, 1,900 a tawtawen kamaudiananna, kaskasdi nga ur-urayen ti sangatauan ti pannakaispal manipud kadagiti gubgubat, ginggined, bisbisin, ken angol. Gapuna, ti pagilasinan ti masapul nga addaan ti maikadua a naananay a kaitungpalanna. Ti mangpaneknek pay iti daytoy, ti libro ti Apocalipsis ti naglaon kadagiti naimpadtuan a ladladawan a kaasping ti pagilasinan, ket idinto a daytat’ naisurat kalpasan pay ti pannakadadael ti Jerusalem. (Apocalipsis 6:1-8) Gapuna, ti importante a saludsod ti rumsua: Ti kadi pagilasinan ti nakitan iti kaaldawantayo?