Gamgameng Manipud Ebanghelio ni Lucas

NI Jesu-Kristo, nga Anak ni Jehova, ket agdindinamag iti kinadungngona. Ngarud, anian a maiyanatup, a ti mannurat ti Ebanghelio a ni Lucas ipaganetgetna ti dungngo, asi, ken pannakipagrikna! Agpadpada a kadagiti Judio ken Gentil, isut’ nagsurat ti pudpudno a makaparagsak a salaysay iti naindagaan a biag ni Jesus.

Sumagmamano nga aspeto daytoy nga Ebanghelio ti mangipamatmat a daytat’ insurat ti tao a de adal. Kas pangarigan, addaan dayta ti klasikal nga introduksion ken nawadwad a bokabulario. Dagita a punto ti maibagay iti kinapudno a ni Lucas maysa nga edukado a mangngagas. (Colosas 4:14) Nupay saan a nagbalin a manamati agingganat’ kalpasan ipapatay ni Jesus, kinuyogna ni Pablo idiay Jerusalem kalpasan ti maikatlo a panagdaliasat ti apostol kas misionero. Gapu itoy, kalpasan ti pannakaaresto ni Pablo sadiay ken pannakaibaludna idiay Cesarea, daytoy naannad a managsirarak nakaurnong ti materiales babaen ti panagsalsaludsodna kadagiti nakakita ken panagkonsultarna kadagiti rekord ti publiko. (1:1-4; 3:1, 2) Ti Ebangheliona mabalin a naisurat idiay Cesarea nalabit kabayatan ti dua-tawen a pannakaibalud ti apostol sadiay, agarup idi 56-58 K.P.

Ti Sumagmamano a Naisangsangayan a Pasetna

Di kumurang nga innem a milagro ni Jesus ti naisangsangayan iti Ebanghelio ni Lucas. Dagitoy ti: namilagruan a panagkalap ti ikan (5:1-6); pannakapagungar ti anak ti balo a taga Nain (7:11-15); pannakaagas ti babai a napakubbo unay (13:11-13); pannakapaimbag ti lalaki nga imbal (14:1-4); pannakadalus ti sangapulo nga agkukutel (17:12-14); ken ti pannakaisubli ti lapayag ti tagabu ti nangato a padi.​—22:50, 51.

Naisangsangayan met iti salaysay ni Lucas ti sumagmamano kadagiti pangngarig ni Jesus. Dagitoy ramanenna: ti dua a nakautang (7:41-47); ti naayat a Samaritano (10:30-35); ti kayo ti igos nga awan bungana (13:6-9); ti dakkel a pangrabii (14:16-24); ti anak a bayanggudaw (15:11-32); ti tao a baknang ken ni Lazaro (16:19-31); ken ti balo ken ti nakillo nga ukom.​—18:1-8.

Makatignay-Puso a Paspasamak

Ni mangngagas a Lucas impakitanat’ pannakaseknanna kadagiti babbai, ub-ubbing, ken kadagiti natataenganen. Isu laeng ti nangdakamat ti kinalupes ni Elizabet, ti panagnginawna, ken ti pannakaiyanak ni Juan. Idiay laeng Ebangheliona ti nakaisalaysayan ti panagparang ni anghel Gabriel ken ni Maria. Natignay ni Lucas a nagkuna a ti anak ni Elizabet limmagto iti tianna idi a nagsao ni Maria kenkuana. Isu laeng ti nangibagat’ pannakakugit ni Jesus ken ti pannakaiparangna idiay templo, a sadiay ti nakakitaan Kenkuana da lakayen ken baketen a Simeon ken Anna. Ket utangtayo iti Ebanghelio ni Lucas ti pannakaammotayo maipapan ti panagubing ni Jesus ken ni Juan a Mammautisar.​—1:1–2:52.

Idi nagsurat ni Lucas maipapan ti maladingitan unay a balo ti Nain a nakapukaw iti bugbugtong nga anakna ken patay, kunana a ni Jesus “nakipagrikna kenkuana” ket sana insubli ti baro iti biag. (7:11-15) Naisalaysay laeng iti Ebanghelio ni Lucas, ken makaparagsak met, isut’ pasamak a nakairamanan ni Zaqueo, ti pangulo nga agsingsingir ti buis. Gapu ta pandek, immulit’ kayo tapno makitana ni Jesus. Anian a panagsiddaawna idi a kinuna ni Jesus nga isut’ agdagus idiay balay ni Zaqueo! Impakita ni Lucas a ti ibibisita ket dakkel a bendision iti naragsak a manangsangaili.​—19:1-10.

Manipud Pluma ti Mangngagas

Daytoy nga Ebanghelio naglaon kadagiti adu a termino wenno sasao nga addan medikal a kaipapanan wenno kinapateg. Dagitoy a sasao saanda a naus-usar a pulos wenno saan nga iti medikal a kaiyulogan babaen kadagti dadduma a mannurat ti Kristiano a Griego a Kasuratan. Ngem mabalin nga inanamaentay ti medikal a pagsasao manipud pluma ti maysa a mangngagas.

Kas pangarigan, ni laeng Lucas ti nagkuna a ti katugangan a babai ni Pedro naaddaan “nakaro a gorigor.” (4:38) Isu met ti nagsurat: “Adtoy! Ti maysa a lalaki a naungpos ti kukutel!” (5:12) Kadagiti dadduma a mannurat ti Ebanghelio, umdas lattan ti panagkunada ti kukutel. Ngem saan a kasta ken mangngagas a Lucas, a nangipamatmat a ti sakit ti lalaki ket nakaro unayen.

Pannakaawat kadagiti Kustombre

Kuna ni Lucas a kalpasan ti pannakaiyanak ni Jesus, ni Maria “binungonna iti lampin.” (2:7) Sigun iti kustombre, ti kappasngay a maladaga ket nabugguan ken naradradan ti asin, nalabit tapno agmaga ti kudilna ket patibkeren dayta. Kalpasanna ti maladaga ket nabarabadan ti luplupot, a ngangngani kasla mummy. Ti naibarabad pinalintegna ken pinabarana ti bagi, ken ti panangibarabad kadagita iti baba ti timid ken iti ulo ti mabalin a nangsanay iti ubing nga umanges iti agongna. Maysa a maika-19 a siglo a report iti umas-asping a kustombre ti panangbarabad ti nangadaw iti bisita idiay Betlehem nga agkunkunana: “Innalak ti bassit a parsua kadagiti im-imak. Ti bagina nakasiksikkil ken di makillo, nakair-irut ti pannakabarabadna iti puraw ken nalabaga a lino. Dagiti im-ima ken saksakana ti medio nakakulong, ket ti ulona ti napatapatan ti bassit, nalamuyot a nalabaga a balabal, a limmabas iti baba ti timidna ken iti tuktok ti ulona iti babassit a karenken.”

Ti Ebanghelio ni Lucas mangted met pannakaawat kadatayo iti kustombre ti panangpumpon idi umuna a siglo. Ni Jesus ket asidegen idiay ruangan ti Nain idi nakitana ti “iruruarda a maysa a natay, bugbugtong nga anak ni inana [isu a balo],” ket “adu dagiti tao iti siudad kimmuyogda kenkuana.” (7:11, 12) Kaaduanna a maar-aramid ti panangitabon iti ruar ti siudad, ket dagiti gagayyem ti natay kuyogenda ti bangkay idiay tanemna. Ti lungon nalabit ket kasla laeng istretser nga addaan sulihia ken addaan pagbaklayan a nakadawadaw kadagiti sulina a mangipalubos iti uppat a lallaki a mangbaklay iti dayta iti ab-abagada bayat nga agturong ti prusision iti pakaipumponan.

Iti sabali pay nga ilustrasion nga inlanad ni Lucas, ni Jesus nagsaot’ maipapan ti lalaki a pinarigat dagiti tulisan. Maysa a naayat a Samaritano “binedbedanna dagiti sugsugatna, sinapsapuanna ti lana ken arak.” (10:34) Ugali daytoy a panangtaming ti sugsugat. Ti lana ti olivo palamuyotenna ken pabang-aranna dagiti sugat. (Isaias 1:6) Ngem ti ngay arak? Kunat’ The Journal of the American Medical Association: “Ti arak ket kangrunaan a medisina idiay Grecia. . . . Ni Hippocrates ti Cos (460-370 BC) . . . nawadwad a nagusar ti arak, nga ireseta dayta kas pangdalus ti sugat, pangpababa ti gorigor, pangpurga, ken mangpaisbo.” Ti pangngarig ni Jesus insingasingna dagiti antiseptiko ken mangdisimpekta a pannakabalin ti arak, agraman ti kinaepektibo ti lana ti olivo a tumulong a mangpaimbag kadagiti sugat. Siempre, ti punto ti pangngarig a ta ti pudpudno a kaarruba agtignay a siaasi. Kasta met koma ti pannakilangentayo kadagiti sabsabali.​—10:36, 37.

Dagiti Leksion iti Kinapakumbaba

Ni laeng Lucas ti nangisalaysay ti ilustrasion nga inted ni Jesus apaman a nakitana dagiti naawis a nangpili kadagiti nagundawayan a tugaw iti maysa a pannangan. Kabayatan ti daydaya, dagiti sangaili agsadagda kadagiti sopa a maipuesto iti tallo a sikigan ti lamisaan. Dagiti serbidor mabalindat’ agserbi iti maikapat a sikigan. Iti gagangay, ti sopa ket ukoparan ti tallo a tattao, a tunggal maysa sisasango iti lamisaan bayat nga agsadag iti kannigid a sikona ken pumidot ti taraon babaen iti kannawanna. Dagiti tallo a posision ipamatmatda a ti maysa a tao addaan iti nangato, makintengnga, wenno nababbaba a puesto iti sopa. Daydiay addaan ti makimbaba a posision iti maikatlo a sopa isut’ addaan kababaan a puesto idiay panganan. Kunan Jesus: ‘No maawiska iti pannangan, piliem ti kababaan a puesto ket kunaento ti nangawis kenka, “Umaliska iti nangatngato.” Iti kasta addanto dayawmo kadagiti padam a naawis.’ (14:7-10) Wen, sipapakumbaba nga itan-oktayo dagiti dadduma iti bagitayo. Kinapudnona, iti panangiyaplikar ti ilustrasion, kuna ni Jesus: “Ta amin a mangitan-okto iti bagina maipababanto ket ti agpakumbaba maitan-okto.”​—14:11.

Mangipagpaganetget met iti kinapakumbaba, ken naisangsangayan iti Ebanghelio ni Lucas, isut’ ilustrasion ni Jesus maipapan iti agsingsingir ti buis ken ti Fariseo nga agkarkararag idiay templo. Mainayon iti dadduma a bambanag, kuna ti Fariseo, “Agayunarak a mamindua iti maysa a lawas.” (18:9-14) Ti Linteg sapulenna laeng ti maminsan a panagayunar kada tawen. (Levitico 16:29) Ngem nalabes ti panagtungpal ti Fariseo. Daydiay adda iti pangngarig nagayunar iti maikadua nga aldaw ti lawas agsipud ta naipagarup nga isut’ tiempo nga ipapan ni Moises idiay Bantay Sinai, a nangawatanna ti dua a tapi ti Pammaneknek. Naikuna nga isut’ bimmaba manipud bantay iti maikalima nga aldaw ti lawas. (Exodo 31:18; 32:15-20) Insitar ti Fariseo ti mamindua ti maysa a lawas a panagayunarna kas pammaneknek ti kinasantona. Ngem daytoy nga ilustrasion ti rebbeng a mangtignay kadatayo nga agpakumbaba, imbes a nalinteg iti bagbagitayo.

Dagitoy a gamgameng manipud Ebanghelio ni Lucas paneknekanna a daytat’ naisangsangayan ken makaisuro. Dagiti pasamak a naibinsabinsa iti salaysay tulongannatayo a mangbiag manen kadagiti makatignay-puso a paspasamak iti naindagaan a biag ni Jesus. Magunggonaantay met manipud kanayonan nga impormasion iti sumagmamano a kustombre. Ngem nangnangruna a mabendisionantayo no iyaplikartayo dagita a leksion kas kadagidiay maipapan ti kinamanangaasi ken kinapakumbaba a nagsayaat pannakaisurona iti daytoy nga Ebanghelio ni Lucas, ti ay-ayaten a mangngagas.