Buteng—Kadawyan Ita Ngem Saan nga Agnanayon!
SAAN a masdaaw dagiti agad-adal iti Sao ti Dios a kadawyanen ti buteng. Kas iti sisasaknap nga irakrakurak dagiti Saksi ni Jehova iti ministerioda, naruay ti pammaneknek nga agbibiagtayon iti naisangsangayan a panawen iti historia ti tao. Ammoyo a naisangsangayan daytoy gapu iti nasaknap a panagbuteng. Ngem nabayagen a minarkaan, wenno intudo ni Jesus ti tiempotayo. Sungsungbatanna idi ti salsaludsod dagiti apostol maipapan iti kaaddana ken ti panungpalan ti sistema dagiti bambanag, wenno ‘ti panungpalan ti lubong.’—Mateo 24:3.
Adtoy ti paset ti impadto ni Jesus:
“Ti nasion tumakderto a bumusor iti nasion, ken ti pagarian a bumusor iti pagarian; ket addanto dagiti dadakkel a ginggined, ket iti nadumaduma a disso, dagiti angol ken dagiti kinakirang ti taraon; ket addanto dagiti nakabutbuteng a buya ken dagiti dadakkel a pagilasinan manipud langit.”—Lucas 21:10, 11.
Nadlawyo kadi ti kinunana maipapan kadagiti “nakabutbuteng a buya”? Sa iti isu met laeng a sungbat, nangaramid ni Jesus iti sabali pay a napateg a kapanunotan maipapan iti buteng a mabalin a direkta ken sigurado a mangapektar kadakayo ken kadagiti ipatpategyo. Ngem sakbay nga imutektekanyo dayta, repasuentay iti apagbiit ti sumagmamano a kanayonan pay a pammaneknek nga agbibiagtayo kadagiti maudi nga al-aldaw.—2 Timoteo 3:1.
Nainkalintegan a Buteng iti Gubat
Nadadael ti adu a paset ti daga gapu kadagiti dangadang ti militar. Kas pagarigan, tinukoy ti magasin a Geo dagiti bubon ti lana a napuoran iti ngudo ti nabiit pay a dangadang iti Makintengnga a Daya “ti kakaruan pay laeng a panangdadael ti tao iti aglawlaw.” Pinullo a milion a tattao ti pinapatay wenno binaldado dagiti gubat. Malaksid pay iti minilion a soldado ken sibilian a napapatay idi Gubat Sangalubongan I, 55 milion ti napapatay idi Gubat Sangalubongan II. Lagipenyo a kas paset ti pagilasinan nga asidegen ti panungpalan ti lubong, kinuna ni Jesus a ti “nasion tumakderto a bumusor iti nasion, ken ti pagarian a bumusor iti pagarian.”
Saantay met a malipatan ti nadawel a panangpapatay ti tao—panangikisap iti pulí wenno tattao. Karaman iti nakaam-amak a panangibukbok ti tao iti dara iti maika-20 a siglo ti pannakapapatay ti minilion a taga-Armenia, taga-Cambodia, Judio, taga-Rwanda, taga-Ukraine, ken dadduma pay. Agtultuloy ti pammapatay kadagiti pagilian a pakaiparparegtaan dagiti etniko a guranggura babaen kadagiti relihioso a panatiko. Wen, agtultuloy ti pannakadaripespes ti daga iti dara ti tao gapu iti gubat.
Dagiti moderno a gubat biniktimada ti adu a tattao uray pay kalpasan ti dangadang. Kas pagarigan, usigenyo ti nasaknap a panagimula iti land mines. Sigun iti report ti organisasion iti panagsukimat a Human Rights Watch, “agarup 100 milion a mines iti intero a lubong ti mamagpeggad kadagiti sibilian.” Agtultuloy a mamagpeggad dagita a mines kadagiti inosente a lallaki, babbai, ken ub-ubbing uray nabayagen a nalpas ti gubat a nakaaramatan dagitoy. Naikuna nga iti kada bulan, rinibu dagiti napawadan wenno napapatay gapu iti land mines iti nasurok nga 60 a pagilian. Apay a saan a sistematiko ti pannakaikkat dagitoy a mamagpeggad iti biag ken bagi ti tao? Kinuna ti The New York Times: “Ad-adu nga amang ti maimulmula a mines iti inaldaw ngem iti maik-ikkat kadagiti operasion ti panangikkat iti mines, isu nga agtultuloy ti iyaadu dagiti mapappapatay.”
Impadamag dayta nga artikulo iti warnakan idi 1993 a ti panaglako kadagitoy a mines ket nagbalinen a negosio a “panguartaan iti agingga iti $200 milion iti tinawen.” Iramanna ti “agarup 100 a kompania ken ahensia ti gobierno iti 48 a pagilian” nga “agilaklako kadagiti sabali a pagilian iti 340 a nagduduma a kita” ti mines. Ti dakesna, nadisenio ti dadduma a mines a kasla ay-ayam tapno agparang a makaallukoy kadagiti ubbing! Agasenyo, irantada a pawadan ken papatayen dagiti inosente nga ubbing! Ti damag a napauluan iti “100 Milion nga Eksplosibo” kinunana nga “ad-adu a tattao ti pinapatay wenno binaldado [dagiti mines] ngem ti kemikal, biolohikal ken nuklear a dangadang.”
Ngem saan laeng a land mines ti makapapatay a mailaklako kadagiti pagtagilakuan ti lubong. Binilbilion a doliar ti paspastreken dagiti gamrud a managlako iti armas iti intero a lubong. Ipadamag ti The Defense Monitor, nga impablaak ti Center for Defense Information: “Iti intero a napalabas a dekada nagilako [ti maysa a prominente a pagilian] kadagiti armas nga aggatad iti $135 Bilion.” Daytoy a nabileg a pagilian “inautorisaranna [met] ti pannakailako ti nakaam-amak a $63 Bilion a gatad dagiti armas, konstruksion militar, ken panangsanay kadagiti 142 a pagilian.” Isu a maimulmulan dagiti bukel para iti masanguanan a gubat ken panagsagaba ti tao. Sigun iti The Defense Monitor, idi “laeng 1990, 5 milion a tattao ti nasanay nga agaramat iti armas kadagiti gubat, nga aggatad iti nasurok a $50 Bilion, ken nangpapatay iti kakapat ti sangamilion a tattao, a kaaduan kadakuada ti sibilian.” Sigurado a malagipyo ti adu a gubat a napasamak sipud pay iti dayta a tawen, a nangpabuteng ken nangpapatay iti minilion pay!
Ad-adda Pay a Panangdadael iti Daga ken Kadagiti Agbibiag iti Dayta
Iballaag ni Propesor Barry Commoner: “Patiek a dinton mabalin a pagnaedan ti daga no agtultuloy ken di malapdan ti pannakamulit daytoy.” Kunana pay a ti parikut ket saan a ti kinanengneng no di ket ti sipapakinakem a kinaagum. Ti panagkunayo agtultuloy ngata a palubosan ti nalinteg ken naayat a Diostayo daytoy a kasasaad, a mangipasango kadatayo iti nakaro a buteng iti polusion? Ti pannakadadael ti daga kalikagumanna ti panangukom kadagiti manangdadael ken kalpasanna, ti panangpasayaat ti Dios iti planeta. Daytat’ paset ti dinakamat ni Jesus iti sungbatna kadagiti apostol maipanggep ‘iti panungpalan ti lubong.’
Sakbay nga usigentayo no kasanonto nga ibanag ti Dios dayta a panangdadael, usigentay pay nga ad-adda ti aramid ti tao. Makapaleddaang uray pay ti bassit laeng a listaan ti panangdadael ti tao: ti acid rain ken dagiti naagum a panagtarikayo a mangdadael iti intero a kabakiran; ti di naannad a panagibelleng kadagiti nuklear a rugit, makasabidong a kemikal, ken di nasayaat a pagpaayusan iti rugit; panangpaingpis iti mangsalaknib nga ozone layer; ken ti di naannad a panagaramat kadagiti herbisidio ken pestisidio.
Dagiti komersial nga interes mulitanda ti daga kadagiti sabali pay a pamay-an tapno makaganansia. Tinonelada a rugit ti maibelbelleng iti inaldaw kadagiti karayan, taaw, angin, ken daga. Kayariganna a pinagibasuraan dagiti sientista ti langit, a saanda a dalusan kalpasanna. Nagpardas a napalikmutan ti daga iti agrikrikus a basura. No saan a gapu kadagiti gagangay a pamay-an nga inaramid ti Dios tapno mapabaro ti daga ti bagbagina, ti daga a pagnanaedantayo saanna koman a masuportaran ti biag, ket nabayag koman a naangsan ti tao iti basurana met laeng.
Mulitan ti tao uray ti bagina a mismo. Alaenyo a pagarigan ti tabako ken dadduma pay a panagabuso iti droga. Idiay Estados Unidos, ti panagabuso iti kakasta a produkto ket naawagan a “ti kangrunaan a parikut ti salun-at iti pagilian.” Aggasto dayta a pagilian iti $238 bilion iti tinawen, $34 bilion iti daytoy ti naaramat iti “di nasken [maliklikan koma] a panagpaagas.” Iti panagkunayo, kasanot’ kaadu ti kuarta a mabusbusbos iti tabako ken biag a daddadaelenna iti pagilian a pagnanaedanyo?
Ti napanuynoy ken naiduma a panagbiag, nga ipilpilit ti adu kas maysa a kalintegan, ti nangibunga kadagiti nakabutbuteng a makapapatay a sakit a mayakar babaen ti sekso, a nangiturong iti nasapa nga ipapatay ti adu. Mapalpaliiw kadagiti obituary column dagiti kangrunaan a warnakan iti siudad nga umad-adu itan ti matmatay nga agtawen iti 30’s ken 40’s. Apay? Masansan a maigapu daytoy iti pannakaapektarda kamaudiananna kadagiti makapapatay a bisio. Ti kasta a nakalkaldaang nga iyaadu dagiti seksual ken dadduma pay a sakit ket maitunos met iti padto ni Jesus, ta kinunana nga addanto “iti nadumaduma a disso, dagiti angol.”
Nupay kasta, ti kakaruan a polusion isu ti panunot ken espiritu, wenno kababalin ti tao. No repasuenyo amin a kita ti pannakamulit a nadakamattayon agingga ita, saan aya a pudno a kaaduan kadagitoy ket resulta ti dakes a pampanunot? Panunotenyo ti nagdakes a bunga ti rinuker a panunot kas iti pammapatay, panangrames, panagtakaw, ken dadduma pay a kita ti kinaranggas nga inaramid ti tao iti padana a tao. Adu met ti makabigbig a dagiti minilion nga aborsion a maar-aramid kada tawen ket pagilasinan iti mental ken naespirituan a pannakamulit.
Adu ti makitatayo iti kababalin dagiti agtutubo. Ti kinaawan panagraem kadagiti nagannak ken iti dadduma pay nga autoridad ket agresulta iti pannakarakrak ti pamilia ken panagsalungasing iti linteg ken urnos. Ti kastoy a kinaawan nasalun-at a panagbuteng iti autoridad ket direkta a nainaig iti kinaawan espiritualidad dagiti agtutubo. Gapuna, dakkel ti sungsungbatan dagidiay mangisursuro iti ebolusion, ateismo, ken dadduma pay a teoria a makadadael iti pammati. Nakabasol met dagiti adu a relihioso nga edukador nga, iti panagreggetda a maawat kas moderno ken “umiso,” linaksidda ti Sao ti Dios. Isuda ken dagiti dadduma pay a naigamer iti sirib ti lubong isursuroda dagiti agsusupadi a pilosopia ti tao.
Nakabatbatad dagiti imbungana itatta. Matigtignay dagiti tattao, saan a gapu iti ayatda iti Dios ken iti padada a tao, no di ket iti kinaagum ken gura. Ti dakes a bungana ket nasaknap nga imoralidad, kinaranggas, ken kinaawan namnama. Nakalkaldaang, daytoy ti mamagbuteng kadagiti matalek a tattao, a pakairamanan ti buteng a dadaelento a mismo ti tao ti bagina ken ti planeta.
Dumakesto Aya Wenno Sumayaat?
Aniat’ manamnama iti masanguanan no maipapan iti buteng? Kumarkaronto kadi ti buteng, wenno maparmekto? Usigentay manen ti kinuna ni Jesus kadagiti apostolna.
Adda maysa a banag a dinakamatna a mapasamak iti asidegen a masanguanan—ti dakkel a rigat. Kastoy ti kunana: “Dagus kalpasan ti rigat kadagita nga aldaw agsipngetto ti init, ket ti bulan dinanto itden ti lawagna, ket dagiti bituen matnagdanto manipud langit, ket dagiti pannakabalin ti langlangit agkintayegdanto. Ket iti kasta ti pagilasinan ti Anak ti tao agparangto iti langit, ket kalpasanna isuamin a tribo ti daga saplitendanto ti bagbagida iti panagun-unnoy, ket makitadanto ti Anak ti tao nga um-umay kadagiti ulep ti langit agraman pannakabalin ken dakkel a dayag.”—Mateo 24:29, 30.
Isu a mainanamatayo nga asidegen a mangrugi ti dakkel a rigat. Ipakita ti dadduma a padto iti Biblia a ti umuna a pasetna isunto ti pannakaraut ti ulbod a relihion iti intero a globo. Kalpasanna, dumtengto dagiti makapakigtot a pasamak a kadakdakamat, a pakairamanan dagiti nailangitan a buya. Anianto ti epektona iti minilion a tattao?
Bueno, usigenyo ti umasping a salaysay iti sungbat ni Jesus, a pakasarakantay iti napalawa a naimpadtuan a sasao:
“Addanto dagiti pagilasinan iti init ken bulan ken kadagiti bitbituen, ket iti daga tuok dagiti nasion, a dida ammo ti ruaran gapu iti panagdaranudor ti baybay ken ti panagkiburna, bayat a dagiti tattao matalimudawda gapu iti buteng ken panangpadpadaan kadagiti bambanag nga um-umay iti mapagnaedan a daga; ta dagiti pannakabalin ti langlangit mapagkintayegdanto.”—Lucas 21:25, 26.
Daytat’ mapasamak iti masanguanantayo. Ngem iti dayta a tiempo, saan nga amin a tattao ket matalimudaw gapu iti kasta a buteng. Iti kasumbabangirna, kinuna ni Jesus: “Bayat a dagitoy a bambanag mangrugida a mapasamak, tumakderkayo a sililinteg ket itangadyo dagiti uloyo, agsipud ta ti pannakaispalyo umas-asidegen.”—Lucas 21:28.
Inturongna dagidiay a makaparegta a sasao kadagiti pudno a pasurotna. Imbes a matalimudaw wenno mapamulengleng gapu iti buteng, addaanda iti rason a mangitangad kadagiti uloda nga awanan buteng, nupay ammoda a ti kangitingitan ti dakkel a rigat ket nakaas-asidegen. Apay nga awan pagbutnganda?
Gapu ta sibabatad a kuna ti Biblia nga addanto dagiti makalasat iti daytoy sapasap a “dakkel a rigat.” (Apocalipsis 7:14) Ti salaysay a mangikarkari iti daytoy kunana a no karamantayo kadagiti makalasat, matagiragsaktayo dagiti awan kapadana a bendision manipud iti ima ti Dios. Ingngudona babaen ti panangipanamnama a ni Jesus “ipastorannanto ida, ket idalannanto ida kadagiti ubbog ti dandanum ti biag. Ket ti Dios punasennanto ti amin a lua kadagiti matada.”—Apocalipsis 7:16, 17.
Dagidiay—ken mabalin a mairamantayo—a mangtagiragsak kadagita a bendision ket didanto makarikna iti buteng a mangsapsaplit kadagiti tattao itatta. Ngem, di kayat a sawen dayta nga awanen a pulos ti pagbutnganda, ta ipakita ti Biblia nga adda nasayaat ken nasalun-at a panagbuteng. Mausig iti sumaganad nga artikulo no ania daytoy ken no kasanot’ rumbeng a panangapektarna kadatayo.
[Ladawan iti panid 8]
Siraragsak nga ur-urayen dagiti managdaydayaw ni Jehova ti umad-adani a baro a lubong
[Picture Credit Line iti panid 7]
Polusion: Ladawan: Godo-Foto; rocket: Ladawan ti U.S. Army; mapupuoran a kaykayo: Richard Bierregaard, Smithsonian Institution