Ti Pagilasinan—Nakitayon Aya?
“A DAYO idiay uneg ti baybay, maysa a nakaat-atiddog, rumbeb-sangona a submarino ti nakaintek, a di magaraw dagiti napipigsa nga allon nga aggagarasugas iti nakadaldaleg a rabaw ti baybay. Maysa a ruangan idiay rabaw ti submarino ti naglukat ket maysa a rocket a nasursurok ngem 9 metros ti kaatiddogna ken 1.4 metros ti kapuskolna ti sipapardas a rimmuar ken nagpangato nga agturong iti rabaw. Ti rocket nangrugi ti panagdaliasatna nga impangato ti nakulob nga angin, ngem apaman a dumanon iti rabaw ti baybay, nagandar ti makinana ket ti rocket bimtak manipud iti danum a nagdakkelan ti daranudorna.”
Dayta a panangiladawan ti impabanto ti submarino a ballistic missile, manipud libro a Rockets, Missiles and Spacecraft, babaen ken ni Martin Keen, ti mangted kababagas ti maysa a kadaananen a padto a mangipakpakauna iti tiempo ti riribuk ti lubong gapu “iti daranudor ti baybay.” (Lucas 21:25) Kasano kadakkel ti pammutbuteng manipud kadagiti ballistic missile a submarino?
Sigun iti libro a Jane’s Fighting Ships 1986-87, ti Britania, China, France, ti Soviet Union, ken ti Estados Unidos ti addaanen 131 a ballistic missile submarino nga addan iti aktibo a serbisio. Awan siudad a dida madanon, ket masansan dagiti bombada (warheads) agtinnag iti las-ud ti maysa milia iti puntiriada. Dadduma agaw-awitda ti supisiente a bomba “a mangtalipupos ti aniaman a pagilian iti las-ud ti 8,000 kilometros,” sigun iti The Guinness Book of Records. Ti dakdakes pay, kuna dagiti dadduma a dagiti bomba iti uray maysa laeng a ballistic missile a submarino ti makapataud ti maysa a nuklear a kalam-ek a mamagpeggad ti amin a biag ditoy daga! Ti panangkontrol kadagiti nakaad-adayo a submarino ti problema met. Pagam-amkanda a ti nadarasudos a panagtignay iti maysa a submarino ti mabalin a mangibbet iti makapapatay a nuklear a gubat.
Adut’ nanginaig kadagita a nakabutbuteng a panginanamaan iti naimpadtuan a pagilasinan ni Jesus. Mabalin ngata a ti kaputotantayon isut’ aglaklak-amen iti kaitungpalan dayta a pagilasinan? Dagiti kinapudno ti sumungbat ti wen. Ket daytoy kaipapananna a ti pannakaispal manipud kadagiti pammutbuteng ti nuklear a gubat ti asidegen. (Lucas 21:28, 32) Babaen iti kasta a napnuan panangnamnama, awisendakayo a mangusig ti ebidensia iti kaitungpalan ti pagilasinan. Dadduma a naisangsangayan a paset ti pagilasinan ti naibinsabinsa ditoy agraman ti moderno a kaitungpalanda.
“Tumakderto ti nasion a makibakal iti sabali a nasion, ken ti pagarian iti sabali a pagarian.” (Lucas 21:10)
Nanipud pay 1914 nasuroken a 100,000,000 a tattao ti natnatay manipud kadagiti gubgubat. Ti Gubat Sangalubongan I ti nangrugi idi 1914 ket inraman dayta ti 28 a pagilian, malaksid laeng dagiti sumagmamano a kolonia ti Europa kadagidiay nga al-aldaw. Mammano laeng a pagilian ti nagtalinaed a neutral. Daytat’ nangibuisan ti nasurok a 13,000,000 a biag agraman nasurok a 21,000,000 a nadangdangran a soldado. Kalpasanna immay ti Gubat Sangalubongan II, a dakdakkel manen ti panangdadaelna. Ket nanipud idin? Iti artikulo a “Wars of the World,” inadaw ti The Star a periodiko ti Sud Africa ti London Sunday Times a kunkunana: “Ti kakapat dagiti nasnasion ti lubong ti agdama a nakemmeg kadagiti panagsusuppiat.”
“Ket addanto dadakkel a ginggined.” (Lucas 21:11)
Iti libroda a Terra Non Firma, dagiti propesor a da Gere ken Shah iti Stanford University ti nangilista kadagiti detalye dagiti 164 a “napapateg a ginggined iti lubong” a nangsaknap ti nasurok a tallo ribo a tawtawen kadagiti napalabas. Iti daytoy a dagup, 89 ti yimmugyog nanipud 1914, a nangala ti napatta-patta a 1,047,944 a biag. Daytoy a listaan ti nangiraman laeng kadagiti dadakkel a ginggined, ket nanipud pannakaipablaak ti Terra Non Firma idi 1984, dagiti manangdadael a ginggined ti napaspasamaken idiay Chile, Union Soviet, ken Mexico, a nangibunga ti rinibribo pay nga ipapatay.
“Ket addanto. . . baybayangobong.” (Lucas 21:11)
Idi 1918 maysa a makapapatay nga angol ti nangkabil ti sangatauan. Maaw-awagan ti trankaso Español, daytat’ nagsaknap iti tunggal mapagnanaedan a lugar malaksid laeng ti isla ti St. Helena ket nangpatpatay ti ad-adu a tattao ngem ti pinapatay ti uppat a tawen a panaggugubat. Ti siensia ti medisina ti nakaaramiden ti dadakkel nga iyaadelantar nanipud iti daytan a tiempo, ngem kaskasdi adda maysa a burtia. Ilawlawag ti The Lancet: “Ti kinapaut dagiti sakit a maiyakakar babaen iti sekso wenno (STD sexually transmitted diseases) kas ti gagangay unay a grupo dagiti rebbeng a maipakaammo nga impeksion ket maysa a burtia ti moderno a medisina. . . Ti panangkontrol iti sakit a maiyak-akar babaen iti sekso ti kasla naminsan addan iti pannakagaw-attayo ngem daytat’ nakalapsut kadatayo kadagiti nabiit pay a tawtawen.”
Adda pay met dadduma a saksakit a di pay met nabalinan a linapdan, ti moderno a medisina kas ti kanser ken ti coronary artery a sakit ti puso. Daytoy maud-udi, sigun iti S[outh] A[frica] Family Practice, “ket maysa a baro a pagsidsiddaawan. . . Daytat’ bunga ti kalleppas nga umuna a gubat sangalubongan a sosiedad.” Idiay Britania, ti sakit ti puso ken alta presion “ti kangrunaan a makagapu iti ipapatay,” sigun iti libro a Cardiovascular Update—Insight Into Heart Disease. Dayta ti nanginayon pay a “nagbassitan ti naaramidan pay laeng nga idudur-as iti pananglapped kadagita.”
Kadagiti rumangrang-ay a pagilian, minilmilion ti agsagsagaba iti malaria, sakit iti pannaturog, bilharzia, ken dadduma pay a saksakit. Maysa kadagiti kadadaksan a mammapatay isu ti diarrhea. Ilawlawag ti magasin a Medicine International: “Napattapatta a 500 milion a paspasamak ti diarrhoea [kada] tawen ti mabalin maaramid kadagiti maladaga ken babassit nga ubbing iti Asia, Africa ken Latin America, nga addanto ti nagbaetan ti 5 ken 18 milion nga ipapatay.”
“Ket addanto. . . bisbisin.” (Lucas 21:11)
Ti bisbisin gagangay a kakkakuyog ti gubat. Saan a naiduma ti Gubat Sangalubongan I. Dagiti nakabutbuteng a panagbisin ti simmaruno iti likudanna. Ket nanipud idin? Inreport ti espesial a pagiwarnakan a The Challenge of Internationalism—Forty Years of the United Nations (1945-1985): “Nupay adda agarup 1,650 milion a kurang matartaraonda a tattao idi 1950 adda met 2,250 milion idi 1983; iti sabali a pannao, maysa nga irarang-ay ti 600 milion wenno 36 por siento nga ad-adu pay.” Maysa a makadadael a bisin ti simmaruno iti nabiit pay a tikag idiay Africa. “Iti makatawen,” kuna ti magasin a Newsweek, “aginggat’ 1 milion a mannalon nga Etiope ken 500,000 a Sudanese nga ubbing ti matmatay.” Rinibo manipud dadduma pay a pagilian ti mapukpukaw met.
“Ket addanto maaramid a nakakigkigtot ken dakdakkel a pagilasinan iti langit. Ket addanto dagiti pagilasinan iti init ken bulan ken kadagiti bitbituen, ket ditoy rabaw ti daga rigat dagiti nasion, nga agdanagda gapu ti daranudor ti baybay ken dagiti dalluyon, ket dagiti tattao agkapuydanto gapu ti buteng ken danagda kadagiti maar-aramid nga umayto iti amin a mapagnaedan a daga.” (Lucas 21:11, 25, 26)
Ti Gubat Sangalubongan I ti nangiserrek kadagiti nakaam-amak a baro nga ig-igam. Manipud kadagiti langit, nangipatudo dagiti eroplano ken sasakayan iti tangatang kadagiti bomba ken bala. Ti nakaam-amak pay isu ti panangdadael a nagtudo kadagiti awan gawgawayna a sibilian idi Gubat Sangalubongan II, agraman ti dua a bomba atomika.
Ti taaw ti nagbalin met nga eksena kadagiti baro a pagbutbutngan. Idi nangrugi ti Gubat Sangalubongan I, dagiti submarino ti maikukuenta a nagbabassitan, ngem iti panagpatingga ti Gubat Sangalubongan II, nakaipalneddan ti nasurok a sangapulo ribo a barko. “Ti panangipalned kadagiti barko merkante, agraman [pampasarhero a] barko, nga awan pakpakdaar ti kasla nagbalin a paset ti baro ken nakabutbuteng nga ugali iti ‘naan-anay a gubat,’” kuna ni Norman Friedman iti librona a Submarine Design and Development.
Itatta adut’ mangibilbilang kadagiti ballistic missile a submarino kas dagiti kabisera a barko iti lubong. Dagiti makapapatay nga ig-igam ti aw-awiten met dagiti cruise missile a submarino, dagiti buque de guerra, ken dadduma pay a pakigubat a barko. Sigun iti libro a Jane’s Fighting Ships 1986-87, adda itan 929 a submarino, 30 a buque de guerra, 84 cruisers, 367 a destroyers, 675 frigates, 276 corvettes, 2,024 napapartak a pangraut a barko, ken rinibo pay a sabsabali a barko militar nga adda iti aktibo a serbisio kadagiti 52 a nasnasion. Inayontay ditoy ti babassit ngem makapapatay met a minas. Di pay pulos naadda ti kasta a nakapegpeggad a “daranudor” ti baybay gapu iti tao no di la itatta.
Nakadanon metten ti tao kadagiti rehion ti “init ken bulan ken kadagiti bitbituen.” Dagiti ballistic missiles ti umugedda iti law-ang sakbay nga agdissoda iti baba kadagiti puntiriada. Dagiti sasakayan ti law-ang ti nangsalputen iti sistema solar ken iti labesna. Dagiti nasnasion agpampannurayda unayen kadagiti aramid-tao a satelait nga agrikrikos iti daga. Dagiti nabigasional ken meteorolohikal a satelait ti mamagbalin kadakuada a mangisirig kadagiti estratehiko a missiles[da] iti makapapatay a kinaapagpag-isuna. Nagsaknap met ti pannakaus-usar kadagiti satelait ti komunikasion ken ti panagespia. “Dagiti satelait,” kuna ni Michael Sheehan iti librona a The Arms Race, “nagbalindan a dagiti mata, lapayag ken timtimek kadagiti armado a puersa dagiti napipigsa a pannakabalin.”
Ti nabiit pay a pangarigan isut’ panangraut iti Libya manipud tangatang. Kuna ti Aviation Week & Space Technology: “Dagiti retrato ti satelait. . . ti E.U. naaramatda iti panagsagana iti panangraut ken panangsukimat iti iraraut kalpasanna. Ti Defense Meteorological Satellite Program ti nangted kadagiti impormasion maipapan iti panniempo a maipaay iti iraraut ken dagiti militar nga eroplano ti komunikasion nairamanda iti panagmandar ken panangkontrol.” Gapu iti nagpateg a paset nga inaramid dagiti satelait a militar, dagiti dua a dadakkel a pannakabalin agik-ikutda kadagiti antisatelait nga ig-igam. Ti panangibase ti ig-igam idiay law-ang isut’ sipapanayag nga intension ti maysa kadagiti dakkel a pannakabalin iti programa a popular a maaw-awagan Star Wars. No aktual nga agsangonto dagiti napipigsa a pannakabalin iti gubat iti law-ang wenno saan, tiempo laeng ti makaibaga.
Kabayatanna, kas naipadton, “dagiti tattao agkapuydanto gapu ti buteng ken danagda kadagiti ar-aramid nga umayto iti amin a mapagnaedan a daga.” Ti krimen, terorismo, pannakabarba ti ekonomia, polusion ti kemika, ken panangsabsabidong ti radiasion manipud kadagiti planta ti nuklear a koriente, agraman ti dumakdakkel a peggad iti nuklear a gubat, ti pagtataudan amin ti “buteng.” Kuna ti British magasin a New Statesmen a “nasurok a kagudua” kadagiti tin-edyer dayta a pagilian “ti mamati a ti nuklear a gubat mapasamak iti bayat ti panagbiagda, ken 70 porsiento ti mamati nga iti maysa nga aldaw daytat’ sigurado a mapasamak.
[Kahon iti panid 7]
Ti Pagilasinan—Aniat’ Kaipapanan Dayta?
Riniwriw, kalpasan panangsukimatda ti pagilasinan iti lawag ti maika-20 siglo a historia, kumbinsidodan iti kaitungpalanna. (Kitaenyo met ti Mateo, kapitulo 24 ken Marcos, kapitulo 13.) Ti kaputotan ti 1914 ti talaga a namarkaanen. Isu daytat’ nairaman iti maikadua a kaitungpalan ti sasao ni Jesus: “Dinto pay lumabas daytoy a kaputotan maaramidton amin dagitoy a banag.” (Lucas 21:32) Ti “amin dagitoy a banag” ramanenna ti pannakaispal manipud kadagiti makakuriro a parikut ti sangatauan.
Impasigurado ni Jesus kadagiti paspasurotna: “Ngem inton dagitoy a banag mangrugida a maaramid, kumitakayo ket itangadyo dagiti ul-uloyo ta ti pannakaisalakanyo umasidegen. . .. Inton makitayo dagitoy a maar-aramid, ammuenyo a ti pagarian ti Dios asidegen.” Ti Pagarian ti Dios, ti napigpigsa ngem tao a sangalubongan a gobierno, ti mangbalbaliwton iti daytoy a daga kas sangalubongan a paraiso. Gapuna, no kasano ti kinasigurado ti inyaay ti pagilasinan kasta met nga umay metten ti pannakaisalakan.—Lucas 21:28, 31; Salmo 72:1-8.
Nalabit dikay pay nausig ti naimpadtuan a pagilasinan idi. Paregtaendakayo nga itultuloyyo a sukimaten ti Sao ti Dios. Ti inkay panangaramid iti dayta tulongannakayo a makaawat nga ad-adda ti pang-panggep ti Dios iti sangatauan. Iti kasta maammuanyonto no ania dagiti pagannurotan ni Jehova a Dios kadagidiay ‘maispalto’ iti um-umayen a naindagaan a Paraiso.—Salmo 37:10, 11; Sofonias 2:2, 3; Apocalipsis 21:3-5.
[Picture Credit Lines iti panid 5]
Courtesy of German Railroads Information Office, New York
Eric Schwab/WHO
[Picture Credit Lines iti panid 6]
Jerry Frank/United Nations
U.S. Air Force photo