Ammoyo Kadi?
Asino ti ama ni Jose?
Ni Jose, a maysa a karpintero iti Nazaret, ti nagbalin a pannakaama ni Jesus. Ngem asino ti ama ni Jose? Sigun iti linia ti kapuonan ni Jesus a mabasa iti Ebanghelio ni Mateo, maysa nga agnagan Jacob ti ama ni Jose, ngem iti Lucas, ni Jose ket “anak ni Heli.” Apay a kasla agduma ti imbagada?—Lucas 3:23; Mateo 1:16.
Mabasatayo iti salaysay ni Mateo: “Ni Jacob isu ti ama ni Jose.” Inusarna ditoy ti maysa a Griego a sao a nalawag a mangipakita a ni Jacob ti pudpudno nga ama ni Jose. Isu a desdeskribiren ni Mateo ti kapuonan ni Jose, ti naarian a linia ni David, a babaen iti dayta, naipasa ken ni Jesus a pannakaanak ni Jose ti legal a kalintegan para iti trono.
Kastoy met ti salaysay ni Lucas: “Ni Jose, nga anak ni Heli.” Ti sasao nga, “anak ni,” mabalin a kaipapananna ti “manugang a lalaki ni.” Nausar met dagita a sasao iti Lucas 3:27, a mangibagbaga a ni Sealtiel ket “anak ni Neri,” idinto ta ni Jeconias ti agpayso nga amana. (1 Cronicas 3:17; Mateo 1:12) Mabalin a nagbalin nga asawa ni Sealtiel ti di nainaganan a balasang ni Neri, isu a nagbalin isuna a manugang a lalaki ni Neri. Kasta met la ti rason a naawagan ni Jose kas “anak” ni Heli, gapu ta ti anak ni Heli a ni Maria ti nagbalin nga asawana. Desdeskribiren ngarud ni Lucas ti kapuonan ni Jesus “sigun iti lasag,” babaen ti inana a ni Maria. (Roma 1:3) Ipakita ngarud ti Biblia ti dua nga agduma ken napateg a kapuonan ni Jesus.
Ania dagiti tela ken pagtina a maus-usar idi panawen ti Biblia?
Natinaan a delana a nasarakan iti maysa a kueba iti asideg ti Dead Sea, a naaramid sakbay pay ti 135 C.E.
Kaaduanna a maus-usar ti dutdot dagiti karnero iti panagaramid iti tela iti nagkauna a Middle East ken kasta met dagiti buok dagiti kalding ken kamelio. Ket ti tela a naaramid iti dutdot ti karnero, wenno delana, ti ad-adda a maus-usar. Iti Biblia, masansan a madakamat ti karnero, panangpukis iti karnero, ken delana. (1 Samuel 25:2; 2 Ar-ari 3:4; Job 31:20) Ti mula a lino a maar-aramid a lienso (linen) ket maimulmula iti Egipto ken Israel. (Genesis 41:42; Josue 2:6) Mabalin a saan nga agmulmula iti kapas dagiti Israelita idi panawen ti Biblia, ngem mabasatayo iti Biblia a maus-usar dayta kas tela idiay Persia. (Ester 1:6) Nakanginngina ti seda, wenno silk, ken mabalin nga al-alaen laeng dagita dagiti komersiante iti dadduma a lugar iti Asia.—Apocalipsis 18:11, 12.
“Agduduma ti kolor ti delana, manipud iti puraw agingga iti kolor-tsokolate, ken agduduma ti kakusnawda,” kuna ti libro a Jesus and His World. Kasta met, kaaduanna a matinaan, wenno makoloran ti delana. Ti nangina a pagtina a kolor-ube ket aggapu iti maysa a klase ti shell iti baybay a maaw-awagan iti mollusk. Maus-usar met ti nagduduma a mula, ramut, bulong, ken insekto a pagalaan iti pagtina a kolor nalabaga, duyaw (yellow), asul, ken nangisit.