Ni Jehova—Ti Nadungngo ken Naasi nga Amatayo
“Ni Jehova nadungngo unay iti panagayat ken mannakipagrikna.”—SANTIAGO 5:11, footnote.
1. Apay a maallukoy dagiti napakumbaba a tattao ken ni Jehova a Dios?
KASTA unay ti kinalawa ti uniberso ta di kabaelan dagiti astronomo a bilangen dagiti galaksina. Kasta unay ti kinadakkel ti galaksitayo, ti Milky Way, ta di kabaelan a bilangen ti tao amin a bituenna. Adda dagiti bituen, kas ti Antares, a rinibu a daras a dakdakkel ken naranraniag ngem ti inittayo. Anian a bileg ti ik-ikutan ti Naindaklan a Namarsua kadagiti amin a bituen iti uniberso! Kinapudnona, “babaen ti panangbilang, isu iruarna dagiti buybuyotda, nga inagananna ida amin.” (Isaias 40:26) Kaskasdi, daytoy met laeng nakaskasdaaw a Dios ket “nadungngo [met] unay iti panagayat ken mannakipagrikna.” Anian a makaliwliwa ti kasta a pannakaammo kadagiti napakumbaba nga adipen ni Jehova, nangruna kadagidiay agsagsagaba iti pannakaidadanes, sakit, liday, wenno dadduma pay a pakarigatan!
2. Kasanot’ masansan a panangmatmat dagiti tattao iti daytoy a lubong iti nadungngo a rikrikna?
2 Adu ti mangibilang kadagiti naal-alumamay a rikna, kas iti “nadungngo a panagayat ken pannakipagrikna” ni Kristo, kas pagkapuyan. (Filipos 2:1) Gapu ta naimpluensiaanda iti pilosopia dagiti ebolusionista, parparegtaenda dagiti tattao a mangipangruna iti bagbagida uray no kaipapanan dayta ti panangpasakit kadagiti sabsabali. Adu kadagiti marayrayo a bituen iti tay-ak ti paglinglingayan ken ay-ayam ti malalaki a di man la agsangit wenno mangipakita iti nadungngo a panagayat. Kasta met laeng ti panagtigtignay dagiti dadduma a napolitikaan nga agtuturay. Impaganetget ti pilosopo nga Estoico a ni Seneca, maestro ni naulpit nga emperador Nero, a ti “asi ket maysa a pagkapuyan.” Kunaen ti M’Clintock and Strong’s Cyclopædia: ‘Agtultuloy ti panangimpluensia ti Estoicismo iti isip dagiti tao uray iti agdama a panawen.’
3. Kasanot’ panangiladawan ni Jehova iti bagina ken ni Moises?
3 Maigidiat iti dayta, makaay-ayo ti personalidad ti Namarsua iti sangatauan. Inladawanna ti bagina ken ni Moises kadagitoy a sasao: “Jehova, Jehova, Dios a naasi ken managparabur, nainayad nga agpungtot, ken aglaplapusanan iti naayat a kinamanangaasi ken kinapudno, . . . mamakawan iti biddut ken salungasing ken basol, ngem iti uray kaano dina ilaksid ti pannusa.” (Exodo 34:6, 7) Pudno, ginibusan ni Jehova daytoy a panangiladawan iti bagina babaen ti panangitampok iti kinahustisiana. Saanna nga ilisi dagiti sipapakinakem nga agbasbasol iti pannusa a pakaikarianda. Kaskasdi, inladawanna ti bagina, umuna iti amin, kas Dios a naasi, iti literal, “napnuan asi.”
4. Aniat’ makaliwliwa a kaipapanan ti Hebreo a sao a masansan a maipatarus nga “asi”?
4 No dadduma, ti nalamiis, hudisial nga anag ti panangikedked iti pannusa ti mapanunot laeng [dagiti tao] a kaipapanan ti sao nga “asi.” Nupay kasta, ti panamagdidilig kadagiti patarus ti Biblia iruarna ti nabaknang a kaipapanan ti Hebreo a pangilasin (adjective) a nagtaud iti verbo a ra·chamʹ. Sigun iti sumagmamano nga eskolar, ti literal a kaipapananna ket “panagbalin a nalukneng.” “Ti racham,” ilawlawag ti libro a Synonyms of the Old Testament, “yebkasna ti nasged ken nadungngo a pannakarikna iti asi, kas ti abbukayen ti pannakakita iti pagkapuyan wenno panagsagaba dagidiay patpatgentayo wenno makasapul iti tulongtayo.” Masarakan iti Insight on the Scriptures, Tomo 2, pinanid 375-9, ti dadduma pay a makaliwliwa a depinasion daytoy makaay-ayo a kababalin.
5. Kasano a naipakita ti asi iti Linteg Mosaiko?
5 Silalawag a naipakita ti nadungngo nga asi ti Dios iti Linteg nga intedna iti nasion ti Israel. Rumbeng a matrato a siaasi dagiti daksanggasat, kas kadagiti balo, ulila, ken napanglaw. (Exodo 22:22-27; Levitico 19:9, 10; Deuteronomio 15:7-11) Nagunggonaan ti amin, agraman dagiti adipen ken animal, iti linawas a Sabbath a panaginana. (Exodo 20:10) Mainayon pay, tantandaanan ti Dios dagiti tattao a nadungngo ti pannakilangenda kadagiti napanglaw. Kunaen ti Proverbio 19:17: “Ti mangipakpakita iti asi kadagiti napanglaw pabpabulodanna ni Jehova, ket ti naimbag nga aramidna bayadannanto nga isubli kenkuana.”
Adda Pagpatinggaan ti Asi ti Dios
6. Apay a nagbaon ni Jehova kadagiti mammadto ken mensahero iti ilina?
6 Nagaladan dagiti Israelita iti nagan ti Dios ken nagdaydayawda iti templo sadi Jerusalem, a “maysa a balay iti nagan ni Jehova.” (2 Cronicas 2:4; 6:33) Nupay kasta, dimteng ti tiempo a pinanuynoyanda ti imoralidad, idolatria, ken pammapatay, a nakaumsian iti kasta unay ti nagan ni Jehova. Maitunos iti naasi a personalidadna, siaanus nga inkagumaan ti Dios nga ilinteg daytoy dakes a kasasaad a dina dinidigra ti intero a nasion. “Intultuloy[na] ti nagbaon a maibusor kadakuada babaen kadagiti mensaherona, a maulit-ulit a nagbaon, gapu ta naasian iti ilina ken iti pagtaenganna. Ngem rinabrabakda dagiti mensahero ti pudno a Dios ken inum-umsida dagiti saona ken inuy-uyawda dagiti mammadtona, agingga iti simged ti pungtot ni Jehova a maibusor iti ilina, agingga iti awanen ti pamuspusan.”—2 Cronicas 36:15, 16.
7. Idi nadanon ti asi ni Jehova ti pagpatinggaanna, aniat’ napasamak iti pagarian ti Juda?
7 Nupay naasi ken nainayad nga agpungtot ni Jehova, yebkasna ti nainkalintegan a pungtot no kasapulan. Nadanonen idi ti asi ti Dios ti pagpatinggaanna. Kastoy ti mabasatayo maipapan iti nagbanaganna: “Gapuna nga inyeg [ni Jehova] a maibusor kadakuada ti ari dagiti Caldeo, a nangpapatay kadagiti agtutubo a lallaki iti kampilan iti balay ti santuarioda, ket awan met idi ti asina iti baro wenno balasang, iti lakay wenno ubanan. Inyawatna ida amin iti imana.” (2 Cronicas 36:17) Gapuna, nadadael ti Jerusalem ken ti templona, ket nakayawan ti nasion idiay Babilonia.
Naasian iti Naganna
8, 9. (a) Apay a kinuna ni Jehova a kaasiannanto ti naganna? (b) Kasano a napaulimek dagiti kabusor ni Jehova?
8 Nagrag-o dagiti kabangibang a nasion gapu iti daytoy a didigra. Siuuyaw a kinunada: “Dagitoy isuda ti ili ni Jehova, ket rimmuarda iti dagana.” Nasaktan iti daytoy a panangum-umsi, kinuna ni Jehova: “Kaasiakto ti nasantuan a naganko . . . Ket pasantuekto ti naindaklan a naganko, . . . ket maammuanto dagiti nasion a siak ni Jehova.”—Ezequiel 36:20-23.
9 Kalpasan a nakayawan ti ilina iti unos ti 70 a tawen, winayawayaan ida ti naasi a Dios, ni Jehova, ket pinalubosanna ida nga agsubli ken mangbangon manen iti templo sadi Jerusalem. Daytoy ti nangpaulimek kadagiti kabangibang a nasion, a napalalo ti siddaawda a nakaimatang. (Ezequiel 36:35, 36) Nakalkaldaang, nupay kasta, ta naigamer manen ti nasion ti Israel kadagiti dakes nga aramid. Timmulong ti maysa a matalek a Judio, ni Nehemias, a mangilinteg iti kasasaad. Iti publiko a kararag, rinepasona ti naasi a pannakilangenlangen ti Dios iti ilina, a kunkunana:
10. Kasano nga intampok ni Nehemias ti asi ni Jehova?
10 “Iti tiempo ti pannakariribukda immasugda kenka, ket nangipangagka manipud langit; ket mayannurot iti nawadwad a kaasim inikkam ida kadagiti mangisalakan a nangisalakan kadakuada iti ima dagiti kabusorda. Ngem iti kalpasan ti panaginanada, inaramidda manen ti dakes iti sanguanam, ket binay-am ida iti ima dagiti kabusorda, a nangipayatpayat kadakuada. Kalpasanna nagsublida ken immasugda kenka, ket nangipangagka manipud langit ket inispalmo ida iti adu a daras a mayannurot iti nawadwad a kaasim. . . . Inanusam ida bayat ti adu a tawen.”—Nehemias 9:26-30; kitaenyo met ti Isaias 63:9, 10.
11. Aniat’ nakaidumaan ni Jehova iti didiosen dagiti tattao?
11 Kamaudiananna, kalpasan a siuulpit a linaksidda ti dungdungnguen nga Anak ti Dios, napukaw ti nasion a Judio ti naparaburan a kasasaadna iti agnanayon. Nagpaut iti nasurok a 1,500 a tawen ti nasungdo a pannakilangen ti Dios kadakuada. Maysa dayta nga agnanayon a pammaneknek a ni Jehova ket pudno a maysa a naasi a Dios. Anian a naiduma kadagiti naulpit ken awanan rikna a didiosen a parnuay dagiti managbasol a tattao!—Kitaenyo ti panid 8.
Ti Kadadaklan nga Ebkas ti Asi
12. Ania ti kadadaklan nga ebkas ti asi ti Dios?
12 Ti kadadaklan nga ebkas ti asi ti Dios isu ti panangibaonna iti dungdungnguenna nga Anak ditoy daga. Pudno, nangyeg iti dakkel a rag-o ken Jehova ti kinatarnaw ni Jesus, a nangipaay iti naan-anay a sungbat kadagiti pammadakes ti Diablo. (Proverbio 27:11) Kagiddan dayta, nupay kasta, ti pannakaimatangna iti panagsagaba ti dungdungnguenna nga Anak iti naulpit ken nakababain nga ipapatay awan duadua a sinugatna ti rikna ni Jehova a nakarkaro ngem iti madaeran ti asinoman a natauan a naganak. Maysa dayta a naayat unay a sakripisio, a nanglukat iti dalan maipaay iti pannakaisalakan ti sangatauan. (Juan 3:16) Kas impadto ni Zacarias, ti ama ni Juan a Mammautisar, intan-ok dayta “ti nadungngo a pannakipagrikna ti Diostayo.”—Lucas 1:77, 78.
13. Iti ania a napateg a pamay-an nga inyanninaw ni Jesus ti personalidad ni Amana?
13 Ti panangibaon ti Dios iti Anakna ditoy daga nangipaay met iti sangatauan iti nalawlawag a panangiladawan iti personalidad ni Jehova. Kasano a kasta? Ngamin, naan-anay nga inyanninaw ni Jesus ti personalidad ni Amana, nangruna iti nadungngo ken naasi a pannakilangenna kadagiti nanumo a tattao! (Juan 1:14; 14:9) Iti daytoy a banag, inaramat dagiti tallo a mannurat iti Ebanghelio a da Mateo, Marcos, ken Lucas ti Griego a verbo a splag·khniʹzo·mai, a nagtaud iti Griego a sao para iti “bagis.” Inlawlawag ti eskolar ti Biblia a ni William Barclay: “Ipakita ti mismo a nagtaudanna a saan laeng a gagangay nga asi wenno pannakipagrikna ti iladladawan dayta, no di ket maysa a rikna a manggutugot iti maysa a tao agingga iti kaunggan ti kinataona. Isu dayta ti kabilgan a sao iti Griego para iti pannakipagrikna.” Naipatarus dayta kas ‘sumnek ti asi’ wenno ‘maasian’ iti nadumaduma [a patarus].—Marcos 6:34; 8:2.
Idi Simnek ti Asi ni Jesus
14, 15. Iti maysa a siudad ti Galilea, kasano a naasian ni Jesus, ket aniat’ ipakita daytoy?
14 Iti maysa a siudad ti Galilea, immasideg ken Jesus ti maysa a lalaki a “napno iti kukutel” a di nangted nga umuna iti nakayugalian a pakdaar. (Lucas 5:12) Sigugubsang kadi a tinubngar ni Jesus gapu iti dina panangipukkaw iti, “Saan a nadalus, saan a nadalus,” kas imbilin ti Linteg ti Dios? (Levitico 13:45) Saan. Impangag ketdi ni Jesus ti kasta unay a panagpakpakaasi ti lalaki: “No koma laeng kayatmo, kabaelannak a dalusan.” ‘Simnek ti asi’ ni Jesus, ket inunnatna ti imana ket sinagidna ti agkukutel, a kunkunana: “Kayatko. Madalusanka koma.” Dagus a naimbagan ti lalaki. No kasta, imparangarang ni Jesus saan laeng a ti pannakabalin nga inted ti Dios kenkuana a mangaramid kadagiti milagro no di pay ket ti nadungngo a rikrikna a nangtignay kenkuana a mangaramat iti kasta a pannakabalin.—Marcos 1:40-42.
15 Nasken kadi nga asitgan nga umuna ni Jesus sakbay a mangipakita iti asi? Saan. Iti naminsan, naranaanna ti maysa a pumpon a rummuar iti siudad ti Nain. Awan duadua nga adun a pumpon ti nakitkita ni Jesus, ngem makapaladingit unay daytoy. Ti natay ket isu ti bugbugtong nga anak a lalaki ti maysa a balo a babai. ‘Simnek ti asi’ ni Jesus ket inasitganna ti balo. “Sumardengka nga agsangsangit,” kinunana. Kalpasanna, nagaramid iti nakaskasdaaw a milagro. Pinagungarna ti anak ti balo.—Lucas 7:11-15.
16. Apay a naasian ni Jesus iti nakaad-adu a tao a simmurot kenkuana?
16 Ti nabatad a leksion a maadal kadagiti nadakamat a pasamak isu daytoy: idi ‘simnek ti asi’ ni Jesus, isut’ nagtignay tapno tumulong. Iti sabali a gundaway, kinita ni Jesus dagiti adu a tattao a simmurot kenkuana. Impadamag ni Mateo a “simnek ti asina kadakuada, agsipud ta nalalatan ken naiwarawarada a kasla karkarnero nga awanan pastor.” (Mateo 9:36) Bassit laeng ti naaramidan dagiti Fariseo a mangpennek kadagiti gagangay a tattao a mabisin iti naespirituan. Pinadagsenanda ketdi dagiti nanumo a tattao iti adu nga awan kaes-eskanna a paglintegan. (Mateo 12:1, 2; 15:1-9; 23:4, 23) Naipanayag ti panangmatmatda kadagiti gagangay a tattao idi kinunada maipapan kadagidiay dimngeg ken Jesus: “Daytoy a bunggoy a di makaammo iti Linteg nailunodda a tattao.”—Juan 7:49.
17. Gaput’ asina kadagiti tattao, aniat’ inaramid ni Jesus, ket ania a nasaknap a panangiwanwan ti impaayna?
17 Maigidiat iti dayta, naasian iti kasta unay ni Jesus iti nakaay-ay-ay a kasasaad dagiti tattao iti naespirituan. Ngem gapu iti kinaadu dagiti interesado a tattao, saanna a maasikaso ti tunggal maysa kadakuada. Isu nga imbagana kadagiti adalanna nga agdawatda iti ad-adu pay a trabahador. (Mateo 9:35-38) Maitunos kadagita a kararag, imbaon ni Jesus dagiti apostolna a mangipakaammo iti daytoy a mensahe: “Ti pagarian ti langlangit immasidegen.” Nagserbi dagiti instruksion a naited iti daydi a gundaway kas maysa a napateg a giya para kadagiti Kristiano agingga iti kaaldawantayo. Awan duadua a ti pannakarikna ni Jesus iti asi ti nangtignay kenkuana a mangpennek iti naespirituan a bisin ti sangatauan.—Mateo 10:5-7.
18. Kasanot’ panagtignay ni Jesus idi sininga dagiti tattao ti panaginanana, ket ania a leksion ti maadaltayo iti daytoy?
18 Iti sabali pay a gundaway, naseknan manen ni Jesus iti naespirituan a pakasapsapulan dagiti tattao. Nabambannog idin ni Jesus ken dagiti apostolna kalpasan ti panagsursorda a nangaskasaba, isut’ gapuna a nangsarakda iti maysa a disso a paginanaanda. Ngem iti saan a nabayag nasarakan ida dagiti tattao. Imbes a marurod ni Jesus iti daytoy a pannakasinga ti panaginanada, insurat ni Marcos a ‘simnek ti asina.’ Apay a naasian ni Jesus? Agsipud ta “kaslada karkarnero nga awanan pastor.” Manen, inyebkas ni Jesus ti asina ket rinugianna nga isuro dagiti tattao “maipapan iti pagarian ti Dios.” Wen, naasian iti kasta unay [kadagiti tattao] a mabisin iti naespirituan nga uray la insakripisiona ti panaginana tapno maisurona ida.—Marcos 6:34; Lucas 9:11.
19. Kasano a ti pannakaseknan ni Jesus kadagiti tattao inramanna saan laeng a ti naespirituan a kasapulanda?
19 Nupay dagiti naespirituan a kasapulan ti tattao ti kangrunaan a pakaseknanna, pulos a di binaybay-an ni Jesus dagiti pisikal a kasapulanda. Iti daydi met la a gundaway, “pinaimbagna [met] dagidiay agkasapulan iti pannakaagas.” (Lucas 9:11) Iti simmaruno a gundaway, nabayagen a kadua [ni Jesus] dagiti tattao, ken adayo ti pagawidanda. Iti pannakariknana iti pisikal a kasapulanda, kinuna ni Jesus kadagiti adalanna: “Maasianak iti bunggoy, agsipud ta tallo nga aldawen a nakipagtalinaedda kaniak ket awan makanda; ket diak kayat a pagawiden ida nga agay-ayunar. Mabalin nga agkapuyda iti dalan.” (Mateo 15:32) Nagtignay ni Jesus tapno malapdan ti posible a panagsagaba. Simimilagro nga impaayanna dagiti rinibu a lallaki, babbai, ken ubbing iti taraon a napataud manipud iti pito a tinapay ken sumagmamano a babassit nga ikan.
20. Aniat’ masursurotayo iti maudi a nailanad a gundaway a nakariknaan ni Jesus iti asi?
20 Ti maudi a nailanad a gundaway a nakariknaan ni Jesus iti asi ket kabayatan ti maudi a panagturongna idiay Jerusalem. Nakaad-adu a tao ti nakipagdaliasat kenkuana a mapan mangrambak iti Paskua. Iti dalan nga asideg ti Jerico, sangkapukkaw ti dua a bulsek a makilimlimos: “Apo, maasianka kadakami.” Pinadas dagiti tattao a pagulimeken ida, ngem inayaban ida ni Jesus ket sinaludsodna no ania ti kayatda nga aramidenna. “Apo, maluktan koma dagiti matami,” impakpakaasida. “Idi simnek ti asina,” sinagidna dagiti matada, ket dagus a nakakitada. (Mateo 20:29-34) Anian a nagpateg a leksion ti maadaltayo iti daytoy! Umad-adani idin ti maudi a lawas ti ministerio ni Jesus ditoy daga. Nakaad-adu ti trabaho a rebbengna nga iringpas sakbay nga aglak-am iti naulpit nga ipapatay iti ima dagiti pasurot ni Satanas. Kaskasdi, dina pinalubosan ti panangpadagsen daytoy nagpateg a tiempo a manglapped kenkuana a mangipakita iti nadungngo nga asi gapu kadagiti saan unay a napateg a kasapulan ti tao.
Dagiti Pangngarig a Mangitampok iti Asi
21. Aniat’ iladawan ti panangpakawan ti apo iti dakkel nga utang ti adipenna?
21 Ti Griego a verbo nga splag·khniʹzo·mai, a naaramat kadagitoy a salaysay iti biag ni Jesus, ket naaramat met iti tallo a pangngarig ni Jesus. Iti maysa a pangngarig, impakpakaasi ti maysa nga adipen a maikkan iti pawayway tapno mabayadanna ti dakkel nga utangna. ‘Naasian’ ni apona ket pinakawanna ti utang. Iladawan daytoy nga ipakpakita ni Jehova a Dios ti dakkel nga asi babaen ti panangpakawanna iti dakkel nga utang a basol ti tunggal Kristiano a mangalagad iti pammati iti daton a subbot ni Jesus.—Mateo 18:27; 20:28.
22. Aniat’ iladawan ti pangngarig maipapan iti anak a barayuboy?
22 Sinarita met [ni Jesus] ti pangngarig maipapan iti anak a barayuboy. Lagipenyo ti napasamak idi nagawid ti naiwawa nga anak. “Bayat nga isu adayo pay laeng, nakita ni amana ket simnek ti asina, ket timmaray ket inappungolanna ti tengngedna ken inagkanna a sidudungngo.” (Lucas 15:20) Ipakita daytoy a no sipupudno nga agbabawi ti maysa a Kristiano a naiwawa, isut’ kaasian ni Jehova ken sidudungngo nga awatenna manen. Gapuna, babaen kadagitoy dua a pangngarig, impakita ni Jesus a ti Amatayo, ni Jehova, “nadungngo unay iti panagayat ken mannakipagrikna.”—Santiago 5:11, footnote.
23. Ania a leksion ti maadaltayo iti pangngarig ni Jesus maipapan iti naimbag a Samaritano?
23 Ti maikatlo a nakaaramatan ti splag·khniʹzo·mai iti pangngarig ket maipapan iti mannakipagrikna a Samaritano a ‘naasian’ iti nakaay-ay-ay a sasaaden ti maysa a Judio a natakawan ken nabaybay-an a dandanin matay. (Lucas 10:33) Inyebkas ti Samaritano ti asina babaen ti panangaramidna iti amin a kabaelanna a tumulong iti tao a dina am-ammo. Ipakita daytoy a namnamaen da Jehova ken Jesus a suroten dagiti pudno a Kristiano ti ulidanda iti panangiparangarang iti kinadungngo ken asi. Masalaysay iti sumaganad nga artikulo ti dadduma a pamay-an a maaramidtayo daytoy.
Dagiti Pangrepaso a Saludsod
◻ Aniat’ kayat a sawen ti panagbalin a naasi?
◻ Kasano nga impakita ni Jehova ti asina iti naganna?
◻ Ania ti kadadaklan nga ebkas ti asi?
◻ Iti ania a naisangsangayan a pamay-an nga inyanninaw ni Jesus ti personalidad ni Amana?
◻ Aniat’ masursurotayo iti naasi a panagtigtignay ni Jesus ken kadagiti pangngarigna?
[Kahon iti panid 12, 13]
TI NALAWAG A TERMINIO PARA ITI “NADUNGNGO KEN NAAYAT A PANANGAYWAN”
“O TI bagisko, ti bagisko!” inyasug ni mammadto Jeremias. Nasakit kadi ti tianna gapu ta adda madi a nakanna? Saan. Nagaramat ni Jeremias iti maysa a Hebreo a sao a pangyaspingan (metaphor) a mangiladawan iti nakaro a pannakaseknanna gapu iti didigra a dumteng iti pagarian ti Juda.—Jeremias 4:19.
Tangay addaan ni Jehova a Dios iti nasged a rikrikna, naaramat met ti Hebreo a sao para iti “dagiti bagis,” wenno “bituka” (me·ʽimʹ), a mangiladawan iti nadungngo a rikrikna. Kas pagarigan, sumagmamano a dekada kasakbayan ti kaaldawan ni Jeremias, kinayawan ti ari ti Asiria ti sangapulo-tribu a pagarian ti Israel. Impalubos ni Jehova daytoy kas pannusa iti panagtallikudda kenkuana. Ngem linipatan kadi ida ti Dios bayat a sikakayawda? Saan. Ipatpategna pay laeng ida kas paset ti naitulag nga ilina. Iti panangtukoyna kadakuada babaen ti nagan ti prominente a tribu ni Efraim, sinaludsod ni Jehova: “Ni Efraim aya ti ay-ayatek nga anakko, isu aya ti dungdungnguen nga anak? Ta no mamin-ano nga agsaoak iti maibusor kenkuana, sipapasnekak pay laeng a manglagip kenkuana. Dayta ti gapuna nga agsiksikaw dagiti bagisko maigapu kenkuana. Kinapudnona addanto kaasik kenkuana.”—Jeremias 31:20.
Iti panangibagana nga “agsiksikaw dagiti bagisko,” nagaramat ni Jehova iti sao a pangyaspingan a mangiladawan iti nasged a panangipategna iti nakayawan nga ilina. Iti komentariona iti daytoy a bersikulo Jer 31:20, insurat ni E. Henderson, maysa nga eskolar ti Biblia idi maika-19 a siglo: “Awan ti makalab-aw iti makasagid-rikna a pannakaiparangarang ti nadungngo a rikna ti maysa a naganak iti agsubsubli a naiwawa, nga impakita ditoy ni Jehova. . . . Nupay nagsao a maibusor [kadagiti idolatroso nga Efraimita] ken dinusana ida . . . , pulos a dina linipatan ida, no di ket, iti kasupadina, naragsakan iti mainanama a pannakasubbotda iti kamaudiananna.”
Ti Griego a sao para iti “bituka,” wenno “bagis,” ket naaramat iti umasping a pamay-an iti Kristiano a Griego a Kasuratan. No saan a maaramat iti literal a kaipapananna, kas idiay Aramid 1:18, tumukoy dayta iti nadungngo a rikrikna ti panagayat wenno pannakipagrikna. (Filemon 12) No dadduma, maitipon dayta a sao iti Griego a sao a kaipapananna, “naimbag” wenno “nasayaat.” Inaramat da apostol Pablo ken Pedro ti napagtipon a balikas idi pinaregtada dagiti Kristiano nga agbalinda a “nadungngo a mannakipagrikna,” iti literal, “agduyos unay iti asi.” (Efeso 4:32; 1 Pedro 3:8) Mabalin met nga itipon ti Griego a sao para iti “bagis” iti Griego a sao a pol·yʹ. Ti kombinasion literal a kaipapananna “aduan iti bituka.” Naminsan laeng a naaramat iti Biblia daytoy naisangsangayan unay a Griego a balikas, ket tumukoy dayta ken ni Jehova a Dios. Kastoy ti panangipatarus ti Baro a Lubong a Patarus: “Ni Jehova nadungngo unay iti panagayat.”—Santiago 5:11.
Anian a yamantayo ta ti mannakabalin-amin iti uniberso, ni Jehova a Dios, ket naiduma unay kadagiti naulpit a didiosen a parnuay dagiti awanan asi a tattao! Kas panangtulad iti “nadungngo a mannakipagrikna” a Diosda, agtigtignay dagiti pudno a Kristiano iti isu met laeng a pamay-an iti pannakilangenda iti maysa ken maysa.—Efeso 5:1.
[Ladawan iti panid 10]
Idi nadanon ti nadiosan nga asi ti pagpatinggaanna, pinalubosan ni Jehova dagiti taga-Babilonia a mangparmek iti nasukir nga ilina
[Ladawan iti panid 11]
Awan duadua a nasaktan iti kasta unay ni Jehova a Dios a nakaimatang iti ipapatay ti dungdungnguenna nga Anak a nakarkaro ngem iti napasaran ti siasinoman
[Ladawan iti panid 15]
Naan-anay nga inyanninaw ni Jesus ti naasi a personalidad ni Amana