No apay a naawagan “ti Sao.” Ti nagan (wenno nalabit titulo) a “ti Sao” (Jn 1:1) nalawag nga ipabigbigna ti akem nga intungpal ti inauna nga Anak ti Dios kalpasan ti pannakaaramid ti sabsabali pay a nasaririt a parparsua. Ti umasping a sasao ket masarakan iti Exodo 4:16, a sadiay ni Jehova kunaenna ken Moises maipapan iti kabsatna a ni Aaron: “Ket masapul nga isawannaka iti ili; ket mapasamakto nga agserbinto kenka a pannakangiwat, ket agserbikanto a kas Dios kenkuana.” Kas naaramat a mangisawang iti sawen ti kangrunaan a pannakabagi ti Dios ditoy daga, nagserbi ni Aaron kas “pannakangiwat” maipaay ken Moises. Kasta met ti Sao, wenno Logos, a nagbalin a Jesu-Kristo. Nabatad nga inaramat ni Jehova ti Anakna a mangyallatiw iti impormasion ken pammilin kadagiti dadduma pay a kameng ti pamilia dagiti espiritu nga annakna, no kasano nga inaramatna ti Anakna a mangidanon iti mensahena kadagiti tattao ditoy daga. Iti panangipakitana nga isu ti Sao, wenno Pannakangiwat, ti Dios, kinuna ni Jesus kadagiti Judio a dumdumngeg kenkuana: “Ti isursurok saanko a kukua, no di ket kukua daydiay nangibaon kaniak. No ti asinoman agtarigagay a mangaramid iti pagayatanna, maammuannanto maipapan iti sursuro no dayta ket aggapu iti Dios wenno no agsasaoak manipud iti bukodko a parnuay.”​—Jn 7:16, 17; idiligyo ti Jn 12:50; 18:37.

Awan duadua nga iti adu a gundaway, kas Sao bayat ti panagbiagna sakbay a nagbalin a tao, nagakem ni Jesus kas Pannakangiwat ni Jehova iti tattao ditoy daga. Nupay ti sumagmamano a teksto tukoyenda ni Jehova a kasla direkta nga agsasao iti tattao, ibatad ti dadduma pay a teksto nga inaramidna ti kasta babaen iti angheliko a pannakabagi. (Idiligyo ti Ex 3:2-4 iti Ara 7:30, 35; kasta met ti Ge 16:7-11, 13; 22:1, 11, 12, 15-18.) Nainkalintegan nga iti kaaduan kadagita a kaso, nagsao ti Dios babaen iti Sao. Nalabit inaramidna ti kasta idiay Eden, ta iti dua kadagiti tallo a pasamak a nakadakamatan ti panagsao ti Dios sadiay, espesipiko nga ipakita ti rekord nga adda kaduana, di pagduaduaan a ti Anakna. (Ge 1:26-30; 2:16, 17; 3:8-19, 22) Gapuna, ti anghel a nangibagnos iti Israel iti ilalasat iti let-ang ken makintimek iti siiinget a pagtulnogan idi dagiti Israelita agsipud ta ‘ti nagan ni Jehova adda kenkuana,’ ket mabalin nga isu ti Anak ti Dios, ti Sao.​—Ex 23:20-23; idiligyo ti Jos 5:13-15.

Apay a ti sumagmamano a patarus iti Biblia tukoyenda ni Jesus kas “Dios,” idinto ta ti dadduma kunaenda nga isu “maysa a dios”?

Kastoy ti panangipatarus ti sumagmamano a patarus iti Juan 1:1: “Idi punganay adda ti Sao, ket ti Sao adda a kadua ti Dios, ket ti Sao Dios.” Iti literal, mabasa iti Griego a teksto: “Idi punganay adda ti sao, ket ti sao naiturong iti dios, ket dios ti sao.” Ti managipatarus masapul nga agaramat kadagiti dadakkel a letra no kasapulan iti pagsasao a pangipatarusanna iti teksto. Nalawag nga umiso ti panagaramat iti dakkel a letra a “Dios” iti panangipatarus iti sasao a “ti dios,” yantangay sigurado a tumukoy daytoy iti Mannakabalin-amin a Dios a kadua ti Sao. Ngem awanan iti kasta a rason ti panagaramat iti dakkel a letra iti maikadua a panagparang ti sao a “dios.”

Daytoy a teksto ipatarus ti Baro a Lubong a Patarus nga: “Idi punganay adda ti Sao, ket ti Sao adda a kadua ti Dios, ket ti Sao maysa a dios.” Pudno, iti orihinal a Griego a teksto, awan ti di piho nga artikulo (a katupag ti “maysa a”). Ngem saan a kayat a sawen daytoy a di rumbeng nga aramaten ti kasta iti patarus, ta ti Koine wenno ti kadawyan a Griego ket awanan iti di piho nga artikulo. Ngarud, iti intero a Kristiano a Griego a Kasuratan, ibilang dagiti managipatarus a nasken nga aramatenda ti di piho nga artikulo wenno saan sigun iti pannakaawatda iti kaipapanan ti teksto. Amin nga Ingles a patarus kadagidiay a Kasuratan aglaonda iti di piho nga artikulo iti ginasut a daras; ngem ti kaaduan kadagita saanda nga aramaten dayta iti Juan 1:1. Nupay kasta, adda natibker a pangibatayan iti panangaramat iti dayta iti pannakaipatarus daytoy a teksto.

Umuna, maimutektekan koma a ti mismo a teksto ipakitana a ti Sao adda a “kadua ti Dios,” ngarud saan a mabalin nga isu ti Dios, kayatna a sawen, ti Mannakabalin-amin a Dios. (Paliiwenyo met ti ber 2, a saan koman a nasken no aktual nga ipakpakita ti ber 1 a ti Sao isu ti Dios.) Kanayonanna pay, ti maikadua a panagparang ti sao maipaay iti “dios” (Gr., the·osʹ) iti dayta a bersikulo ket nakadkadlaw nga awanan iti piho nga artikulo a “ti” (Gr., ho). Maipapan iti daytoy a banag, ni Ernst Haenchen, iti maysa a komentario iti Ebanghelio ni Juan (kapitulo 1-6), kinunana: “Iti daytoy a periodo, nagduma ti [the·osʹ] ken [ho the·osʹ] (‘dios, nadibinuan’ ken ‘ti Dios’) . . . . Kinapudnona, iti . . . Ebanghelista, ti Ama isu laeng ti ‘Dios’ ([ho the·osʹ]; idiligyo ti 17:3); ‘ti Anak’ ket nababbaba kenkuana (idiligyo ti 14:28). Ngem naiparipirip laeng dayta iti daytoy a teksto agsipud ta ti kinaasidegda iti maysa ken maysa ti naipaganetget ditoy . . . . Posible unay iti Judio ken Kristiano a monoteismo ti panangtukoy kadagiti nadibinuan a persona nga adda iti sibay ken sidong ti Dios ngem saanna ida a kapada. Paneknekan dayta ti Fil 2:6-10. Iti dayta a teksto, iladawan laeng ni Pablo ti kasta a nadibinuan a persona, nga idi agangay nagbalin a tao iti persona ni Jesu-Kristo . . . Gapuna, agpadpada nga iti Filipos ken Juan 1:1 saan a tumukoy dayta iti relasion ti dua a mangbukel iti maymaysa a persona, no di ket nadekket a panagkaykaysa ti dua a persona.”​—John 1, impatarus ni R. W. Funk, 1984, p. 109, 110.

Kalpasan ti panangipaayna kas maysa a patarus iti Juan 1:1c ti sasao a “ket nadibinuan (iti kategoria a kinadios) idi ti Sao,” itultuloy a kunaen ni Haenchen: “Iti daytoy a gundaway, ti termino nga ‘idi’ ([en]) iyebkasna laeng ti porma ti berbo a mangipasimudaag iti napalabas a kasasaad [ti Sao]. Ket maitunos itoy, masapul a naan-annad ti pannakaipatarus ti predicate a nombre: ti [the·osʹ] naiduma iti [ho the·osʹ] (ti ‘nadibinuan’ naiduma iti ‘Dios’).” (p. 110, 111) Iti panangilawlawagna iti daytoy a punto, kinuna ni Philip B. Harner a ti sangal ti gramatika iti Juan 1:1 addaan iti anarthrous predicate, kayatna a sawen, maysa a predicate a nombre nga awanan iti piho nga artikulo a “ti,” sakbay ti berbo, a ti pannakasangalna ket nangnangruna a kaipapananna ti kualidad ken ipatuldona a “ti logos addaan iti kasasaad a theos.” Kinunana pay: “Iti Juan 1:1, ti panagkunak ket nakalatlatak ti puersa ti kualidad ti predicate ta ti nombre [the·osʹ] di mabalin nga ibilang a piho.” (Journal of Biblical Literature, 1973, p. 85, 87) Yantangay bigbigen met ti sabsabali pay a managipatarus a ti Griego a termino addaan iti puersa a nainaig iti kualidad ken mangdeskribir iti kasasaad ti Sao, ipatarusda ngarud ti sasao kas: “ti Sao nadibinuan.”​—AT; Sd; idiligyo ti Mo; kitaenyo ti apendise ti Rbi8, p. 1579.

Kankanayon a nakalawlawag ti panangipakita ti Hebreo a Kasuratan nga adda laeng maymaysa a Mannakabalin-amin a Dios, ti Namarsua iti amin a bambanag ken ti Kangatuan, a ti naganna ket Jehova. (Ge 17:1; Isa 45:18; Sal 83:18) Gapu iti dayta a rason, maikuna ni Moises iti nasion ti Israel: “Ni Jehova a Diostayo ket maymaysa a Jehova. Ket masapul nga ayatem ni Jehova a Diosmo buyogen ti isuamin a pusom ken isuamin a kararuam ken isuamin a bikasmo.” (De 6:4, 5) Daytoy a sursuro a rinibun a tawen nga inawat ken pinati dagiti adipen ti Dios ket saan a supiaten ti Kristiano a Griego a Kasuratan, imbes ketdi itandudona dayta. (Mr 12:29; Ro 3:29, 30; 1Co 8:6; Efe 4:4-6; 1Ti 2:5) Kinuna a mismo ni Jesu-Kristo, “Ti Ama dakdakkel ngem siak” ken tinukoyna ti Ama kas Diosna, “ti maymaysa a pudno a Dios.” (Jn 14:28; 17:3; 20:17; Mr 15:34; Apo 1:1; 3:12) Iti adu a gundaway inyebkas ni Jesus nga isu nababbaba ken agpapaituray iti Amana. (Mt 4:9, 10; 20:23; Lu 22:41, 42; Jn 5:19; 8:42; 13:16) Uray pay kalpasan ti iyuuli ni Jesus sadi langit, kasta met laeng ti agtultuloy a panangiladawan kenkuana dagiti apostolna.​—1Co 11:3; 15:20, 24-28; 1Pe 1:3; 1Jn 2:1; 4:9, 10.

Dagitoy a kinapudno mangipaayda iti nabileg a suporta iti patarus a kas iti “ti Sao maysa a dios” iti Juan 1:1. Ti natan-ok a saad ti Sao iti nagtetengngaan dagiti parsua ti Dios kas ti Inauna, daydiay a babaen kenkuana pinarsua ti Dios ti amin a bambanag, ken kas Pannakangiwat ti Dios, mangipaay iti pudpudno a pakaibatayan ti pannakaawagna a “maysa a dios” wenno daydiay mannakabalin. Nasaksakbay a kinuna ti Mesianiko a padto iti Isaias 9:6 nga isu maawagan “Mannakabalin a Dios,” nupay saan a Mannakabalin-amin a Dios, ken isu ti “Agnanayon nga Ama” dagidiay amin a naipaayan iti pribilehio nga agbiag kas iturayanna. Ti regta ti mismo nga Amana, ni “Jehova ti buybuyot,” ti mangitungpal iti daytoy. (Isa 9:7) Pudno unay a no ni Satanas a Diablo a Kabusor ti Dios ket naawagan maysa a “dios” (2Co 4:4) gapu iti panangdominarna iti tattao ken kadagiti sairo (1Jn 5:19; Lu 11:14-18), ngarud dakdakkel pay ti rason ken umiso unay a ti inauna nga Anak ti Dios ket maawagan “maysa a dios,” “ti bugbugtong a dios” kas pangawag kenkuana dagiti mapagtalkan unay a manuskrito ti Juan 1:18.