BETANIA
1. Purok nga “agarup tallo a kilometro” ti kaadayona iti Jerusalem, a ti rukod nga inaramat ti mannurat ti Ebanghelio iti daydi a tiempo ket Romano nga estadio, a ti “sangapulo ket lima nga estadio” a dinakamatna katupag ti agarup 2.8 km (1.7 mi). (Jn 11:18, Rbi8 ftn) Adda dayta iti makindaya a darisdis ti Bantay dagiti Olibo iti maysa a kadaanan a dalan nga agturong iti Jerusalem manipud Jerico ken Jordan. (Mr 10:46; 11:1; Lu 19:29) Itatta, ti pakailasinan iti dayta a disso isu ti bassit a purok ti el-ʽAzariyeh (El ʽEizariya), Arabiko a nagan a kaipapananna ti “Lugar ni Lazaro,” masarakan iti 2.5 km (1.5 mi) iti daya nga abagatan-a-daya ti nagsaadan ti templo.—LADAWAN, Tomo 2, p. 950.
No kasano a ti Capernaum ti pagtaengan ni Jesus idiay Galilea (Mr 2:1), ti Betania met ti maawagan a pagtaenganna idiay Judea. Isu dayta ti “maysa a purok” a sinarungkaran ni Jesus bayat ti naud-udi a ministeriona iti Judea (agarup Oktubre agingga iti Disiembre, 32 K.P.), ti ayan ti pagtaengan da Marta, Maria, ken Lazaro, a nagbalin a dungdungnguen a gagayyem ni Jesus. (Lu 10:38) Idi agangay, ditoy nga inaramid ni Jesus ti namilagruan a panangpagungarna ken Lazaro.—Jn 11:1, 38-44.
Innem nga aldaw sakbay ti maudi a Paskua ni Jesus (bayat a mangrugrugi ti linawas a Sabbath idi Nisan 8, 33 K.P.), dimteng ni Jesus idiay Betania. (Jn 12:1) Kalpasan ti Sabbath (awan sabali, iti panangrugi ti Nisan 9), nangrabii isuna iti pagtaengan ni Simon nga agkukutel, a kaduana da Marta, Maria, ken Lazaro. Ditoy ti nakaaramidan ti panangsapsapo kenkuana ni Maria iti nangina a lana, a nakaigapuan ti pammarang nga isusupiat ni Judas ken ti panangbabalaw kenkuana ni Jesus. (Mt 26:6-13; Mr 14:3-9; Jn 12:2-8) Kasta met, iti daytoy a tiempo nakagtengen idiay Jerusalem ti damag nga adda ni Jesus iti asideg, ket ita ta nagpatinggan ti Sabbath, maysa a dakkel a bunggoy dagiti Judio ti nagraragup a rummuar tapno kitaenda ni Jesus ken ti napagungar a ni Lazaro. (Jn 12:9) Iti simmaganad nga aldaw (Nisan 9 pay laeng), inaramid ni Jesus ti naballigi a panagsakayna a sumrek iti Jerusalem, nabatad a limmasat iti rabaw ti Bantay dagiti Olibo iti dalan manipud Betania. (Mt 21:1-11; Mr 11:1-11; Lu 19:29-38) Idi Nisan 10, iti dalan manipud Betania nga agturong idiay Jerusalem, inlunod ni Jesus ti awanan bunga a kayo a higos, ket naan-anay a nagangon idi isu ken dagiti adalanna limmabasda iti dayta iti simmaganad nga aldaw (Nisan 11).—Mr 11:12-14, 19, 20.
Bayat ti maudi a sumagmamano nga aldaw ti panagbiag ni Jesus ditoy daga, adu a bambanag ti inaramidna idiay Jerusalem bayat ti aldaw, ngem iti rabii isu ken dagiti adalanna panawanda ti dakkel a siudad tapno umyanda iti nanumo a purok ti Betania iti makindaya a darisdis ti Bantay dagiti Olibo, awan duadua nga iti pagtaengan da Marta, Maria, ken Lazaro.—Mr 11:11; Mt 21:17; Lu 21:37.
Uppat a pulo nga aldaw kalpasan ti panagungar ni Jesus, idi dimtengen ti tiempo nga isisinana kadagiti adalanna, inturongna ida, saan nga iti templo a binaybay-anen ti Dios, no di ket ‘iti ruar agingga idiay Betania’ iti Bantay dagiti Olibo, a sadiay ti nangrugian ti iyuulina.—Lu 24:50-53; Ara 1:9-12.
Patien ti kaaduan a ti Anania a siudad dagiti Benjamita (Ne 11:32) isu ti kadaanan a disso ti purok ti Betania idi kaaldawan ni Jesus.
2. Ti Betania iti ballasiw ti Jordan ket naminsan laeng a nadakamat (Jn 1:28) kas disso a nangaramidan ni Juan kadagiti panangbautisarna ken nalawag a sadiay nga imbagana kadagiti adalanna a ni Jesus “ti Kordero ti Dios.” (Jn 1:35, 36) Idi maikatlo a siglo, insukat ni Origen ti nagan a Betabara maipaay iti Betania, ket ti King James Version sinurotna daytoy a patarus; nupay kasta, Betania ti mabasa kadagiti mapagtalkan unay a manuskrito. Saan nga ammo ti ayan daytoy a Betania iti labes ti Jordan wenno iti daya dayta. Ti sumagmamano paboranda ti kadawyan a maikunkuna a disso a nakabautisaran ni Jesus, ket kunaenda nga adda dayta iti ballasiw ti Jordan a batog ti Jerico. Nupay kasta, ti rekord iti Juan 1:29, 35, 43; 2:1 agparang nga ipatuldona ti maysa a disso a nakurang a maysa nga aldaw a panagbaniaga manipud Cana ti Galilea; idinto ta mabalin nga ipasimudaag ti rekord iti Juan 10:40 ken 11:3, 6, 17 nga agarup dua nga aldaw a panagbaniaga ti kaadayona manipud Betania a pagtaengan ni Lazaro. Ngarud, nalabit daytoy ket maysa a disso a medio abagatanen ti Baybay ti Galilea, ngem saan a masigurado no agpayso a kasta.