“Agapelarak ken Cesar!”

MAYSA nga awan gawayna a lalaki ti tiniliw ken kinabkabil dagiti managderraaw. Impapanda a maikari a matay. Idi agparang a talaga a papatayenen dagiti managderraaw, immay dagiti soldado ket pinagreggetanda nga innala ti biktima manipud iti naranggas a bunggoy. Ti lalaki isu ni apostol Pablo. Dagiti dimmarup kenkuana ket dagiti Judio a sipupungtot a simmupiat iti panangaskasaba ni Pablo ken nangpabasol kenkuana a tinulawanna ti templo. Dagiti Romano ti nangarayat kenkuana, nga indauluan ti komanderda a ni Claudio Lisias. Iti daydi a riribuk, naaresto ni Pablo kas maatap a kriminal.

Ti maudi a pito a kapitulo iti libro ti Aramid ti mangisalaysay iti kaso a nangrugi iti daytoy a panangaresto. Ad-adda a malawlawagantayo no matarusantayo ti legal a nalikudan ni Pablo, dagiti pammabasol kenkuana, ti panagdepensana, ken ti sumagmamano a banag maipapan iti pagannurotan ti Roma iti panangdusa.

Iti Babaen ni Claudio Lisias

Karaman kadagiti pagrebbengan ni Claudio Lisias ti mangtaginayon iti urnos idiay Jerusalem. Agnanaed idiay Cesarea ti superiorna, ti Romano a gobernador ti Judea. Ti panangtaming ni Lisias iti kaso ni Pablo ket mabalin a matarusan a kas panangsalaknib iti maysa a tao manipud iti kinaranggas ken kas panangibalud iti maysa a manangriribuk iti talna. Ti reaksion dagiti Judio ti nangtignay ken ni Lisias a mangipan iti baludna iti kuartel dagiti soldado iti Torre ti Antonia.​—Aramid 21:27–22:24.

Nasken a maammuan ni Lisias no ania ti inaramid ni Pablo. Awan ti naammuanna bayat ti riribuk. Isu a dagus nga imbilinna a ‘mausig [ni Pablo] babaen ti pannakasaplit, tapno maammuanna a naan-anay no ania ti gapuna nga agpukpukkawda maibusor ken Pablo.’ (Aramid 22:24) Daytoy ket normal a pamay-an iti panangala iti ebidensia kadagiti kriminal, adipen, wenno dadduma pay a nanumo ti sasaadenda. Mabalin nga epektibo idi ti saplit (flagrum) iti dayta a panggep, ngem nakaam-amak dayta nga instrumento. Dadduma kadagita a saplit ket pakaibilangan dagiti bola a metal a naisab-it kadagiti kawar. Dadduma ket addaan iti lalat a nasiglotan kadagiti natitirad a tulang ken babassit a metal. Namataud dagitoy kadagiti naut-ot a sugat, a mangpirgis iti lasag.

Iti dayta a gundaway, impalgak ni Pablo nga isu ket umili a Romano. Ti di nasentensiaan a Romano ket saan a mabalin a masaplit, isu a nagepekto a dagus ti panangirupirna iti kalinteganna. Mabalin a mapukaw ti saad ti maysa a Romano nga opisial no abusuen wenno dusaenna ti maysa nga umili ti Roma. Kaawatan ngarud a sipud idin, naisangsangayan ti pannakatrato ni Pablo kas balud, maysa a mabalinna ti umawat iti bisita.​—Aramid 22:25-29; 23:16, 17.

Agsipud ta dina masigurado dagiti pammabasol, indatag ni Lisias ni Pablo iti saklang ti Sanhedrin tapno mailawlawag ti napasamak a riribuk. Ngem namataud ni Pablo iti supiat idi imbagana nga uk-ukomenda gapu iti isyu ti panagungar. Nakaro ti panagsupiat isut’ gapuna a nagamak ni Lisias amangan no mapisangpisang ni Pablo, ket gapuna naobligar manen ni Lisias a mangrabsut kenkuana manipud kadagiti makapungtot a Judio.​—Aramid 22:30–23:10.

Di kayat ni Lisias nga isu ti manungsungbat iti ipapatay ti maysa a Romano. Idi maammuanna ti panggep a panangpapatay, dagus nga impanna ti baludna idiay Cesarea. No maipan dagiti balud kadagiti nangatngato a hudisial nga autoridad, masapul a maigiddan a mayawat ti report a mangidetalye iti kaso. Mairaman kadagita a report ti resulta dagiti damo a panagpalutpot, no apay a naipatungpal ti maysa nga addang, ken ti kapanunotan ti imbestigador iti kaso. Inreport ni Lisias a ‘naakusar [ni Pablo] maipapan iti salsaludsod iti Linteg dagiti Judio, ngem saan a napabasol iti uray maysa a banag a maikari iti ipapatay wenno pannakaparaut,’ ken imbilinna kadagiti mangpabpabasol ken ni Pablo nga iparangda ti reklamoda iti gobernador, a ni Felix.​—Aramid 23:29, 30.

Napaay ni Gobernador Felix a Mangipataw iti Pannusa

Ti hurisdiksion ti probinsia ket naibatay iti bileg ken autoridad ni Felix. Mabalinna a suroten dagiti lokal a kustombre no kayatna wenno ti naipasa a linteg kriminal​—para kadagiti prominente a miembro ti kagimongan ken opisial ti gobierno. Naawagan dayta kas ti ordo, wenno listaan. Mabalinna met nga usaren ti hurisdiksion nga extra ordinem, a mausar a mangaksion iti aniaman a krimen. Ti maysa a gobernador iti probinsia ket manamnama nga ‘ikabilanganna saan a ti maar-aramid iti Roma, no di ket no ania ti kaaduanna a maiparbeng a maaramid.’ Gapuna, isu ti ad-adda a mangngeddeng.

Saan nga ammo ti amin a detalye ti nagkauna a linteg ti Roma, ngem ti kaso ni Pablo ket naibilang a “nasayaat a salaysay maipapan iti extra ordinem a pagannurotan iti probinsia no iti panangdusa.” Dagiti pammabasol dagiti pribado nga indibidual ket denggen ti gobernador, a kaduana dagiti mammalakadna. Maisango ti akusado iti nagidarum, ket mabalinna nga idepensa ti bagina, ngem ti nagidarum ti makin-rebbeng a mangpaneknek iti pammabasolna. Ipataw ti mahistrado ti aniaman a pannusa a makitana a maiparbeng. Mabalinna ti mangngeddeng a dagus wenno itantan ti pangngeddengna iti uray ania a petsa, a kabayatan dayta maibalud ti naidarum. “Awan duadua, gapu iti kasta a bileg nga agikeddeng, mabalin a tumulok ti gobernador iti ‘mailabsing nga impluensia’ ket mapasuksokan​—a mangabsuelto, mangsentensia, wenno mangitantan,” kuna ti eskolar a ni Henry Cadbury.

Ti Nangato a Padi a ni Ananias, dagiti panglakayen dagiti Judio, ken ni Tertulo ket pormal nga indarumda ni Pablo iti saklang ni Felix kas ‘peste a mangparparnuay kadagiti iyaalsa iti tengnga dagiti Judio.’ Kinunada nga isu ket promotor ti “sekta dagiti Nazareno” ket ikagumaanna a tabbaawan ti templo.​—Aramid 24:1-6.

Impapan dagiti orihinal a bumusbusor ken ni Pablo nga intuggodna ti Gentil nga agnagan iti Trofimo iti paraangan a nairanta laeng para kadagiti Judio.a (Aramid 21:28, 29) Kinapudnona, ni Trofimo ti mapabpabasol a simrek. Ngem no mapagparang dagiti Judio a tinulongan wenno insungsong ni Pablo ti Gentil a simrek, dayta ti maibilang met a basol a madusa iti ipapatay. Ket agparang a timmulok ti Roma a mangipataw iti sentensia nga ipapatay para iti daytoy a krimen. Isu a no ti nangaresto ken ni Pablo ket ti pulisia ti templo dagiti Judio imbes a ni Lisias, isut’ nalaka la koma nga inusig ken sinentensiaan ti Sanhedrin.

Inkalintegan dagiti Judio a ti isursuro ni Pablo ket saan a Judaismo, wenno legal a relihion (religio licita). Imbes ketdi, maibilang daytoy a maiparit, subersibo pay ketdi.

Imbagada pay a ni Pablo ket “mangparparnuay kadagiti iyaalsa iti tengnga dagiti amin a Judio iti intero a mapagnaedan a daga.” (Aramid 24:5) Iti di pay nabayag, pinabasol ni Emperador Claudio dagiti Judio ti Alexandria gapu iti “panangparnuay iti sapasap a saplit iti intero a lubong.” Nalawag nga agasping. “Ti darum ket talaga a maibusor iti maysa a Judio bayat ti Kasukat ni Claudio wenno ti nasapa a tawtawen ni Nero,” kuna ni historiador A. N. Sherwin-White. “Inkagumaan dagiti Judio nga impluensiaan ti gobernador a mangibilang nga awan nakaidumaan ti panangasaba ni Pablo iti panangriribuk kadagiti umili iti intero a populasion dagiti Judio iti Imperio. Ammoda a di kayat dagiti gobernador ti mangsentensia gapu laeng iti narelihiosuan a darum isut’ gapuna nga inkagumaanda a pagbalinen a napolitikaan ti narelihiosuan a darum.”

In-inut nga indepensa ni Pablo ti bagina. ‘Awan ti inaramidko a panangriribuk. Pudno a maysaak a kameng ti aw-awaganda a “sekta,” ngem kaipapanan daytoy ti panagpasakup iti paglintegan dagiti Judio. Adda dagiti Judio iti Asia a nangparnuay iti riribuk. No adda ti reklamoda, rumbeng nga addada ditoy a mangisango iti dayta.’ Napagbalin ni Pablo dagiti darum a maysa laeng a narelihiosuan a supiat iti nagbabaetan dagiti Judio a saan unay a pakaseknan ti Roma. Yantangay pagan-annadanna dagiti marurrurod ken saanen a makaidna a Judio, pinasardeng ni Felix ti panangusig, a sieepektibo a linapdanna ti kanayonan a hudisial a tignay. Saan a nayawat ni Pablo kadagiti Judio a mangibagbaga a hurisdiksionda ti kasona, saan met a nasentensiaan babaen ti linteg ti Roma, saan met a naruk-atan. Saan a napilit ni Felix a mangipaulog iti sentensia, ken malaksid a tarigagayanna ti panangpabor kenkuana dagiti Judio, adda pay ti sabali a motibona iti panangitantan​—namnamaenna ti pasuksok ni Pablo.​—Aramid 24:10-19, 26.b

Ti Dakkel a Panagbalbaliw iti Sidong ni Porcio Festo

Dua a tawen kalpasanna, idiay Jerusalem, inriing dagiti Judio dagiti darumda idi nagtugaw ti baro a gobernador a ni Porcio Festo, a kidkiddawenda a mayawat kadakuada ni Pablo. Ngem nainget nga insungbat ni Festo: “Saan a pamay-an ti taga Roma ti mangyawat iti asinoman a tao kas maysa a pabor sakbay a ti naakusar a tao makasangona iti rupanrupa dagiti mangak-akusar kenkuana ken maaddaan iti gundaway nga agsao kas depensana maipapan iti darum.” Kuna ni historiador Harry W. Tajra: “Dagus a natarusan ni Festo a naiplano ti hudisial a panangpapatay maibusor iti maysa nga umili ti Roma.” Gapuna, naibaga kadagiti Judio nga idatagda ti kasoda idiay Cesarea.​—Aramid 25:1-6, 16.

Impapilit sadiay dagiti Judio a “saanen a rebbeng nga agbiag pay” ni Pablo, ngem awan ti naiparangda nga ebidensia, ket napasingkedan ni Festo nga awan ti inaramid ni Pablo a maikari iti ipapatay. Inlawlawag ni Festo iti sabali nga opisial: “Addaanda laeng kadagiti pannakisupiat kenkuana maipapan iti bukodda a panagdayaw iti didiosen ken maipapan iti maysa a Jesus a natay ngem nagtultuloy nga impapati ni Pablo nga isu sibibiag.”​—Aramid 25:7, 18, 19, 24, 25.

Nalawag nga inosente ni Pablo iti aniaman a napolitikaan a darum, ngem agparang nga inkalintegan dagiti Judio a ti laeng pangukomanda ti makabael a mangtaming iti narelihiosuan a supiat. Mapan ngata ni Pablo idiay Jerusalem tapno sadiay a maukom? Dinamag ni Festo ken Pablo no aramidenna dayta, ngem siempre di maiparbeng dayta a singasing. Ti pannakaisublina idiay Jerusalem a sadiay agbalin nga ukom dagiti mangak-akusar, kaipapananna a mayawat ni Pablo kadagiti Judio. “Sitatakderak iti sanguanan ti tugaw iti panangukom ni Cesar, a rebbeng a pakaukomak,” kuna ni Pablo. “Awan ti dakes a naaramidko kadagiti Judio . . . Awan ti tao a mabalin a mangyawat kaniak kadakuada a kas pabor. Agapelarak ken Cesar!”​—Aramid 25:10, 11, 20.

Ti panangisawang ti maysa a Romano kadagitoy a sasao lapdanna ti ibaballaet ti amin a pangukoman ti probinsia. Ti kalinteganna nga agapelar (provocatio) ket “nabileg, komprehensibo ken agepekto.” Isu a kalpasan nga inyumanna ti teknikalidad kadagiti mammalakadna, indeklara ni Festo: “Nagapelarka ken Cesar; mapankanto ken Cesar.”​—Aramid 25:12.

Tinarigagayan ni Festo a lumiklik iti kaso ni Pablo. Kas inaklonna ken ni Herodes Agripa II sumagmamano nga aldaw kalpasanna, narigatan daytoy iti kaso. Kasapulan ngarud a mangbukel ni Festo iti salaysay ti kaso para iti emperador, ngem para ken ni Festo, dagiti darum ket ramanenna ti kinarikut gapu ta awan ti nalawag a saritaen ti linteg dagiti Judio. Nupay kasta, eksperto ni Agripa iti kasta a bambanag, isu nga idi nangipakita iti interes, nakiddaw a tumulong a mangbukel iti surat. Agsipud ta saanna a matarusan ti simmaruno a palawag ni Pablo iti sango ni Agripa, inyasug ni Festo: “Agmauyongka, Pablo! Ti adu nga adal pagmauyongennaka!” Ngem naan-anay a naawatan ni Agripa. “Iti apagbiit a tiempo maguyugoynak nga agbalin a Kristiano,” kinunana. Aniaman ti nariknada maipapan iti argumento ni Pablo, napagnumuan da Festo ken Agripa nga inosente ni Pablo ken mabalin a naruk-atan koma no saan a nagapelar ken Cesar.​—Aramid 25:13-27; 26:24-32.

Ti Panagpatingga ti Napaut a Hudisial a Proseso

Iti isasangbayna idiay Roma, inayaban ni Pablo dagiti kangrunaan a lallaki dagiti Judio, saan laeng a tapno mangasaba kadakuada no di pay ket tapno ammuenna no ania ti ammoda maipapan kenkuana. Mabalin nga adda maipalgakda maipapan iti panggep dagiti ukom. Gagangay kadagiti autoridad idiay Jerusalem ti agpatulong kadagiti Romano a Judio iti pannakaiporsegi ti kaso, ngem nangngeg ni Pablo nga awan ti pammilinda maipapan kenkuana. Bayat a maur-uray ti bista, napalubosan ni Pablo nga agabang iti balay ken mangasaba a siwayawaya. Ti kasta a kinalukay mabalin a kaipapananna nga iti imatang ti Roma, inosente a tao ni Pablo.​—Aramid 28:17-31.

Nagtalinaed ni Pablo a balud iti dua pay a tawen. Apay? Awan ti ipaay ti Biblia a detalye. Gagangay a maibalud ti nagapelar agingga a saan nga agparang dagiti ukom a mangiporsegi iti kaso. Ngem nalabit a saan pulos a nagsubli dagiti Judio iti Jerusalem agsipud ta napanunotda a nakapuy ti kasoda. Mabalin a ti kaepektibuan a pamay-an tapno agtultuloy a mapagulimek ni Pablo agingga a posible ket ti saan a panagparang dagiti nagidarum. Aniaman ti pasamak, agparang a dimmatag ni Pablo ken ni Nero, naideklara nga inosente, ket kamaudiananna, naluk-atan tapno itultuloyna ti panagmisionerona, agarup lima a tawen kalpasan ti pannakaarestona.​—Aramid 27:24.

Dagiti bumusbusor iti kinapudno ket nabayagen a ‘mangisiksikatda iti pannakadangran babaen ti linteg’ tapno lapdanda ti panangasaba dagiti Kristiano. Saantayo koma a pagsiddaawan daytoy. Kinuna ni Jesus: “No indadanesdak, idadanesdakayto met.” (Salmo 94:20; Juan 15:20) Ngem ipanamnama met ni Jesus ti wayawayatayo a mangipakaammo iti naimbag a damag iti intero a lubong. (Mateo 24:14) Gapuna, kas iti isasaranget ni apostol Pablo kadagiti darum ken ibubusor, dagiti Saksi ni Jehova ita ‘idepensa ken legal nga ipasdekda ti naimbag a damag.’​—Filipos 1:7.

[Footnotes]