KAPITULO 4

‘Tattao nga Awan Adalna ken Ordinario’

Nagtignay a situtured dagiti apostol, ket binendisionan ida ni Jehova

1, 2. Ania a milagro ti inaramid da Pedro ken Juan iti asideg ti ruangan ti templo?

NANGATO pay laeng ti init idi agsasangpet idiay templo dagiti deboto a Judio ken dagiti adalan ni Kristo. Mabiiten a mangrugi ti “oras ti panagkararag.”a (Ara. 2:46; 3:1) Karaman iti bunggoy da Pedro ken Juan nga agturturong iti ruangan ti templo a naawagan iti Napintas. Iti tengnga ti naariwawa ken pumanagna a tattao, adda agpalpalama nga agkabannuag a lalaki a pilay sipud pannakayanakna.—Ara. 3:2; 4:22.

² Bayat nga umas-asideg da Pedro ken Juan, nangrugi a dumawat iti limos ti agpalpalama kas iti dati nga ar-aramidenna. Simmardeng dagiti apostol ket kinitada daytoy a lalaki, a mangnamnama nga adda itedda kenkuana. “Awan pirak ken balitokko,” kinuna ni Pedro, “ngem itedko ti adda kaniak. Iti nagan ni Jesu-Kristo a Nazareno, magnaka!” Panunotem ti pannakakigtot dagiti tattao idi iniggaman ni Pedro ti ima ti lalaki ket tinulonganna a timmakder! (Ara. 3:6, 7) Mailadawam kadi iti panunotmo ti panangkitkita daytoy a lalaki kadagiti immimbagen a sakana bayat nga inruginan ti magna? Di pakasdaawan a naglaglagto ken sipipigsa nga indaydayawna ti Dios gapu ta makapagna met laengen!

3. Ania a nagpateg a sagut ti mabalin nga awaten ti lalaki a dati a pilay ken ti bunggoy?

³ Dagiti masmasdaaw a tattao nagtatarayda nga immasideg kada Pedro ken Juan idiay kolonada ni Solomon. Iti daytoy a lugar a nagtakderan ken nagisuruan idi ni Jesus, inlawlawag ni Pedro ti pudpudno a kaipapanan ti napasamak. (Juan 10:23) Intukonna iti bunggoy ken iti lalaki a dati a pilay ti maysa a sagut a napatpateg ngem iti pirak wenno balitok. Saan laeng a pannakapaimbag ti ramanen daytoy a sagut. Daytoy ti mangted kadakuada iti gundaway nga agbabawi, mapakawan dagiti basolda, ken agbalin a pasurot ni Jesu-Kristo a dinutokan ni Jehova kas “Kangrunaan nga Ahente ti biag.”—Ara. 3:15.

4. (a) Ania a komprontasion ti pinataud ti namilagruan a pannakapaimbag ti lalaki a pilay? (b) Ania ti dua a saludsod a sungbatantayo?

⁴ Anian a naisangsangayan nga aldaw dayta! Adda maysa a tao a napaimbag ken makapagnan. Rinibu pay ti naikkan iti gundaway a maimbagan iti naespirituan tapno makapagnada a maikari iti Dios. (Col. 1:9, 10) Maysa pay, dagiti pasamak iti dayta nga aldaw ti nangrugian ti komprontasion iti nagbaetan dagiti matalek a pasurot ni Kristo ken dagiti adda iti turay a mangikagkagumaan a manglapped iti pannakaitungpal ti bilin ni Jesus a maikasaba ti naimbag a damag maipapan iti Pagarian. (Ara. 1:8) Ania ti masursurotayo kadagiti pamay-an nga inusar da Pedro ken Juan—‘tattao nga awan adalna ken ordinario’—ken iti kababalin nga imparangarangda bayat a kinasabaanda ti bunggoy?b (Ara. 4:13) Ken kasanotay a matulad ida agraman dagiti dadduma pay nga adalan no iti panangsarangetda iti ibubusor?

Saan a ‘Babaen ti Bukod a Pannakabalin’ (Aramid 3:11-26)

5. Ania ti masursurotayo iti wagas a pannakisarita ni Pedro iti bunggoy?

⁵ Nagtakder da Pedro ken Juan iti imatang ti bunggoy nupay ammoda a ti sumagmamano kadakuada ket mabalin a karaman kadagiti nabiit pay a nangidawat iti pannakapapatay ni Jesus. (Mar. 15:8-15; Ara. 3:13-15) Panunotem ti tured nga imparangarang ni Pedro idi awanan buteng nga imbagana a napaimbag ti pilay iti nagan ni Jesus. Saan a pinalag-an ni Pedro ti mensahena tapno laeng saan nga agpungtot dagiti tattao. Sipaprangka ketdi nga imbagana nga adda sungsungbatanda iti ipapatay ni Kristo. Ngem saan a nagipempen ni Pedro iti sakit ti nakem kadagitoy a tattao gapu ta ‘saanda idi nga ammo ti ar-aramidenda.’ (Ara. 3:17) Nakisarita kadakuada kas kakabsatna ken impamaysana dagiti makaay-ayo nga aspeto ti mensahe ti Pagarian. No agbabawi ken mamatida ken Kristo, “ipaay ni Jehova ti pannakabang-ar” kadakuada. (Ara. 3:19) Nasken met a naturedtayo ken ditay bumdeng a mangipakaammo iti um-umayen a panangukom ti Dios, ngem saantayo koma a nauyong wenno manangukom. Imbes ketdi, panunotentayo a dagiti makasabaantayo ket posible nga agbalinto a kakabsattayo, ken kas ken ni Pedro, dagiti koma makaay-ayo nga aspeto ti mensahe ti Pagarian ti kangrunaan kadatayo.

6. Kasano nga imparangarang da Pedro ken Juan ti kinapakumbaba?

⁶ Napakumbaba dagiti apostol. Saanda a kayat nga isuda ti maidaydayaw iti milagro nga inaramidda. Kinuna ni Pedro iti bunggoy: “Apay a kitkitaendakami a kas man la napapagnami daytoy a lalaki babaen ti bukodmi a pannakabalin wenno debosion iti Dios?” (Ara. 3:12) Ammo ni Pedro ken dagiti dadduma pay nga apostol a ti aniaman a naimbag a maibanagda iti ministerioda ket maigapu iti pannakabalin ti Dios, saan nga iti bukodda a bileg. Isu nga iti amin a naaramidanda, sipapakumbaba nga inturongda ti amin a dayaw kada Jehova ken Jesus.

7, 8. (a) Ania a sagut ti maitukontayo kadagiti tattao? (b) Kasano a matungtungpal ita ti kari a “pannakaisubli ti amin a banag”?

⁷ Nasken nga iparangarangtayo ti isu met laeng a kinapakumbaba bayat a makiramramantayo iti trabaho a panangikasaba iti Pagarian. Pudno a ti espiritu ti Dios saanna nga ikkan dagiti Kristiano ita iti pannakabalin a mangaramid kadagiti namilagruan a panangagas. Nupay kasta, matulongantayo dagiti tattao a mangpatanor iti pammati iti Dios ken iti Kristo ken mangawat iti isu met laeng a sagut nga intukon ni Pedro—ti gundaway a mapakawan kadagiti basolda ken umawat iti pannakabang-ar nga aggapu ken Jehova. Tinawen a ginasut a ribu ti mangaw-awat iti daytoy a tukon ken mababautisaran kas ad-adalan ni Kristo.

⁸ Pudno nga agbibiagtayo iti tiempo ti “pannakaisubli ti amin a banag” a dinakamat ni Pedro. Kas kaitungpalan ti sao nga “imbaga ti Dios babaen kadagiti matalek a propetana idi un-unana,” naipasdeken ti Pagarian idiay langit idi tawen 1914. (Ara. 3:21; Sal. 110:1-3; Dan. 4:16, 17) Di nagbayag kalpasanna, inrugin ni Jesus nga idauluan ti pannakaisubli ti pudno a panagdaydayaw ditoy daga. Kas resultana, minilion ti simrek iti naespirituan a paraiso ket nagbalinda a sakup ti Pagarian ti Dios. Inuksobda ti daan ken saan a nasayaat a personalidadda ket ‘insuotda ti baro a personalidad a pinarsua ti Dios maitunos iti pagayatanna.’ (Efe. 4:22-24) Kas iti pannakapaimbag ti pilay nga agpalpalama, naibanag daytoy a nakaskasdaaw a trabaho, saan a babaen ti pannakabalin ti tao, no di ket babaen ti espiritu ti Dios. Kas ken Pedro, nasken a situtured ken sieepektibo nga usarentayo ti Sao ti Dios a mangisuro iti sabsabali. Aniaman a panagballigitayo a mangtulong kadagiti tattao nga agbalin nga adalan ni Kristo ket maigapu iti pannakabalin ti Dios, saan nga iti kabukbukodantayo.

“Saan a Mabalin nga Isardengmi” ti Agsao (Aramid 4:1-22)

9-11. (a) Ania ti reaksion dagiti panguluen a Judio iti mensahe da Pedro ken Juan? (b) Ania ti inkeddeng dagiti apostol nga aramiden?

⁹ Nagkakaribuso dagiti tattao idi nangngegda ti palawag ni Pedro ken idi nakitada ti panaglaglagto ken panagpukpukkaw ti lalaki a dati a pilay. Gapuna, ti kapitan ti templo—a nadutokan a mangasikaso iti kinatalged ti templo—ken dagiti panguluen a papadi nagdardarasda a napan nangammo iti mapaspasamak. Dagitoy a lallaki ket mabalin a Saduceo—ti nabaknang ken nabileg a sekta no maipapan iti politika a mangtagtaginayon iti natalna a relasion kadagiti taga-Roma, di mangan-annurot kadagiti berbal a linteg (wenno saan a naisurat a linteg) a napateg kadagiti Fariseo, ken di mamati iti panagungar.c Anian a rurodda idi naammuanda nga adda idiay templo da Pedro ken Juan, a situtured a mangisursuro a napagungaren ni Jesus!

¹⁰ Dagiti nauyong a bumusbusor impisokda iti pagbaludan da Pedro ken Juan sa iti kabigatanna, impanda ida iti nangato a pangukoman dagiti Judio. Iti panangmatmat dagiti natan-ok nga agtuturay, da Pedro ken Juan ket ‘tattao nga awan adalna ken ordinario’ isu nga awan ti karbenganda a mangisuro idiay templo. Saanda a nagadal iti aniaman a mabigbigbig nga eskuelaan maipapan iti relihion. Kaskasdi, nagsiddaaw kadakuada dagiti adda iti pangukoman gapu iti kinaprangka ken kinatibker ti pammatida. Apay a makagutugot unay ti panagpalawag da Pedro ken Juan? Ti maysa a rason ket gapu ta “kakadua ida ni Jesus.” (Ara. 4:13) Nangisuro ti Apoda nga addaan iti napaypayso nga autoridad, saan a kas kadagiti eskriba.—Mat. 7:28, 29.

¹¹ Imbilin ti pangukoman nga isardeng dagiti apostol ti mangasaba. Iti dayta a kagimongan, no ania ti imbilin ti pangukoman isu ti masurot. Idi nagparang ni Jesus kadakuada sumagmamano laeng a lawas sakbayna, inkeddeng dagiti miembro daytoy a pangukoman a ni Jesus ket “maikari a mapapatay.” (Mat. 26:59-66) Ngem saan a nagbuteng da Pedro ken Juan. Iti imatang dagitoy a nabaknang, nangato ti adalna, ken napigsa ti impluensiana a lallaki, situtured ngem sidadayaw a kinuna da Pedro ken Juan: “No ipagarupyo a nalinteg iti imatang ti Dios nga agtulnogkami kadakayo imbes nga iti Dios, dakayo ti agdesision. Ngem no dakami, saan a mabalin nga isardengmi nga ibaga ti bambanag a nakita ken nangngegmi.”—Ara. 4:19, 20.

TI NANGATO A PADI KEN DAGITI PANGULUEN A PAPADI

Ti nangato a padi ti mangirepresentar kadagiti tattao iti imatang ti Dios. Idi umuna a siglo C.E., isu pay ti pangulo ti Sanhedrin. Isu ket nalikmut kadagiti lider dagiti Judio, dagiti panguluen a papadi. Karaman kadagita dagiti nangato a padi a kas ken Anas ken dagiti dadduma pay a nataenganen a lallaki kadagiti pamilia—a nalabit uppat wenno lima laeng a pamilia—a nakapilian dagiti agbalin a nangato a padi. Insurat ti eskolar a ni Emil Schürer: “Gapu ta nagtaudda kadagiti nabaknang a pamilia, naikkanda iti naisangsangayan a saad” kadagiti papadi.

Ipasimudaag ti Kasuratan a tungpal-biag ti panagserbi dagiti nangato a padi. (Num. 35:25) Ngem iti las-ud ti panawen a saklawen ti libro nga Aramid, dagiti gobernador ken ari iti Roma a nagturay iti sidong ti autoridad dagiti Romano a gobernador ti nakakaammon a nangisaad ken nangpadissaag kadagiti nangato a padi. Ngem agparang a dagitoy a pagano nga agtuturay pinilida dagiti dinutokanda manipud kadagiti papadi a kaputotan ni Aaron.

12. Ania ti makatulong kadatayo a mangpatanor iti tured ken natibker a pammati?

¹² Kabaelam kadi met nga ipakita ti kasta a kinatured? Ania ti riknam no maaddaanka iti gundaway a mangasaba kadagiti nabaknang, nangato ti adalna, wenno napigsa ti impluensiana a tattao iti lugaryo? No ngay dagiti patpatiem ket umsien dagiti kapamiliam, kaeskuelaam, wenno katrabahuam? Adda kadi panagamakmo? No kasta, mapagballigiam dagiti kasta a rikna. Idi adda ni Jesus ditoy daga, sinuruanna dagiti apostol no kasanoda nga ikalintegan dagiti patpatienda buyogen ti kompiansa ken panagraem. (Mat. 10:11-18) Kalpasan ti panagungarna, inkari ni Jesus kadagiti adalanna nga isu ket agtultuloy nga adda kadakuada “iti amin nga al-aldaw agingga iti panungpalan daytoy a sistema ti bambanag.” (Mat. 28:20) Iti panangiwanwan ni Jesus, isursuronatayo “ti matalek ken masirib nga adipen” no kasanotayo nga idepensa dagiti patpatientayo. (Mat. 24:45-47; 1 Ped. 3:15) Maar-aramid daytoy babaen kadagiti instruksion a maaw-awattayo kadagiti gimong ti kongregasion, kas iti Panagbiag ken Ministeriotayo kas Kristiano, ken kadagiti naibatay iti Biblia a publikasiontayo, kas kadagiti “Sungbat Dagiti Saludsod Maipapan iti Biblia” nga artikulo iti website a jw.org. Ap-aprobetsarem kadi dagitoy a probision? No wen, ad-adda a tumured ken tumibker ti pammatim. Ken kas kadagiti apostol, dimo ipalubos nga adda aniaman a mangpasardeng kenka a mangisarsarita kadagiti nakaskasdaaw a kinapudno a nasursurom iti Biblia.

Sister a mangaskasaba iti katrabahuanna. — Dimo ipalubos nga adda aniaman a mangpasardeng kenka a mangisarsarita kadagiti nakaskasdaaw a kinapudno a nasursurom iti Biblia

“Impigsada ti Timekda iti Dios” (Aramid 4:23-31)

13, 14. No maipasangotayo iti ibubusor, ania ti rumbeng nga aramidentayo, ken apay?

¹³ Kalpasan a naluk-atan da Pedro ken Juan, nakitaripnongda a dagus kadagiti dadduma pay a kameng ti kongregasion. Sangsangkamaysa nga “impigsada ti timekda iti Dios” ken inkararagda a tulonganna ida nga agtultuloy a mangasaba a situtured. (Ara. 4:24) Ammo ni Pedro a minamaag ti agtalek iti kabukbukodan a bileg no iti panangaramid iti pagayatan ti Dios. Sumagmamano laeng a lawas sakbayna, sikokompiansa a kinunana ken Jesus: “Uray maitibkolda amin, saanakto a pulos a maitibkol!” Ngem kas impakpakauna ni Jesus, ni Pedro ket naglaka nga inabak ti buteng nga urayna la inlibak ti gayyem ken mannursurona. Nupay kasta, nakasursuro ni Pedro iti biddutna.—Mat. 26:33, 34, 69-75.

¹⁴ Saan nga umdas ti determinasion tapno maitultuloymo nga itungpal ti annongem a mangsaksi ken Kristo. No ikagumaan dagiti bumusbusor a pakapuyen ti pammatim wenno gandatenda a pasardengen ti panangasabam, tuladem da Pedro ken Juan. Ikararagmo ken Jehova nga ikkannaka iti bileg. Agpatulongka iti kongregasion. Ibagam kadagiti panglakayen ken kadagiti dadduma pay a nataengan ti panagpampanunotna a Kristiano ti maipapan kadagiti pakarigatam. Dakkel ti maitulong kenka ti kararag dagiti sabsabali.—Efe. 6:18; Sant. 5:16.

15. Apay a saan koma a maupay dagidiay simmardeng idi a mangasaba?

¹⁵ Dika maupay no simmardengka idi a mangasaba gapu kadagiti pakarigatan. Laglagipem nga adda panawen a nagsardeng a nangasaba dagiti amin nga apostol kalpasan ti ipapatay ni Jesus ngem nagbalinda met laeng nga aktibo di nagbayag kalpasan dayta. (Mat. 26:56; 28:10, 16-20) Imbes a maupayka gapu kadagiti biddutmo iti napalabas, usarem ketdi a pangpabileg kadagiti sabsabali dagiti nasursurom kadagiti biddutmo.

16, 17. Ania ti masursurotayo iti inkararag dagiti pasurot ni Kristo idiay Jerusalem?

¹⁶ Ania ti masapul nga ikararagtayo no irurumendatayo dagidiay addaan iti autoridad? Imutektekam ta saan a kiniddaw dagiti adalan ti pannakailisida kadagiti pakasuotan. Silalagipda iti kinuna ni Jesus: “No indadanesdak, idadanesdakayto met.” (Juan 15:20) Imbes ketdi, dagitoy a matalek nga adalan kiniddawda ken Jehova a ‘denggenna’ dagiti pamutbuteng dagiti bumusbusor. (Ara. 4:29) Nalawag iti panunot dagiti adalan a ti pannakaidadanesda ket kaitungpalan ti padto. Kas insuro ni Jesus nga ikararagda, ammoda a ti pagayatan ti Dios ket ‘maaramidto’ ditoy daga, uray no ania ti ibagbaga dagiti natauan nga agtuturay.—Mat. 6:9, 10.

¹⁷ Tapno maaramidda ti pagayatan ti Dios, inkararag dagiti adalan ken Jehova: “Paturedem dagiti adipenmo tapno maitultuloyda nga ibaga ti saom.” Ania ti madagdagus a sungbat ni Jehova? “Nagunggon ti lugar a naguummonganda, ket napnoda amin iti nasantuan nga espiritu ken situtured nga ibagbagada ti sao ti Dios.” (Ara. 4:29-31) Awan ti makapasardeng iti pannakaibanag ti pagayatan ti Dios. (Isa. 55:11) Kasanoman ti kadakkel dagiti bangen ken kasanoman ti kabileg dagiti kabusor, no agpatulongtayo iti Dios babaen ti kararag, masiguradotayo nga ikkannatayo iti bileg nga agtultuloy a mangisarsarita a situtured iti saona.

Manungsungbat “iti Dios, Saan nga iti Tao” (Aramid 4:32–5:11)

18. Ania ti inaramid dagiti miembro ti kongregasion idiay Jerusalem para iti maysa ken maysa?

¹⁸ Nasurok idin a 5,000 ti bilang dagiti miembro ti kaipaspasdek a kongregasion idiay Jerusalem.d Nupay agduduma ti kasasaadda, addaan dagitoy nga adalan iti ‘nagkaykaysa a puso ken kararua.’ Agkaykaysada iti panunot ken iti wagas ti panagpampanunot. (Ara. 4:32; 1 Cor. 1:10) Saan laeng a basta inkararag dagiti adalan a bendisionan ni Jehova ti panagreggetda. Nagtitinnulongda iti naespirituan ken, no kasapulan, iti material a pamay-an. (1 Juan 3:16-18) Kas pagarigan, ti adalan a ni Jose, a pinanaganan dagiti apostol iti Bernabe, inlakona ti lotena sa indonarna amin a naglakuanna tapno matulongan dagiti naggapu iti adayo a lugar nga agtalinaed pay idiay Jerusalem, iti kasta ad-adu pay ti maammuanda maipapan iti kabbaro a pammatida.

19. Apay a pinapatay ni Jehova da Ananias ken Safira?

¹⁹ Nagilako met dagiti agassawa nga Ananias ken Safira iti sanikuada sa nangtedda iti kontribusion. Nupay kasta, pinagparangda nga intedda amin a naglakuanda idinto ta ‘sililimed a nangibatida iti paset ti naglakuanda.’ (Ara. 5:2) Pinapatay ni Jehova dagitoy nga agassawa, saan a gapu ta kurang ti intedda, no di ket gapu ta dakes ti motiboda a nangted ken nangallilawda. ‘Nagulbodda iti Dios, saan nga iti tao.’ (Ara. 5:4) Kas kadagiti managinsisingpet a kinondenar ni Jesus, ad-adda a tinarigagayan da Ananias ken Safira ti pammadayaw dagiti tattao imbes a ti panangay-ayo iti Dios.—Mat. 6:1-3.

20. Ania dagiti masursurotayo maipapan iti panangted ken Jehova?

²⁰ Kas kadagiti naparabur a matalek nga adalan idi umuna a siglo idiay Jerusalem, minilion a Saksi iti moderno a panawen ti mangsupsuporta iti sangalubongan a trabaho a panangasaba babaen ti panangtedda iti boluntario a donasion. Saan a mapilpilit ti siasinoman a mangted iti panawen wenno kuartana kas panangsuporta iti daytoy a trabaho. Kinapudnona, saan a kayat ni Jehova a nadagsen ti rikna wenno mapilpilitantayo nga agserbi kenkuana. (2 Cor. 9:7) Laglagipentayo a saan a ti kaadu ti itedtayo ti napateg ken Jehova no di ket ti motibotayo. (Mar. 12:41-44) Pulos a ditay kayat a tuladen da Ananias ken Safira ken ditay kayat a ti panagserbitayo iti Dios ket maigapu iti bukodtayo nga interes wenno dayaw. Imbes ketdi, kas kada Pedro, Juan, ken Bernabe, ti panagserbitayo ken Jehova ket kanayon koma a maigapu iti napaypayso nga ayat kenkuana ken kadagiti padatayo a tattao.—Mat. 22:37-40.

NI PEDRO—MANGNGALAP A NAGBALIN A NAREGTA NGA APOSTOL

Iti Biblia, lima ti nadakamat a nagan ni Pedro. Simeon ti naganna iti Hebreo ken Simon iti Griego. Naawagan pay iti Pedro ken Cefas, ti Semitiko a kaibatogan ti Pedro. Kasta met a napanaganan iti Simon Pedro, a kombinasion ti dua a nagan.—Mat. 10:2; Juan 1:42; Ara. 15:14.

Adda asawa ni Pedro. Makipagnanaed kenkuana ti katuganganna a babai ken ti kabsatna a lalaki. (Mar. 1:29-31) Isu ket maysa a mangngalap a taga-Betsaida, maysa nga ili iti amianan a deppaar ti Baybay ti Galilea. (Juan 1:44) Idi agangay, nagnaed ni Pedro idiay Capernaum nga adda laeng iti asideg. (Luc. 4:31, 38) Ti barangay ni Pedro ti nagtugawan ni Jesus idi nagpalawag iti imatang ti adu a tattao a nagtataripnong iti igid ti Baybay ti Galilea. Kalpasan la unay dayta, iti panangibilin ni Jesus, intakdang ni Pedro ti adu nga ikan a namilagruan a nakalapanna. Nagruknoy ni Pedro gapu iti butengna, ngem kinuna kenkuana ni Jesus: “Dikan agbuteng. Manipud ita, agkalapkan kadagiti tattao a sibibiag.” (Luc. 5:1-11) Kadua ni Pedro a napan nagkalap ti kabsatna a ni Andres kasta met ni Santiago ken Juan. Pinanawanda dagiti iketda ket pinatganda ti awis ni Jesus nga agbalinda a pasurotna. (Mat. 4:18-22; Mar. 1:16-18) Agarup makatawen kalpasanna, maysa ni Pedro kadagiti 12 a pinili ni Jesus kas ‘apostolna,’ wenno dagidiay ‘naibaon.’—Mar. 3:13-16.

Da Pedro, Santiago, ken Juan ti pinili ni Jesus a kumuyog kenkuana kadagiti naisangsangayan nga okasion. Nakitada ti panagbalbaliw ti langa ni Jesus, ti panangpagungarna iti anak a babai ni Jairo, ken ti panagleddaangna idiay minuyongan ti Getsemani. (Mat. 17:1, 2; 26:36-46; Mar. 5:22-24, 35-42; Luc. 22:39-46) Dagitoy met laeng a tallo, agraman ni Andres, ti nagsaludsod ken Jesus maipapan iti pagilasinan ti kaaddana.—Mar. 13:1-4.

Prangka ken naalibtak ni Pedro ngem darasudos no dadduma. Kadakuada nga apostol, agparang a masansan nga isu ti makaun-una nga agsao. Kadagiti Ebanghelio, masansan nga ad-adu ti nailanad a sinaona uray no pagtitiponen ti sinao dagiti 11 a dadduma pay nga apostol. Saludsod a saludsod ni Pedro idinto ta saan nga agtagtagari dagiti kakaduana. (Mat. 15:15; 18:21; 19:27-29; Luc. 12:41; Juan 13:36-38) Nagkedked idi bugguan ni Jesus dagiti sakana, ngem idi tinubngar ni Jesus, kiniddawna a mabugguan met dagiti ima ken ulona!—Juan 13:5-10.

Gapu ta maseknan unay ni Pedro, pinadasna a kombinsiren ni Jesus a saan nga agsagaba ken mapapatay isuna. Ngem siiinget a tinubngar ni Jesus gapu iti dayta a di umiso a panagpampanunotna. (Mat. 16:21-23) Iti daydi maudi a rabii ni Jesus ditoy daga, imbaga ni Pedro a pulos a dina panawan ni Jesus uray no pumanaw amin dagiti dadduma nga apostol. Idi simmangpet dagiti kabusor tapno tiliwenda ni Jesus, situtured nga indepensa ni Pedro ni Jesus babaen ti kampilan sa simmurot agingga iti paraangan ti nangato a padi. Ngem di nagbayag kalpasanna, namitlo nga inlibak ni Pedro ti Apona sa nagsangit a sipapait idi naamirisna ti inaramidna.—Mat. 26:31-35, 51, 52, 69-75.

Sakbay ti damo a panagparang ni Jesus kadagiti apostolna idiay Galilea kalpasan ti panagungarna, imbaga ni Pedro a mapan agkalap ket simmurot kenkuana dagiti dadduma nga apostol. Idi mailasin ni Pedro a ni Jesus daydiay adda iti igid ti baybay, timpuak sa naglangoy agingga iti takdang. Idi nakapamigaten dagiti apostol iti ikan a linuto ni Jesus, sinaludsod ni Jesus no isu ket ay-ayaten ni Pedro nga ad-adda ngem “kadagitoy”—kayatna a sawen, dagiti ikan a nagsasanguanda. Idagdagadag ni Jesus kenni Pedro a sumurot kenkuana imbes a ti panagkalap ti pangibukbokanna iti panawenna.—Juan 21:1-22.

Idi agarup 62-64 C.E., inkasaba ni Pedro ti naimbag a damag idiay Babilonia, wenno Iraq iti moderno a panawen. Nakaad-adu ti Judio sadiay. (1 Ped. 5:13) Idiay Babilonia ti nangaramidan ni Pedro iti umuna ken nalabit iti maikadua kadagiti dua a naipaltiing a suratna a napanaganan iti naganna. Inikkan ni Jesus ni Pedro “iti autoridad kas apostol kadagiti nakugit.” (Gal. 2:8, 9) Siaayat ken sigaganetget nga intungpal ni Pedro ti annongenna.

NI JUAN—TI ADALAN NGA IPATPATEG NI JESUS

Ni apostol Juan ket anak ni Zebedeo ken kabsat ni apostol Santiago. Nalabit a Salome ti nagan ti inana, a posible a kabsat ni Maria nga ina ni Jesus. (Mat. 10:2; 27:55, 56; Mar. 15:40; Luc. 5:9, 10) Gapuna, mabalin nga agkabagian da Juan ken Jesus. Agparang a nasaliwanwan ti pamilia da Juan. Narang-ay ti panagkalap a trabaho ni Zebedeo ta kabaelanna ti mangtangdan kadagiti lallaki. (Mar. 1:20) Ni Salome ket kimmuyog ken nagserbi ken Jesus idi adda idiay Galilea. Idi natay ni Jesus, gimmatang ni Salome kadagiti especia a pangsapsapo ken Jesus sakbay a maitabon. (Mar. 16:1; Juan 19:40) Mabalin nga adda bukod a balay ni Juan.—Juan 19:26, 27.

Nalabit a ni Juan ket adalan ni Juan a Mammautisar. Isu ti kadua ni Andres a nakatakder idi a kimmita ni Juan a Mammautisar ken Jesus sa kinunana: “Kitaenyo, ti Kordero ti Dios!” (Juan 1:35, 36, 40) Kalpasan daytoy a panangyam-ammo, mabalin a ni Juan nga anak ni Zebedeo ket simmurot ken Jesus idiay Cana ken naimatanganna ti damo a milagro nga inaramid ni Jesus. (Juan 2:1-11) Ti nabiag ken detalyado a panangdeskribir ni Juan kadagiti simmaruno nga inaramid ni Jesus idiay Jerusalem, Samaria, ken Galilea ipasimudaagna a naimatangan pay ti mannurat iti Ebanghelio dagitoy a pasamak. Kas kada Santiago, Pedro, ken Andres, sidadaan met ni Juan a nangpanaw kadagiti iket, iti barangay, ken iti pagsapulanna idi inawis ni Jesus nga agbalin a pasurotna. Daytoy ti mangipakita nga adda pammati ni Juan.—Mat. 4:18-22.

Kadagiti salaysay iti Ebanghelio, saan a kas ken Pedro ti kalatak ni Juan. Nupay kasta, adda met ti tangtangken ti personalidad ni Juan, kas ipakita ti nagan nga inted ni Jesus kenkuana ken iti kabsatna a ni Santiago. Pinanaganan ida ni Jesus iti Boanerges, nga “Annak ti Gurruod” ti kayatna a sawen. (Mar. 3:17) Idi damo, kayat la unay ni Juan ti agbalin a nalatak ta uray la kinasaritada nga agkabsat ti inada tapno kiddawenna ken Jesus a maited koma kadakuada ti kasayaatan a saad iti Pagarianna. Nupay managimbubukodan ti tarigagayda, pakakitaan met dayta a napaypayso kadakuada ti Pagarian. Ti kinaambisioso dagiti agkabsat ti nangted ken Jesus iti gundaway a mangbalakad kadagiti amin nga apostolna maipapan iti kinapateg ti panagbalin a napakumbaba.—Mat. 20:20-28.

Impakita ni Juan ti natangken a personalidadna idi pinadasna a lapdan ti maysa a tao a mangparparuar iti sairo babaen ti panangusarna iti nagan ni Jesus gapu ta saan met daytoy a pasurot ni Jesus. Naminsan, sidadaan ni Juan nga agkiddaw iti apuy manipud langit a manguram kadagiti tattao iti maysa a purok dagiti Samaritano gapu ta saanda a nangipangag idi nangibaon ni Jesus kadagiti mensahero tapno isaganada ti amin para kenkuana. Gapu kadagita a reaksion ni Juan, isu ket tinubngar ni Jesus. Bayat ti panaglabas ti panawen, nabatad a napatanor ni Juan ti kinabalanse ken kinamanangngaasi nga awan idi kenkuana. (Luc. 9:49-56) Ngem iti laksid dagiti pagkurkuranganna, ni Juan ‘ti adalan nga impatpateg’ ni Jesus. Isu nga idi dandanin matay ni Jesus, ni Juan ti nangibilinanna ken Maria nga inana.—Juan 19:26, 27; 21:7, 20, 24.

Kas impadto ni Jesus, ni Juan ti kapautan ti biag kadagiti amin nga apostol. (Juan 21:20-22) Simamatalek a nagserbi ni Juan ken Jehova iti agarup 70 a tawen. Kadagiti maudi a tawtawen ti biagna, kabayatan ti panagturay ti Romano nga Emperador a ni Domitian, naidestiero ni Juan idiay isla ti Patmos ‘gapu iti panangipakaammona maipapan iti Dios ken panangsaksina maipapan ken Jesus.’ Idi agarup 96 C.E., ditoy a naawat ni Juan dagiti sirmata nga insuratna iti libro nga Apocalipsis. (Apoc. 1:1, 2, 9) Sigun iti tradision, napan ni Juan idiay Efeso kalpasan a nawayawayaan ket sadiay nga insuratna ti Ebanghelio a napanaganan iti naganna ken dagiti surat a pagaammo kas 1, 2, ken 3 Juan. Ken sigun pay iti tradision, natay ni Juan idiay Efeso idi agarup 100 C.E.

a Adda maar-aramid a panagkararag idiay templo mainaig kadagiti panagdaton iti agsapa ken iti rabii. Ti panagdaton iti rabii ket maar-aramid iti “maikasiam nga oras,” wenno iti agarup alas tres ti malem.

b Kitaem dagiti kahon a “Ni Pedro—Mangngalap a Nagbalin a Naregta nga Apostol,” ken “Ni Juan—Ti Adalan nga Ipatpateg ni Jesus.”

c Kitaem ti kahon a “Ti Nangato a Padi ken Dagiti Panguluen a Papadi.”

d Idiay Jerusalem idi 33 C.E., mabalin nga agarup 6,000 laeng ti bilang dagiti Fariseo ken basbassit ti bilang dagiti Saduceo. Mabalin nga ipasimudaag daytoy ti sabali pay a rason no apay nga ad-adda ti danag dagitoy dua a grupo gapu kadagiti pannursuro ni Jesus.