PANUNOT
Ti kapasidad ti utek nga ar-aramatentayo iti panagala iti impormasion, panagtingiting, ken panangbukel iti konklusion. Ti sumagmamano nga agkakanaig a Griego sasao a naipatarus a “panunot” ket tumukoy kadagiti maaramidan ti panunot a kas iti kapasidad nga agpanunot, kinalaing, pannakaawat, kinasaririt, kapanunotan, panangtingiting, panangutob, pananglagip, panangmatmat, opinion, ken pagannayasan, kababalin, wenno abilidad ti isip. Nupay no dadduma, ti sao a “panunot” ket naaramat iti nadumaduma a patarus, kadagita met laeng a panagparangna inaramat ti dadduma a patarus dagiti mangiladawan ken espesipiko a termino a nadakamat. Iti Hebreo a teksto, ti sasao a naipatarus a “laglagipen” ken “utoben” ket mabalin a maipatarus iti sumagmamano a paset kas “sipapanunot” ken “panunoten.” Iti Hebreo a Kasuratan, agparang ti “panunot” iti sumagmamano a bersion kas patarus ti Hebreo a sasao a literal ken umiso a kaipapananda ti “puso,” “kararua,” ken “espiritu.”—Idiligyo ti De 4:39, Rbi8 ftn; 2Ar 9:15, Ro; Eze 20:32, JB; kitaenyo ti PUSO.
‘Mapabarokayo iti Puersa a Mangtigtignay iti Panunotyo.’ Kadawyan a ti pagduyosan ti panunot ti imperpekto a tao ket agpanunot iti dakes. Awagan dayta ti Biblia kas ‘nainlasagan a panagannayas ti panunot.’ (Col 2:18) Naipalagip kadagiti Kristiano a sigud a kabkabusor ida ti Dios gapu ta pampanunotenda idi ti aramid a nadangkes.—Col 1:21.
Ti panunot ti “pisikal” (iti literal, “nainkararuaan”) a tao, a naiduma iti “naespirituan” a tao, ket agduyos iti material a bambanag. Naadda kenkuana ti puersa a mangtigtignay iti panunotna babaen iti tallo a wagas: natawidna, naisuro kenkuana, ken napasaranna. No maidatag kenkuana ti maysa a banag, daytoy a puersa ti mangiduron wenno mamagannayas iti panunotna nga agturong iti materialistiko wenno nainlasagan a bambanag. Ngarud nabilin dagiti Kristiano a ‘mapabaroda koma iti puersa [espiritu] a mangtigtignay iti panunotda.’ (Efe 4:23) Babaen ti panagadal iti Sao ti Dios a naglaon iti kinapudno ken babaen ti panagtignay ti espiritu ti Dios, mabalin a mabaliwan daytoy a mangtigtignay a puersa tapno ti kangrunaan a panagpanunot ti maysa a tao ket agturong iti umiso a pagannayasan. Kalpasanna, no adda maysa a banag a maidatag iti dayta a tao, daytoy a puersa ti mangiturong iti panunotna iti umiso a naespirituan a dana. (1Co 2:13-15) Gapuna, maaddaan iti dayta a tao iti “panunot ni Kristo,” nga iti amin a gundaway ket tigtignayen ti umiso a puersa, a kankanayon a naespirituan ti pagannayasan ti panunotna.—1Co 2:16; Ro 15:5.
Saan nga umdas ti pannakaammo wenno kinasaririt laeng tapno ti maysa a tao ket anamongan ti Dios. Saan nga umdas dagitoy tapno mapabaro ti panunot nga agturong iti pagayatan ti Dios. (Ro 12:2) Kuna ni Jehova: “Pukawekto ti sirib dagiti nasaririt a tattao, ket ti laing dagiti nalalaing a tattao paidekto.” (1Co 1:19) Kasapulan ti tulong ti espiritu ti Dios tapno maaddaan iti pudno a pannakaawat (Pr 4:5-7; 1Co 2:11), sirib, ken nasayaat a panagpampanunot.—Efe 1:8, 9.
Ti ‘Linteg ti Panunot.’ Inawagan ni apostol Pablo daytoy a puersa a mangtigtignay iti napabaro a panunot kas linteg ti panunot. Kontrolenna ti baro a panunot maitunos iti “linteg ti Dios,” ket ti baro a panunot pakaragsakanna daytoy a linteg. Ngem ti “linteg ti basol” nga agtigtignay iti managbasol a lasag ket makidangdangadang iti ‘linteg ti panunot,’ iti kasta adda kanayon a panagbinnusor iti uneg ti maysa a Kristiano. Makapagballigi kadi? Wen, “pagyamanan iti Dios baeten ken Jesu-Kristo nga Apotayo!” Maibatay iti subbot a sakripisio ni Kristo, ti di kaikarian a kinamanangngaasi ti Dios mangipaay iti pannakapakawan ti basbasol ti lasag ken kasta met iti tulong ti nasantuan nga espiritu. Naiduma ti kasasaad dagiti Kristiano kadagiti saan a Kristiano, ta kunaen ni Pablo: “No kasta, ngarud, iti panunotko adipennak a mismo ti linteg ti Dios, ngem iti lasagko ti linteg ti basol.”—Ro 7:21-25; Ga 5:16, 17.
Kasano nga agballigi ti panunot iti dayta a dangadang? Inlawlawag pay daytoy ti apostol, ket kunaenna: “Dagidiay makitunos iti lasag iturongda ti pampanunotda iti bambanag ti lasag, ngem dagidiay makitunos iti espiritu iti bambanag ti espiritu. Ta ti panangpampanunot iti lasag kaipapananna ti ipapatay, ngem ti panangpampanunot iti espiritu kaipapananna ti biag ken talna; agsipud ta ti panangpampanunot iti lasag kaipapananna ti pannakibusor iti Dios, ta [ti managbasol, imperpekto a lasag] saan a naipasakup iti linteg ti Dios, ket, iti kinapudnona, saan a mabalin nga ipasakup. . . . Ita, no ti espiritu daydiay nangibangon ken Jesus manipud kadagiti natay agnaed kadakayo, daydiay nangibangon ken Kristo Jesus manipud kadagiti natay pagbalinennanto met a sibibiag dagiti mortal a bagiyo babaen ti espirituna nga agtataeng kadakayo.”—Ro 8:5-11.
Ti “Panggep” Wenno Kapanunotan ti Espiritu. Iti Roma 8:26, 27, ipakita ni Pablo a no agkarkararag dagiti adipen ti Dios, mabalin a no dadduma saanda nga ammo ti eksakto nga ikararagda maitunos iti kasapulanda. Ngem ammo ti Dios a kayatda nga aramiden ti pagayatanna. Ammona met ti kasapulan dagiti adipenna. Iti naglabas a tiempo, impailanad ti Dios iti Saona ti adu a naipaltiing a kararag, nga inyebkasna ti pagayatan ken kapanunotanna kadakuada. Awatenna ngarud dagitoy a naipaltiing a kararag kas maiparbeng a kiddawen ken ikararag ti ilina, ket tungpalenna met dagita. Ammo ti Dios no siasino dagidiay nalinteg ti panagpuspusoda ken ammona met ti panggep ti bambanag nga insao ti espirituna babaen kadagiti mannurat ti Biblia. Ammona no ania ti “panggep [panunot, kapanunotan] ti espiritu” no ti espiritu “agdawat” wenno mangibabaet maipaay kadakuada.
Panagayat Buyogen ti Panunot. Impadto ni Jehova ti pannakaaramid ti maysa a baro a tulag nga iti sidong dayta agtignay ti nasantuan nga espiritu a mangisurat kadagiti lintegna iti pampanunot ken puspuso ti ilina. (Heb 8:10; 10:16) Iti kastoy a pamay-an mabalinanda a tungpalen ti nakaibatayan ti intero a Linteg ken dagiti Mammadto, nga isu ti ‘panangayat ken Jehova a Dios buyogen ti intero a puso ken intero a kararua ken intero a panunot, ken ti panagayat iti pada a tao a kas iti bagi.’ (Mt 22:37-40; Lu 10:27, 28) Ti maysa a tao masapul nga ayatenna ti Dios buyogen ti intero a pusona (ti tartarigagay, rikrikna, ken emosion ti makin-uneg a personalidad), ti intero a kararuana (ti biagna ken intero a kinataona), ken ti intero a panunotna (dagiti kapasidadna nga agpanunot). Ti sasao nga “intero a panunot” kaipapananna a dagiti adipen ti Dios saanda laeng nga ayaten ti Dios buyogen ti rikna, emosion, ken pigsada no di ket masapul met a sipipinget nga usarenda ti pampanunotda tapno makagun-odda iti pannakaammo maipapan iti Dios ken iti Kristo (Jn 17:3), tapno maaddaanda iti pannakaawat (Mr 12:33; Efe 3:18), tapno makapagserbida iti Dios ken matungpalda ti pangpanggepna, ken tapno maideklarada ti naimbag a damag. Nabalakadanda a ‘pagtalinaedenda a naipamaysa dagiti panunotda iti bambanag sadi ngato’ (Col 3:2), a ‘patibkerenda dagiti panunotda maipaay iti trabaho,’ ken ‘sipupuotda a naan-anay.’ (1Pe 1:13) Nakita ni apostol Pedro ti kinapateg ti ‘panangparayray kadagiti nasin-aw a pannakabalinda nga agpanunot’ tapno silalagipda iti bambanag a nasursuroda. (2Pe 3:1, 2) Masapul nga ‘agtalinaedda a silalagip unay iti kaadda ti aldaw ni Jehova.’—2Pe 3:11, 12.
Idi dinakamat ni Pablo ti namilagruan a sagsagut ti espiritu kas naaramat iti nagkauna a kongregasion Kristiano, impaganetgetna a kasapulan nga usaren ti panunot. Kinunana a no agkararag iti pagsasao a saanna a maipatarus, agbalin a di nabunga ti panunotna. Kasta met, no agkanta iti daydayaw iti isu met laeng a pamay-an, kasano koma a makatulong dayta iti agdengdengngeg a saan a makaawat iti pagsasao? Gapuna, kinunana a nasaysayaat laengen nga agsao iti lima a sao buyogen ti panunotna tapno maisurona ti sabsabali, imbes nga agsao iti sangapulo a ribu a sao babaen ti maysa a pagsasao. Kalpasanna, indagadagna iti kakabsatna nga agbalin koma a nataengan ti pannakaawatda.—1Co 14:13-20.
Naibilin iti ad-adipen ni Jehova a ‘naan-anay nga agkaykaysada iti isu met laeng a panunot ken iti isu met laeng a wagas ti panagpampanunot.’ (1Co 1:10; Fil 2:2; 1Pe 3:8) Siempre, kaipapanan daytoy nga agkaykaysada kadagiti interes ti pudno a panagdaydayaw—dagiti napapateg a banag—saan nga iti kayat ti tunggal maysa wenno iti babassit a banag a marisutto no magtenganda ti kinanataengan. (Ro 14:2-6, 17) “Agmaymaysa koma ti panunotda iti Apo” (Fil 4:2), a saanda nga agririri, no di ket “agpanunot[da] a sangsangkatunos.”—2Co 13:11.
Rumbeng nga ikagumaan dagiti Kristiano nga ad-adda pay a panangammo iti Dios, agingga nga ipalgakna ti kapanunotanna iti bambanag. (Ro 11:33, 34; 16:25, 26) Ket agbalinda koma a natulnog ken napakumbaba a kas ken Jesu-Kristo; iti kasta maaddaandanto iti “panunot ni Kristo.” (1Co 2:15, 16) Impatigmaan ni Pedro: “Yantangay nagsagaba ni Kristo iti lasag, kabalanyo met ti bagbagiyo iti isu met laeng a pagannayasan ti isip.”—1Pe 4:1.
Kinangudel Wenno Kinarinuker ti Panunot. Idi adda dagiti Israelita idiay Bantay Sinai, gapu ta saan a naan-anay a naipamaysa ti puspusoda ken Jehova, nangudel ti pannakaawat ti isipda, a kas kadagidiay nagtalinaed iti sidong ti Linteg kalpasan a winaswas dayta ti Dios babaen ken Jesus. (2Co 3:13, 14) Saanda a natarusan a ni Jesus ti tuktukoyen ti Linteg. (Col 2:17) Dagiti tattao a saan a nangbigbig iti Dios buyogen ti umiso a pannakaammo no di ket nagdaydayawda iti naparsua a bambanag, “inyawat ida ti Dios iti di naanamongan a kasasaad ti isip”; nasipnget ti panagpampanunotda, nga ar-aramidenda ti amin a kita ti di makagunggona ken di mayanatup a bambanag. (Ro 1:28; Efe 4:17, 18) Uray idi tiempo ni Moises, ti kinapudno ket binusor dagiti a tattao a rinuker ti panunotda, ket idi agangay, kasta met laeng a kita ti tattao ti nangbusor iti pudno a Nakristianuan a sursuro, a kinuna pay ketdi ti dadduma a Kristianoda idinto ta pinadpadasda a bingbingayen ken riribuken dagiti kongregasion. (2Ti 3:8; Fil 3:18, 19; 1Ti 6:4, 5) Yantangay natulawanen ti panunot ken konsiensiada, awan ti aniaman a nadalus kadakuada. Gapuna, agsaoda iti di makagunggona ta kayatda nga allilawen ti pampanunot dagiti pudno a Kristiano, babaen ti panangpadasda a mangiturong kadakuada iti pannakaadipen kadagiti kapanunotan ti tattao. (Tit 1:10-16) Maigapu itoy, nasken a nasimbeng ti panunot ti amin a Kristiano, ken nangnangruna dagidiay addaan iti responsable nga annongen.—Ro 12:3; 1Ti 3:2; Tit 2:6; 1Pe 4:7.
“Ti dios daytoy a sistema ti bambanag,” ti Diablo, ti makinggapuanan iti pannakabulsek ti pampanunot dagiti di manamati iti lawag ti naimbag a damag maipapan iti Kristo. (2Co 4:4) Ngarud napeggad kadagiti Kristiano daytoy kangrunaan a kabusor ti Dios agsipud ta mabalinna nga allilawen ida babaen ti kinasikapna, tapno mapagbalin a rinuker dagiti panunotda a mayadayo “iti kinapasnek ken iti kinadalus a maiparbeng iti Kristo.” (2Co 11:3) Gapuna, nasken nga iparangarang dagiti Kristiano ti panagkaykaysa iti panunot ken kinanainkalintegan, nga agtultuloyda nga agkararag, tapno ti talna ti Dios “a mangringbaw iti isuamin a panunot” saluadanna koma dagiti pampanunotda babaen ken Kristo Jesus.—Fil 4:2, 5-7.
Panangpaimbag ken Panangilukat iti Panunot. Insubli ni Jesus ti kinasimbeng ti panunot ti maysa a lalaki a nagunggan dagiti sairo, nga impakitana ti pannakabalinna a mangaramid iti daytoy uray pay kadagidiay pinagmauyong dagiti sairo.—Mr 5:15; Lu 8:35.
Mabalinna met a luktan ti pampanunot dagidiay addaan pammati tapno matarusanda ti kaipapanan dagiti Kasuratan. (Lu 24:45) Kadagiti managbabain a tattao wenno kadagidiay mangipagarup a nakapkapuy ti panunotda, maliwliwada iti sasao ni apostol Juan: “Ammotayo a ti Anak ti Dios immayen, ket inikkannatayo iti pannakabael nga agpanunot tapno magun-odantayo ti pannakaammo iti daydiay napudno [a ni Jehova a Dios].”—1Jn 5:20.
Impakita ni Pablo iti kongregasion idiay Corinto a nasimbeng ti panagpampanunotna, nupay imbilangda a ‘napukawna ti nakemna’ (wenno, ‘awan iti pampanunotna’) idi impasindayagna dagiti pammaneknek nga isu ket apostol, a saan a gagangay nga aramiden ti maysa a Kristiano. Ilawlawagna a napilitan a mangaramid iti daytoy tapno maisublina ida iti Dios, tapno maisalakanna ida manipud pannakayadayo. Inaramidna daytoy gapu ta nangnamnamada kadagiti ulbod nga apostol ken naiturongda iti di umiso a direksion.—2Co 5:13; 11:16-21; 12:11, 12, 19-21; 13:10.