Dagiti Submarino ken “Bathyscaphes” ti Naturalesa
“Ti kinatangsittayo iti kaudian a diskubre ti tao ti masapul a mapakuyogan koma iti pannakaammo a dadduma nga an-animal ti mabalin a mangus-usaren kadakuada nanipud pay idi immuna a tiempo.”—Scientific American, Hulio 1960.
“Ta dagiti bambanagna a di makita, nga isuda ti agnanayon a pannakabalin ken ti Kinadiosna maipakaammoda a nalawag, ta maipakitada gapu kadagiti inaramidna nanipud idi pannakaparsua ti lubong.” (Roma 1:20) Sigurado, ti addaan panggep a kinasirib ni Jehova a Dios maiparangarang kadagitoy a tumpaw nga an-animal iti danum.
● TI CHAMBERED NAUTILUS. Ti nautilus agbibiagen iti uneg ti danum iti rinibribon a tawen sakbay pay ti panagbiag ti tao ditoy daga tapno arapaapenna ti kasta a pakaskasdaawan. Manipud iti kinamaladaga isut’ mangaramid iti balayna met laeng, a nayonanna kadagiti daddadakkel a kukuarto bayat nga isut’ dumakkel. Pagbalinenna a silsiled dagiti nagpanawannan, agingga a ti nagpintas a balayna ti dimmakelen iti sangapulo a pulgada ti diametrona. Kaaduan iti balayna ti naarkosan iti nasileng a kolor kape a gulis a kasla gulis ti zebra, ket iti kaudian ken kadadakkelan a kuarto a nakalukat iti baybay agnaed sadiay ti nautilus. Iti nagpanawanna mabalin a nakaibati iti 30 wenno ad-adu pay a kukuarto, a dati a nagnaedanna kadagiti kinaubingna. Ngem tunggal umakar ti nautilus iti baro, dakdakkel a pagtaenganna, mangibati dayta iti paset ti bagina met laeng—maysa a kasla tubo a siphuncle (Latin iti “bassit a tubo”). Ket tunggal pagbalinenna a silsiled dayta, mangibati ti bassit nga abut iti diding dayta. Babaen kadagitoy a siphuncle, ti kasla siphon wenno tubo a gamat ti nautilus, ti maiyubon kadagiti kukuarto, nga agsubli agingga iti umuna a kabassitan a kuarto. Babaen kadagita a kukuarto ken ti naiyubon a siphuncle kadakuada ti mangipaay iti nautilus iti abilidad ti panagbatok wenno panagbiag iti uneg ti danum. Dagiti kukuarto ti agserbi a tangke tapno tumpaw. Dagitoy ti mapno iti gas. Ti siphuncle a maiyubon kadakuada ti mabalin a manginayon wenno mangikkat iti danum. Mabalinna a baliwan ti kaadu ti gas wenno danum ket iti kasta baliwanna ti ilelenned wenno itutuppawna. Gapuna ti nautilus ti mabalin nga adda iti asideg ti rabaw ti danum wenno iti dua ribo a pie ti kaadalemna, wenno tumpaw iti sadinoman iti nagbaetan dayta a kaadalem.
● TI LAKI. Ti gagangay a laki masarakan kadagiti dandanum iti Mideteraneo ken iti makindaya nga Atlantico. Ti dakkel nga specimen ti mabalin nga addaan iti bagi a dua a pie ti kaatiddogna, a dagiti takkiagna ti maiyunnat iti sabali pay a sangapulo wenno sangapulo ket dua a pulgada, ket mainayon pay, dua nga atitiddog a gamat ti iruarna a manglab-aw kadagitoy a a takkiag tapno manggaw-at iti taraon. Tapno makagaraw nga umadayo addaan kadagiti akaba a pigar iti sikiganna, ken ti kasla sarangusong, wenno siphon, a mangipaay iti panagtarayna a kasla jet. Kas met iti chambered nautilus, addaan iti mekanismo ti pagbatok a mangipaay iti panagduduma ti itutuppawna. Ngem saan a kas kadagiti kukuarto ti balay ti nautilus, ti mekanismo ti itutuppaw ti laki buklen dagiti tultulang, ti tulang ti laki. Daytat’ masarakan iti likud a mismo ti laki. Daytat’ nalukneng, kasla tisa a banag, nga addaan iti ginasgasut a naingpis a plato a nasinasina babaen kadagiti poste, ken kas rara ti uyokan nga addaan kadagiti adu a nasinasina a kukuarto. Daytoy a tulang ti agserbi a kas pataw ti laki. Bayat a dumakkel ti laki ket dumagsen, ad-adu pay a kukuarto ti mainayon iti tulang ti laki tapno pabilgen ti kabaelanna a tumpaw. (Naiparparna, daytoy a tulang ti laki ti maikabil kadagiti tangkal dagiti tumatayab.) Babaen iti osmosis wenno panangagsep ti laki mairuarna ti danum kadagiti abut ti tulangna wenno palubosanna a sumrek ti danum iti dayta. Iti kastoy a pamay-an baliwanna ti itutuppawna a rumkuas wenno bumatok iti uneg ti baybay. Iti prinsipio, dagiti abut iti tulang ti laki ti kasla tangke ti danum iti maysa a submarino. Ti laki gagangay nga agnaed iti 100 agingga iti 250 pie ti kaunegna ngem bumatok agingga iti 600 pie.
● TI PUSIT ITI ADALEM A BAYBAY. Daytoy a dakkel a pusit ti mabalin a gubuayan dagiti sarsarita iti dakkel a parsua iti baybay a mangtengngel kadagiti barko kadagiti gamatda. Dagiti bagida a nasurok a 10 a pie ti nasarakan—a no iraman dagiti gamatda, ket 65 pie! Kadagiti animal, dagiti matana ti naammuan a kadakkelan pay laeng—16 pulgada ti kaakabana! Napartak ti panaggarawna babaen iti kalsa jet a pannakaipugso. Dayta, kas ti nautilus ken ti laki, mabalinna ti rumkuas ken lumned iti uneg ti baybay ngem naiduma ti panangaramidna. Ti makingngato a dua a kakatlo iti bagina ket maysa a dakkel nga abut, ti maawagan coelomic cavity. Daytat’ napno iti likido. No maikkat daytoy a likido, lumned ti pusit. Ti pluido ti mangipaay iti animal iti kalalaingan a dagsenna iti danum ti baybay. Ti analisis ipakitana a daytat’ addaan iti adu nga ammonia, 1.2 iti kada galon. Apay a kastoy? Saan a kas kadagiti mamalia, ti pusit iruarna dagiti basurana a nitrohena a kas ammonia imbes a nga urea. Daytoy nga amonia ti maagsep manipud iti dara nga agturong iti pluido ti coelomic cavity, a sadiay masinasina nga agbalin nga ammonium ions. Dagitoy nga ions nalag-an ket pagbalinenna ti pluido a nalaglag-an ngem ti danum ti baybay, isu a mangipaay iti itutuppaw ti pusit. Ti magasin a Scientific American idiligna dayta iti bathyscaphe wenno alikamen a pagbatok ni Auguste Piccard a lumned iti kaadalman ti baybay. Ti dakkel a kuarto ti alikamen a pagbatok a napno iti gasolina, a nalaglag-an ngem ti danum ti baybay, ti mangtapaya iti kuarto a pagpaliiwan a nakabitin iti babaenna. Kasta met, ti pluido ti coelomic cavity iti pusit iti adalem a baybay ti agserbi nga alikamen a pagpatawan. Ngem immuna nga inaramid ti pusit dayta, agsipud ta pinanunot nga immuna ti Namarsua dayta.
● TI IKAN A SWIM-BLADDER. Adu nga ikan ti addaan iti pataw a paglangoy a napno iti gas. No bumatok ti ikan, ti puersa ti danum ti mangpespes iti gas ket pabassitenna ti kadakkel ti swim-bladder. No rumkuas ti ikan, ti puersa ti danum bumassit, umadu ti gas, ket dumakkel ti pataw. No agbaliw ti kadakkel ti pataw, kasta met ti kadakkel ti ikan. Gapuna no bumatok, ti napigsa a puersa ti mangpabassit iti dayta, a kaipapanan dayta a ti promedio ti kadagsenna umadu, ket daytoy ti mangpabassit ti itutuppawna. No rumkuas, dumakkel, isu a mangpabassit ti kadagsenna, ket daytoy ti mangpalag-an tapno ad-adda a tumpaw. Gapuna ti pataw ti agserbi a mangpatas iti kadagsen ti ikan ken ti kadagsen ti danum iti baybay iti aglawlawna, a mamagbalin iti ikan a tumpaw iti aniaman a kaadalem. Ngem saan a kanayon a kasta ti kasimplena. Iti kaadalem a 6,500 pie, ti pataw napespesen agingga iti 1/200th iti kadakkelna iti rabaw ti danum, ti gas iti dayta ti 200 a daras a nadagdagsen, ket kasla saanen a tumpaw. Ngem ti ikan agtalinaed a di agkutkuti iti mamindua a kasta a kaadalem, a ti gas iti patawna ti mangipaay iti puersa a nasurok a 7,000 libra iti tunggal kuadrada pulgada tapno maandoranda ti puersa ti danum ti baybay! Ngem kasano a mapagtalinaedda ti itatappawda? Sibabannayat manayonanda ti gas iti patawda no ti puersa ti danum ket nakapigpigsan? Awan ti sungbat. Ti mekanismo daytoy a bomba ti gas saan pay laeng a nalawag.