Ti Subbot​—Napukaw a Doktrina ti Kakristianuan

TI SUBBOT, ti pammati a natay ni Jesus kas kasukat ti nagbasol a sangatauan, ket pamunganayan iti pudno a Kinakristiano. Kaskasdi, ti doktrina ket nabayagen a tema ti panangbabalaw ken panangumsi dagiti teologo ti Kakristianuan.

Apay a kasta? Di met aya kuna a mismo ni Jesus idiay Marcos 10:45: “Toy Anak ti tao, saan nga immay tapno pagserbian, no di ket tapno agserbi ken tapno itedna ti biagna a subbot kadagiti adu”?

Kuna ti dadduma a di pulos inyeb-ebkas ni Jesus dagidiay a sasao, a kalpasan ti ipapatayna dagitoy ti pinabpabrikada iti sidong ti impluensia ni apostol Pablo. Dadduma irasonda a ti “subbot” ditoy ket maysa laeng a pigura de palabra wenno ti doktrina naggapu iti mitolohia a Griego! Gapuna ti subbot nagpukawen a naan-anay manipud sursuro ti simbaan.

Ngem, mabalin a pampanunotenyo, no kasanot’ panangtarus dagiti immuna a Kristiano iti ipapatay ni Jesus. Ibaga kadatayo ni Pablo idiay 2 Corinto 5:14, 15: “Ta ti ayat ni Kristo pilitennakami, idinto nga ipatomi a kastoy, a ti maysa natay gapu kadagiti isuamin . . . tapno dagiti agbiag saanda nga agbiagen a maipaay kadakuada, no di maipaay iti daydi natay ken nagungar gapu kadakuada.” Anian a naglawag ti kinasimple daytoy a doktrina idi​—a libre a naan-anay kadagiti narikut a panagbalbaliw a lasatenna iti kamaudiananna iti im-ima dagiti teologo ti simbaan.

Posible kadi nga inimbento ni Pablo daytoy a doktrina? Saan, ta inlawlwagna idiay 1 Corinto 15:3: “Ta immuna inyawatko kadakayo, ti inawatko met, a ni Kristo natay gapu kadagiti basbasoltayo kas mayalubog kadagiti Sursurat.” Nalawag, nabayag pay sakbay nga insurat ni Pablo dagiti sursuratna, naawatanen dagiti Kristiano ti ipapatay ni Jesus a sakripisio, maysa a pudno a gatad a naibayad a mangsaka iti nagbasol a sangatauan, maysa a subbot. Mainayon pay, kas ipamatmat ni Pablo, natarusanda ti ipapatay ni Kristo a mangtungpal “ti Sursurat,” kayatna a sawen, dagiti padto kas ti Salmo 22 ken Isaias 53 idiay Hebreo a Kasuratan, wenno “Daan a Tulag.”

Di Nasungbatan a Salsaludsod

No pilienyo nga imbestigaren dagiti kinapudno nga agpaay kadakayo, makitayo a dagiti apostata a sursuro ti nangsalput iti Kinakristiano idi pay laeng asideg ti panawen dagiti apostol. (Aramid 20:29, 30; 2 Timoteo 4:3, 4) Kaskasdi, ti pammati iti daton a subbot ni Kristo nagtultuloy, kas ipakita ti sursurat dagiti immuna nga Amma ti Simbaan. Nupay kasta, idi dadduma a naud-udi a teologo ti nangsukimat iti doktrina ti subbot, rimmuarda kadagiti sumagmamano a narikut a salsaludsod, kas ti, Iti siasino a nabayadan ti subbot? Ken apay a nesesita ti kasta a bayad?

Idi maikapat a siglo K.P., ni Gregorio ti Nyssa ken dadduma pay inlawlawagda ti panangmatmat a ti subbot nabayadan ken Satanas a Diablo! Ni Satanas, inrasonda, ti mangpetpetpet iti tao, ket nabayadan ti subbot kenkuana tapno wayawayaanna ti sangatauan. Nupay kasta, ti kapatada nga agnagan Gregorio ti Nazianzus nakakita ti nagdakkel a biddut iti daytoy a teoria. Insingasing dayta a ti Dios ti obligado wenno nakautang iti Diablo​—pudno a kinamaag! Ti ideya a ti subbot nabayadan iti Diablo nupay kasta kimpet ket pimmaut iti adu a siglo.

Mabalin kadi a ti subbot nabayadan iti Dios mismo? Patien ni Gregorio ti Nazianzus a nakakita kadagiti problema iti daytoy met nga ideya. Yantangay ‘saantay a nakayawan [iti Dios],’ apay a kasapulan a mabayadan ti subbot kenkuana? Mainayon pay, ‘pagragsakan kadi ti Ama ti ipapatay ti Anakna’ babaen ti panangdawat ti maysa a subbot? Kasla narikut a salsaludsod a nagparang a mangted panagduadua iti mismo a subbot.

Ipapatay ti Subbot

Ti panagimbestigaryo iti daytoy a banag mabalin nga iyegnakayo iti karrugi ti maika-12 a siglo. Ni Anselmo, Arsobispo ti Canterbury, inrantana a sungbatan dagitoy a saludsod iti librona a Cur Deus Homo (No Apay ti Dios Nagbalin Tao). Insuro ti libro a ti ipapatay ni Kristo nagserbi kas ti pamay-an a pangpennek ti nadiosan a kinahustisia, nupay saan a kas subbot. Kuna ni Anselmo a tapno mapakawan ti basol babaen ti subbot a di penken ti kinahustisia kaiyuloganna a mabaybay-anen ti basol a saanen a makorehir. “Ngem di mabalin a baybay-an ti Dios ti aniaman a di nakorehir iti Pagarianna,” kuna ni Anselmo. Kasano, ngarud, a korehiren ti Dios dagiti bambanag?

Iti panangirason a ti ‘basol ibabainna ti Dios,’ kuna ni Anselmo a di koma umdas “ti basta panangisubli ti adda a naikkat” babaen iti basol ni Adan. Gapu ta nainsulto ti Dios, ti maysa a subbot​—uray daton ti perpekto a tao​—ket di umdas. “Iti panangkonsiderar iti naidaton nga insulto,” inrason ti klerigo, “ti dakdakkel ngem iti napukaw masapul a maipasubli.” (Kuami ti italiko.) Inrason ni Anselmo a daytoy sapulenna ti ipapatay ti maysa nga “agpadpada a Dios ken tao”!

Aniaman ti mabalin a reaksionyo iti sursuro ni Anselmo, naallukoyna dagiti kapatadana ken nagtultuloy a mangimpluensia aginggat’ kaaldawantayo. Ay, iti apagapaman, agpadpada a pinasingkedan ni Anselmo ti doktrina a Trinidad ken nangted danog a makapapatay iti subbot, uray no iti Kakristianuan laeng! Ti “pannakapnek” nagbalin a pagsasao dagiti teologo, ti termino a “subbot” nagin-inut a nagkupas iti lipat. Nupay kasta, dagiti teoria ni Anselmo ngangngani naibasarda amin iti narabaw a lohika, saan nga iti Biblia. Ket bayat ti panaglabas ti tiempo, dagiti eskolar kas ken Thomas Aquinas rinugianda a tiptippingan ti teoria ni Anselmo a “pannakapnek” babaen iti nasiksikap a kabukbukodanda a lohika. Ti panangpugpugto nakasaksaknapen. Immadu dagiti teoria ti subbot, ket ti debate ad-adda nga immadayo manipud Kasuratan ken ad-adda nga immuneg iti natauan a panagrasrason, pilosopia, ken mistisismo.

Ti Repormasion ken ti Subbot

Ngem, umas-asidegtayo bassit iti tiempotayo. Idi bimtak ti bagio ti Repormasion Protestante idi maika-16 a siglo, maysa a radikal a grupo a maaw-awagan dagiti Socinians ti naipasngay.a Inlibakda a ti ipapatay ni Jesus iti aniaman “ket maikari ti pannakaisalakan kadatayo,” nga inawaganda ti kasta a pammati nga “kinaulbod, biddut, ken makadadael . . . , maikontra agpadpada iti Kasuratan ken panagrason.” (The Racovian Catechisme) Yantangay mamakawan a siwayawaya ti Dios, awan pannakapnek ti kinahustisia ti kasapulan. Ti ipapatay ni Kristo, kunada, nangsubbot iti pamay-an a tinignayna dagiti tattao a mangtulad ti perpekto nga ulidanna.

Naatakar babaen kadagitoy ken dadduma pay a kinaerehes, ti Iglesia Katolika nangirugi met ti kontra atake, nga inummongna ti Konsilio ti Trent (manipud 1545 ingganat’ 1563 K.P.). Ngem nupay naala dagiti posision maipapan kadagiti adu a doktrinal a bambanag, ti konsilio napaneknekan a nalibeg ken awan nalawag a takderna maipapan iti subbot. Sawen dayta ti ‘ merito ni Jesu-Kristo’ ken inaramatna ti termino a “panangpennek” ngem linisianna a naan-anay ti termino a “subbot.” Gapu itoy, ti simbaan nagkurang ti dakkel iti panangikarina ti bagina iti aniaman a nabatad a Nainkasuratan a takderna. Ti ruangan ti panangpugpugto nagtalinaed a silulukat iti nalawa.

No Apay a Napaay dagiti Narelihiusuan a Papangulo

Nanipud pay Konsilio ti Trent, dagiti teologo, agpadpada a Katoliko ken Protestante​— nakapatanorda ti di mabilbilangen a teoria iti subbot. (Kitaenyo ti kahon idiay panid 7.) Kaskasdi, awan makita a panagtutunosda maipapan iti kaipapanan ti ipapatay ni Kristo. Agtutunos laeng dagiti teologo iti pananglaisda iti Nainkasuratan a termino a “subbot,” a kaykayatda a laksiden dayta, ipababa dayta, wenno lipaten dayta. Ti kaipapanan ti ipapatay ni Kristo mailawlawag iti teknikal a sasao, kadagiti komplikado a panangtiritir kadagiti lohika ti kinaulbod, ken kadagiti kasla nakaim-importante a termino, kas ti “impluensia iti moral” ken “ladawan ti pisikal a pannakapnek.” Imbes a mangpabileg ti pammati iti ipapatay ni Kristo, pinagbalin dagiti klero ti Kakristianuan ti kayo a pagtutuokanna a makariro a pakaitibkolan.

Ania ti nakaibatayan a rason daytoy di matukod a pannakapaay? Impabiang ni Katoliko a teologo a Boniface A. Willems dayta iti kinapudno a dagiti teologo ti “nasursuruan iti nabantayan unay a pannakaiputputong”​—nga adayo unay manipud iti pudno a kasapulan dagiti tattao.b Dikay kadi agduyos nga umanamong iti dayta a panangmatmat? Nupay kasta, kunaen pay ti Jeremias 8:9, a mangitudtudo iti pudpudno a ramut ti problema: “Adtoy! Nagliktadanda ti sao ni Jehova, ket ania a kita ti sirib ti adda kadakuada?”

Ikabiltayon, a ti doktrina ti subbot mabalin mangpataud sumagmamano a narikut a salsaludsod. (2 Pedro 3:16) Ngem imbes a sukimaten ti Kasuratan nga agpaay kadagiti sungbat, inusar dagiti teologo ti natauan a kinasirib ken lohika. (1 Corinto 1:19, 20; 2:13) Sitatangsit a linaksidda ti aniaman a paspaset ti Biblia a di maibagay iti kayatda​—wenno teoriada. (2 Timoteo 3:16) Inyadelantarda dagiti di nainkasuratan a sursuro, kas ti doktrina ti Trinidad. (Juan 14:28) Ken ti kadadakkelan a pannakapaayda a ta pinagbalinda ti pannakaisalakan ti tao a kangrunaan, a linaksidda dagiti nadagdagsen nga isyu maipapan ti nagan ken Pagarian ti Dios.​—Mateo 6:9, 10.

Ti Manangitandudo iti Subbot

Itan, pangngaasiyo ta iyakaryo ti panagsukimatyo kadagiti kamaudianan ti 1800’s. Maysa a managbuteng-Dios a tao nga agnagan Charles Taze Russell ti nangisinat’ bagina manipud ti kangrunaan nga agus ti teolohia ket rinugianna nga impablaak daytoy mismo a pagiwarnak​—Ti Pagwanawanan. “Manipud pay idi damo,” malaglagip ni Russell, “daytan ti naisangsangayan a manangitandudo iti Subbot.”

Ti Pagwanawanan ket agtultuloy nga agserserbi a kasta agingga itoy nga aldaw. Iti nasuroken a sangagasut a tawtawen, daytat’ nangipresentar ti nasin-aw a Nainkasuratan a rasrason a mapapati ti subbot, ken daytat’ nangted kadagiti nainkalintegan, Nainkasuratan a sungbat iti karkarit dagiti kritiko. Ngarud awisendakayo ita a kumita pay nga ad-adda iti kunaen ti Biblia maipapan iti ipapatay ni Jesus ken ti kaipapananna.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 7]

TI PANGARIGAN KADAGITI TEORIA TI PANNAKASUBBOT

◻ RECTORAL, WENNO NAGOBIERNOAN, A TEORIA: Ti Olandes a Teologo a ni Hugo Grotius ti nangpatanor iti daytoy idi maika-17 a siglo tapno sungbatan dagiti teoria dagiti Socinians. Minatmatan ni Grotius ti ipapatay ni Kristo “kas maysa a kita ti legal a transaksion, a ti Dios ti addaan akem ti Rector wenno Gobernador, ket ti tao kas ti nagbasol.”​—Hastings’ Encyclopædia of Religion and Ethics.

◻ TI NASKEN A TEORIA TI PANANGABBONG: Daytoy ti naiproponer idi 1946 babaen ken Protestante a teologo a ni Clarence H. Hewitt. Minatmatanna ti obra ni Kristo, saan kas panagbayad ti legal a dusa, no di ket kas ‘panangwayawaya kadatayo manipud panagturay ti linteg ti basol ken ipapatay ken panangallukoy ti panagbabawi ken nadiosan a panagladingit, a daytanto ti mangiyeg kadatayo iti kasasaad a mapakawan iti imatang ti Dios.’

◻ PANNAKASUBBOT BABAEN ITI NAKRISTIANUAN A PANAGLALANGEN: Ti Romano Katoliko a teologo a ni Boniface A. Willems (1970) ti nangiyasping iti “subbot” iti “panangtallikud iti kinatangsittayo ken pananglukat kadagiti puspusotayo iti maysa ken maysa.” Innayonna pay: “Ti Nakristianuan a kapanunotan ti panangsukat wenno ti panagsagaba a maipaay kadagiti dadduma a ta ti maysa ammona a ti bagina ket naikawing iti pannakipagkaykaysa iti nalapunos-basol a natauan a rasa. . . . Ngarud ti Simbaan isut’ paglalangenan dagidiay sisasaganan nga agbiag iti espesial a serbisio a maipaay kadagiti sabsabali.”

◻ PAGLANGDETAN A TEORIA: Improponer ti Katoliko a teologo a ni Raymund Schwager daytoy idi 1978. Linaksidna ti ideya a ti Dios “kalikagumanna ti mata iti mata.” Minatmatanna ti daton ni Kristo kas maysa a kita ti catharsis (panagdalus) a mangipalubos iti natauan a sosiedad a mangiyebkas​—ket iti kasta maparmekna iti bagina​—kadagiti makin-uneg a naranggas a pagannayasanna.

◻ SOCIO-POLITICAL A PANNAKASUBBOT: Ti Baptist a teologo a ni Thorwald Lorenzen nagsurat idi 1985: “Ti Dios saan a basta agsapsapul ti narelihiusuan a panangpakawan para iti managbasol no di ket iti napolitikaan a pannakawayawaya para kadagiti napanglaw ken mairurrurumen. . . . Ti ipapatay ni Jesus, ngarud, ipanayagna ti maysa a Dios a maseknan iti panangagas iti amin a rukod ti natauan a biag.”

[Ladawan iti panid 5]

Dagiti teologo a Protestante ken Katoliko nakapatanorda kadagiti nakaad-adu a teoria maipapan iti pannakasubbot, ngem aniat’ isursuro ti Biblia?