CORINTO, SURSURAT KADAGITI TAGA

Dua a naipaltiing a kanonikal a surat ni apostol Pablo agpaay kadagiti Kristiano idiay Grecia bayat ti umuna a siglo K.P. Iti kaaduan nga Iloko a bersion ti Kristiano a Griego a Kasuratan, agsinnaruno a naikabil dagitoy a surat kas maikapito ken maikawalo. Iyam-ammo ni Pablo ti bagina nga isu ti mannurat kadagitoy dua a surat, a ti Umuna a Corinto inturongna “iti kongregasion ti Dios nga adda idiay Corinto,” ket ti Maikadua a Corinto inturongna “iti kongregasion ti Dios nga adda idiay Corinto, agraman iti amin a sasanto nga adda iti intero nga Acaya.”​—1Co 1:1, 2; 2Co 1:1.

Saan a pulos makuestionar a ni Pablo ti pudno a nangisurat iti Umuna ken Maikadua a Corinto. Mainayon iti mismo a pammaneknek ti apostol, ti kinaumiso ken sapasap a pannakaakseptar dagitoy a dua a surat ket pasingkedan ti makinruar a pammaneknek. Ti dua a surat naikuna a gapuanan ni Pablo ken inadaw dagiti mannurat iti umuna agingga iti maikatlo a siglo. Kasta met, ti pagaammo a “Ti Kanon ni Athanasius” (367 K.P.) ilanadna ti “dua nga agpaay kadagiti taga Corinto” kas karaman iti “sangapulo ket uppat a surat ni Pablo nga apostol.” Daytoy a listaan isu ti umuna a pagarigan ti katalogo dagiti libro ti Kristiano a Griego a Kasuratan a kas iti adda kadatayo ita, nga immun-una iti 30 a tawen ngem iti listaan nga impablaak ti Konseho, wenno Synod, ti Cartago, Africa, idi 397 K.P.

Ministerio ni Pablo Idiay Corinto. Dimteng ni Pablo idiay Corinto idi agarup 50 K.P. Idi damo, nangipaay iti palawag idiay sinagoga iti tunggal Sabbath “ket guyugoyenna dagiti Judio ken dagiti Griego.” (Ara 18:1-4) Nupay kasta, kalpasan ti pannakaipasangona iti ibubusor ken nabassawang a panagsao dagidiay adda idiay sinagoga, inturong ti apostol ti asikasona kadagiti “tattao ti nasnasion,” dagiti Gentil idiay Corinto. Dagiti pannakitaripnong kadakuada ni Pablo nayakar iti maysa a balay a dumna iti sinagoga, ket adu ti ‘nangrugi a mamati ken mabautisaran.’ Idi binagaan ti Apo iti maysa a sirmata, “Adu ti tattaok iti daytoy a siudad,” nagtalinaed sadiay ti apostol iti makatawen ken innem a bulan nga “insursurona iti nagtetengngaanda ti sao ti Dios.” (Ara 18:5-11) Yantangay dakkel ti naitulong ni Pablo iti pannakaipasdek ti maysa a kongregasion Kristiano idiay Corinto, maikunana kadakuada: “Uray no maaddaankayo iti sangapulo ribu a manangisuro ken Kristo, pudno unay nga awanankayo iti adu nga amma; ta ken Kristo Jesus nagbalinak nga amayo babaen ti naimbag a damag.”​—1Co 4:15.

Nasaknap idiay Corinto ti nakaro nga imoralidad, ket idi agangay inapektaranna pay ti kongregasion Kristiano iti dayta a siudad. Nakita ni Pablo a nasken a babalawenna ti kongregasion babaen iti maysa a surat agsipud ta iti nagtetengngaanda timmaud ti maysa a kaso maipapan iti ‘pannakiabig a ti kasta awan uray iti tengnga dagiti nasion,’ ta ti maysa a lalaki innalana ti asawa ni amana. (1Co 5:1-5) Babaen ti panangaramatna iti maysa a pangngarig a matagipategda, pinaregtana met ida nga agmatalek. Ammona a pagaammoda dagiti atletiko a pasalip kadagiti Isthmiano a Paay-ayam a naangay iti asideg ti Corinto. Gapuna insuratna: “Dikay aya ammo a dagiti tumataray iti lumba agtarayda amin, ngem maysa laeng ti umawat iti gunggona? Agtaraykayo iti kasta a wagas tapno magun-odanyo dayta. Mainayon pay, tunggal tao a makisalsalisal watwatenna ti panagteppel iti amin a bambanag. Ita, siempre, aramidenda dayta tapno makagun-odda iti agrupsa a korona, ngem datayo maysa a di agrupsa.”​—1Co 9:24, 25.

Umuna a Corinto. Bayat ti maikatlo a panagdaliasatna kas misionero, nangbusbos ni Pablo iti sumagmamano a tiempo idiay Efeso. (Ara 19:1) Nalabit bayat ti maudi a tawen ti panagyanna sadiay, immawat ti apostol iti makapariribuk a damag maipapan kadagiti kasasaad iti kongregasion idiay Corinto. Naibaga ken Pablo “babaen kadagiti kameng ti balay ni Cloe” nga adda dagiti di panagtutunos kadagiti taga Corinto. (1Co 1:11) Dimteng met manipud Corinto da Estefanas, Fortunato, ken Acaico ket mabalin a nangipaayda iti sumagmamano nga impormasion maipapan iti kasasaad sadiay. (1Co 16:17, 18) Kasta met, nakaawat ni Pablo iti surat a naglaon iti saludsod manipud kongregasion Kristiano idiay Corinto. (1Co 7:1) Ngarud, maigapu iti napalaus a pannakaseknanna iti naespirituan a pagimbagan dagiti kapammatianna sadiay, insurat ni Pablo daytoy umuna a surat iti kongregasion Kristiano idiay Corinto, idi agarup 55 K.P. Efeso ti lugar a nakaputaranna kas ibatad ti sasao ni Pablo a nailanad iti 1 Corinto 16:8: “Ngem agtalinaedak [iti] Efeso agingga iti piesta ti Pentecostes.”

Iti introduksion iti Umuna a Corinto dakamaten ni Pablo ti maysa a katimpuyog, ni Sostenes, a mabalin nga isu ti nagsurat bayat ti panagidiktar ni Pablo. Mabalbalin a daytoy ti napasamak, yantangay iti asideg ti pagnguduan dayta mabasatayo: “Adtoy ti kablaawko, ni Pablo, iti bukodko nga ima.”​—1Co 1:1; 16:21.

Maikadua a Corinto. Insurat ni Pablo ti maikadua a suratna kadagiti taga Corinto nalabit bayat ti maudi a paset ti kalgaw wenno nasapa a paset ti otonio ti 55 K.P. Idiay Efeso nga insurat ti apostol ti umuna a suratna, a nalabit sadiay a nagyan kas implanona, agingga iti Pentecostes iti dayta a tawen, wenno nabaybayag pay. (1Co 16:8) Kalpasanna nagluas ni Pablo nga agpa-Troas, a sadiay naupay iti saanna a pannakasarak ken Tito, a naibaon idiay Corinto a tumulong iti panagur-or agpaay kadagiti sasanto idiay Judea. Gapuna nagturong ni Pablo idiay Macedonia, a sadiay kimmadua kenkuana ni Tito nga addaan iti damag maipapan iti tignay dagiti taga Corinto iti umuna a suratna. (2Co 2:12, 13; 7:5-7) Kalpasanna insurat ni Pablo ti maikadua suratna kadakuada manipud Macedonia, a nabatad nga impatulodna dayta babaen iti ima ni Tito. Idin, kalpasan ti sumagmamano a bulan, naibanag dagiti panagreggetna a mangsarungkar iti Corinto. Gapuna, aktual a namindua a sinarungkaran ni Pablo dagiti taga Corinto. Kalpasan ti umuna nga isasarungkarna, nga iti dayta a tiempo impasdekna ti kongregasion, nagplano maipaay iti maikadua nga isasarungkar, a dayta ket napaay. Ngem isu nagballigi iti “maikatlo a daras” a panagplanona wenno ‘panagsaganana,’ ta nakitana manen ida idi agarup 56 K.P. (2Co 1:15; 12:14; 13:1) Bayat daytoy maikadua nga isasarungkar idiay Corinto, insuratna ti suratna kadagiti taga Roma.

Dagiti makagapu iti panagsurat. Ni Tito nangyeg ken Pablo iti mainugot a damag. Ti umuna a surat kadagiti taga Corinto tinukayna kadakuada ti panagliday iti nadiosan a pamay-an, ti panagbabawi, kinapasnek, tarigagay a panangpaneknek nga awan basolda, ti rurod, buteng, ken panangilinteg iti biddut. Simmungbat ni Pablo iti maikadua a suratna a komkomendaranna ida gapu iti siaannugot a panangawat ken panangyaplikarda iti balakad, nga indagadagna kadakuada a ‘siaasi a pakawanen ken liwliwaenda’ ti agbabbabawi a lalaki a nabatad nga inlaksidda manipud iti kongregasion. (2Co 7:8-12; 2:1-11; idiligyo ti 1Co 5:1-5.) Tinarigagayan met ni Pablo a paregtaen ida nga itultuloyda pay ti trabaho a panangtulong kadagiti marigrigat a kapammatianda idiay Judea. (2Co 8:1-15) Kasta met, adda tattao iti kongregasion a nagtultuloy a mangkarit iti saad ken autoridad ni Pablo kas apostol, a makagapu a nasken nga idepensana ti apostoliko a saadna; kinapudnona, nagsao a sibibileg unay ni Pablo iti suratna ken ‘impasindayagna’ dagiti pammatalged kenkuana kas maysa nga apostol, saan a maipaay iti bagina, no di ket “maipaay dayta iti Dios,” awan sabali, tapno ispalenna ti kongregasion a kukua ti Dios.​—2Co 5:12, 13; 10:7-12; 11:16-20, 30-33; 12:11-13.

Lawag Maipapan Kadagiti Kasuratan nga Immun-unan a Naisurat. Pinatibker ni Pablo dagiti argumentona babaen ti panangaramatna iti Hebreo a Kasuratan iti naipaltiing a sursuratna kadagiti taga Corinto. Idi imbutaktakna ti kinamaag ti nailubongan a sirib kas imparangarang dagiti ulbod nga apostol, pinaneknekanna ti kinapateg ti pananggun-od iti katan-okan a sirib ti Dios. Inaramidna daytoy babaen ti panangipatuldona iti kinuna ti salmista iti maysa a kaputotan sinigsiglo a nasaksakbay, a “ti pampanunot dagiti tattao . . . kaslada iti sang-aw” (Sal 94:11; 1Co 3:20), ken babaen ti panangyimtuodna iti inyimtuod ni Isaias kadagiti rebelioso a Judio: “Siasino ti nangrukod iti espiritu ni Jehova, ket siasino . . . ti makaipakaammo kenkuana iti aniaman a banag?” (Isa 40:13; 1Co 2:16) Pinaneknekan ni Pablo a ti Kristiano a ministro addaan iti kalintegan nga umawat iti namaterialan a tulong babaen ti panangipakitana a ti Deuteronomio 25:4, “Dika busalan ti toro bayat nga agir-irik,” pudno unay a kangrunaanna a naisurat maipagapu kadagiti ministro. (1Co 9:9, 10) Imparangarangna nga iti nabayagen a tiempo nangikari ti Dios iti panagungar, babaen ti panangadawna iti sasao ti Isaias 25:8 ken Oseas 13:14, maipapan iti pannakaalimon ni patay. (1Co 15:54, 55) Kanayonanna pay, nangipaay iti adu a lawag maipapan iti Pangrabii ti Apo babaen ti detalyado a panangibinsabinsana iti sasao ni Jesus a naisawang idi tiempo nga impasdekna daytoy a rambak.​—Lu 22:19, 20; 1Co 11:23-34.

Imparangarang ni Pablo ti nabayagen a kababalin ti Dios no maipapan iti naespirituan a kinadalus babaen ti panangadawna wenno panangtukoyna iti Deuteronomio 17:7; Levitico 26:11, 12; Isaias 43:6; 52:11; ken Oseas 1:10. (1Co 5:13; 2Co 6:14-18) Impakitana a ti namaterialan a panangted saan a liniwayan dagiti adipen ti Dios iti napalabas ket ti naparabur a Kristiano matmatan ni Jehova buyogen ti pananganamong. (Sal 112:9; 2Co 9:9) Ket impatuldona nga agaplikar iti kongregasion Kristiano ti prinsipio iti Linteg nga iti ngiwat ti dua wenno tallo a saksi mapatalgedan ti tunggal banag. (De 19:15; 2Co 13:1) Dagitoy ken ti dadduma pay a pannakatukoy dagiti kasuratan a nasaksakbay a naisurat ilawlawagda dagitoy a teksto ken lawlawaganda ti pannakayaplikarda maipaay kadatayo.

[Kahon iti panid 570]

DAGITI TAMPOK TI UMUNA A CORINTO

Surat nga impatulod ni Pablo iti kongregasion idiay Corinto kalpasan nga isu immawat kadagiti makapakigtot a damag maipapan kadagiti di panagtutunos ken imoralidad, ken kas sungbat iti saludsod maipapan iti panagasawa

Naisurat manipud Efeso, idi agarup 55 K.P.

Pammagbaga iti panagkaykaysa (1:1–4:21)

Ti panangsurot iti tattao mangibunga kadagiti panaglalasin

Ti napateg isu ti panangmatmat ti Dios no ania ti nainsiriban ken no ania ti minamaag

Agpasindayag saan a mainaig iti tattao no di ket mainaig ken Jehova, Daydiay mangipaay iti amin a banag babaen ken Kristo

Agbalin a nataengan, naespirituan a tattao, a bigbigen a ti Dios ti mangipapaay iti naespirituan nga idadakkel ket ni Kristo ti pamuon a pakaibangonan dagiti Nakristianuan a personalidad

Awan koma ti agtangsit, a pagarupenna nga isu nasaysayaat ngem kadagiti padana a Kristiano

Panamagtalinaed a nadalus ti kongregasion iti moral (5:1–6:20)

Ilaksid dagidiay agbalin a mannakiabig, naagum a tattao, managrukbab iti idolo, manangrabngis, managbarbartek, wenno manangkikil

Nasaysayaat ti masaur ngem ti ipan ti pada a Kristiano iti pangukoman iti saklang dagiti di manamati

Ti moral a kinarugit tulawanna ti templo ti Dios, lapdanna ti maysa manipud iseserrek iti Pagarian

Balakad maipapan iti panagasawa ken panagtalinaed a di naasawaan (7:1-40)

Ipaay ti karbengan iti sekso, ngem buyogen ti konsiderasion

Nasaysayaat ti panagasawa ngem iti panagtalinaed a di naasawaan maipaay iti tattao a sumged iti derrep

Ti naasawaan a Kristiano saan koma a sumina iti di manamati nga asawana; mabalin nga inton agangay matulonganna ti asawana a manggun-od iti pannakaisalakan

No ti maysa agbalin a Kristiano, saan a nasken a baliwanna ti kasasaadna

Ti panagasawa paaduenna ti pakaringgoran; ti kinaawan asawa makagunggona iti maysa nga agtarigagay nga agserbi iti Apo nga awan ti makasinga

Panangikabilangan iti naespirituan a pagimbagan ti sabsabali (8:1–10:33)

Dikay itibkol ti sabsabali babaen ti pannangan kadagiti taraon a naidaton kadagiti idolo

Tapno maliklikanna nga adda asinoman a malapdan nga umawat iti naimbag a damag, saan a winatwat ni Pablo ti kalinteganna nga umawat iti namaterialan a tulong

Ipapuso dagiti mamakdaar a pagarigan manipud kapadasan ti Israel idiay let-ang​—tapno magunggonaan a mismo ken tapno saan nga agbalin a pakaigapuan ti pannakaitibkol ti sabsabali

Nupay nainkalintegan, saan nga amin a bambanag makapabileg

Urnos iti kongregasion (11:1–14:40)

Raemen ti Nakristianuan a kinaulo; panagusar ti babbai iti dalungdong

Ipakita ti panagraem iti Pangrabii ti Apo

Aramaten dagiti sagut ti espiritu buyogen ti panangtagipateg iti gubuayanda ken nakairantaanda

Ti ayat isu ti dalan a naringringbaw

Taginayonen ti kinaurnos kadagiti gimong ti kongregasion

Kinasigurado ti namnama a panagungar (15:1–16:24)

Ti panagungar ni Kristo maysa a pammatalged

Masapul a matay dagiti napulotan a Kristiano tapno maibangonda iti imortalidad ken di panagrupsa

Ti panagbannogyo saan nga ubbaw mainaig iti Apo; agtakder a sititibker iti pammati

[Kahon iti panid 571]

DAGITI TAMPOK TI MAIKADUA A CORINTO

Pangsurnad a surat maipapan iti tignay a naaramid tapno mapagtalinaed a nadalus ti kongregasion, tapno maparayray ti tarigagay a tumulong kadagiti kakabsat idiay Judea, ken tapno masumra ti impluensia dagiti ulbod nga apostol

Insurat ni Pablo idi 55 K.P., sumagmamano a bulan sakbay a dimteng idiay Corinto iti maikadua ken maudi nga isasarungkarna

Naayat a pannakaseknan ni Pablo ken ti saad ni Pablo ken ni Timoteo mainaig iti kakabsatda (1:1–7:16)

Gistay nakatayan da Pablo ken Timoteo ti rigat a napasaranda kas Kristiano, ngem ti panangispal kadakuada ti Dios makaliwliwa iti sabsabali

Nagbiagda buyogen ti kinasanto ken nadiosan a kinapasnek; saan nga appo iti pammati ti dadduma no di ket katrabahuan maipaay iti rag-oda

Ti umuna a surat naaramid maigapu iti ayat ken buyogen ti adu a lulua; ita rumbeng a mapakawanen ken maliwliwa ti lalaki a sigud nga imoral

Ti Dios pinagbalinna ni Pablo ken dagiti katimpuyogna kas kualipikado bilang ministro ti baro a tulag; dagiti taga Corinto isuda ti suratda ti rekomendasion, naisurat iti puspuso dagitoy a ministro

Iti panangitungpal iti daytoy a ministerio, saanda a lalaokan ti sao ti Dios no di ket ikasabada ni Kristo kas Apo; ti kasta a naimbag a damag naabbungotan kadagidiay laeng binulsek ti dios daytoy a sistema ti bambanag

Nupay addada kadagiti naindagaan a tolda, da Pablo ken Timoteo kasta met dagiti taga Corinto makiramanda iti namnama kadagiti agnanayon a nailangitan a pagnaedan; ngem masapul a maiparangarang ti tunggal maysa iti sanguanan ti tugaw iti panangukom ni Kristo

Ti asinoman a maikaykaysa ken Kristo ket maysa a baro a parsua; makipasetda amin iti ministerio ti pannakikappia; kas embahador, idagadagda amin, “Makikappiakayo iti Dios”

Ni Pablo ken dagiti katimpuyogna nairekomendada kas ministro ti Dios babaen iti bambanag nga inibturanda iti ministerioda, babaen ti panangipaayda iti pammaneknek iti kaadda ti espiritu ti Dios iti kabibiagda

Yantangay addaanda iti napalawa a puso, ipakaasida iti kakabsatda a lumawada kadagiti kinalailoda, a liklikanda ti agbalin a di agkaasmang a naisangol kadagiti di manamati, a dalusanda ti bagbagida iti tunggal pakatulawan ti lasag ken espiritu

Dakkel a pannakaliwliwa ni Pablo gapu iti damag maipapan iti nasayaat a panangipangagda iti balakad iti umuna a surat

Pammaregta a tulongan ti kakabsat nga agpaspasar iti rigat idiay Judea (8:1–9:15)

Nupay nakapangpanglaw dagiti taga Macedonia, nagpakpakaasida a makiramanda iti panangiranud

Pimmanglaw ni Kristo tapno bumaknang dagiti taga Corinto (ken ti sabsabali pay)

Nakomendaran dagiti taga Corinto gapu iti kinamanagsaganada a mangiranud

Aramiden koma ti tunggal maysa kas iti inkeddengna iti pusona; ti Dios ayatenna ti naragsak a manangited

Dagiti argumento a pangsumra iti impluensia dagiti ulbod nga apostol (10:1–13:14)

Dagiti sungbat kadagiti bumusbusor no maipapan iti kasasaad ni Pablo kas “nakapuy,” adda ‘iti teritoria a kukuada,’ “nababbaba,” ‘saan a nasigo iti panagsasao,’ “di nainkalintegan” ken iti ibagbagada a gapu ta impakumbabana ti bagina a mangaramid iti sekular a trabaho, pinaneknekanna nga isu saan nga apostol a kas kadakuada

Makipada ni Pablo no iti kapuonan; natantan-ok no iti rekord ti pannakaidadanes ken rigat nga inibturan maigapu ken Kristo, iti naayat a pannakaseknan kadagiti kongregasion, kadagiti sirmata, kadagiti pagilasinan ti kinaapostol

Itultuloyyo a suboken no addakayo iti pammati