Ti Kinapudno Maipapan kadagiti Ug-ugali ti “Easter”

Maysa a nakadagdagsen a bato ti nangselio iti tanem ni Jesus. Ket dagiti tallo a babbai a magmagna iti kasipngetan iti parbangon dida ammo no kasano ti panangisinda iti dayta. Ngem ti tarigagayda a mangaramid iti maudi nga aramid iti ayat iti natayen nga Apoda ti mangpilit kadakuada. Adda man bato wenno awan, siaannad a sapsapuanda ti bagi a siraranggas a nailansa iti istaka tallo nga aldaw a nasaksakbay! Dayta ket bassit laeng ngem naayat unay a tignay.

Idi umadanida iti tanem iti minuyongan, ti parikut iti panangitulidda iti bato ti ad-adda manen a napanunotda. Ngem idi nakasangpetda sadiay nasdaawda a makakita a ti bato naituliden ket awanen nagyan ti tanem! Maysa a nakawesan ti puraw nga anghel ti nangilawlawag: “Saankay nga agkigtot. Sapulenyo ni Jesus Nazareno, daydi nailansa iti krus. Nagungaren, awan ditoy.”​—Marcos 16:1-6; Juan 20:1, 2.

TI PANAGUNGAR ni Jesu-Kristo ket maysa kadagiti kangrunaan a pammati iti Kinakristiano. Kuna ni apostol Pablo: “Ket no ni Kristo saan a napagungar, ngarud ti kaskasabami awan kapapay-anna.” (1 Corinto 15:14) Saan kadi a kasla nainkalintegan para kadagiti Kristiano ti mangrambak iti daytoy dakkel a pasamak?

‘Aramidenyo Daytoy a Panglaglagip Kaniak’

Inproklamar ti Vaticana: “Linawas, iti aldaw nga inawaganna ti aldaw ti Apo [Domingo], [ti simbaan] salimetmetanna ti pakalaglagipan ti Panagungarna.” Mainayon pay, “iti natan-ok a kinasanto ti “Easter” mangaramid met iti tinawen a panangrambak iti panagungar.”​—The Documents of Vatican II.

Awan iti sadinoman, nupay kasta, ti panangipamatmat ti Biblia a dagiti immuna a Kristiano rinambakanda ti linawas a Domingo wenno tinawen nga “Easter” a mangrambak iti panagungar ni Kristo. Iti rabii sakbay ti ipapatayna, imbilin ni Kristo ti naiduma a selebrasion. Indiayana kadagiti ad-adalanna ti maysa a simple a taraon nga arak ken tinapay ket imbilinna kadakuada, “Aramidenyo daytoy a panglaglagip kaniak.”​—Lucas 22:19.

Ngarud ti ipapatay ni Kristo, saan a ti panagungarna, ti tarigagayan ni Jesus a laglagipen. Ken kasano kasansan? Indiaya ni Jesus daytoy a taraon iti rabii ti Paskua dagiti Judio​—maysa a tinawen a selebrasion iti pannakaispal ti Israel manipud Egipto. (Mateo 26:19, 20, 26-28) Nalawag, inranta ni Jesus a sukatan ti Paskua iti tinawen a panangidiaya iti daytoy a pakalaglagipan a pangrabii. Saan a ti “Easter” wenno ti aniaman a sabali a selebrasion ti imbilin ni Kristo. Ti maika-lima-siglo a historiador iti iglesia a ni Socrates kinunana: “Dagiti apostoles dida pinampanunot ti panangituding iti al-aldaw ti piesta, no di ket ti panangparang-ay iti awan tulawna a panagbiag ken kinapasnek.”

Timmaud ti “Easter”

Agpada ni Jesu-Kristo ken ni apostol Pablo impadtoda a ti Kinakristiano ti mamulitan kadagiti ulbod a sursuro. (Mateo 13:24, 25, 36-40; 2 Timoteo 4:3) Kalpasan ti ipapatay dagiti apostoles ni Jesus, timmaud ti kapanunotan nagramut nga umiso ti panagayunar (itan maawaganen a Ngilin), a sarunuen iti maysa a piesta, iti panawen ti Paskua. Ket iti kastoy a pamay-an naipagarup a kas pamay-an a panangrambak iti panagungar ni Kristo.

Ti “Easter” ken dagiti Ug-ugalina

Ti panagbalin ti “Easter” kas maysa a piesta ngarud ket saan a naibatay iti Biblia. Kinapudnona, dagiti eskolar kunaenda a ti mismo sao nga “Easter” nagtaud iti Anglo-Saxon, a tuktukoyenna ti panawen ti primavera. Bayat dayta a panawen, dagiti tattao idi ugma pagarupenda a ti init ti naiyanak manen kalpasan ti ipapatayna iti bulbulan iti kalam-ekna.a Dadduma a termino iti piesta, kas iti pâques wenno pasqua, ti nagtaud iti kadaanan a sao a Hebreo a peʹsach, wenno “paskua.” Ikalintegan ti Kakristianuan a ti “Easter” ti nangsukat iti daytoy a Judio a piesta. Ngem daytoy laksidenna ti kinapudno a sinukatan ni Jesus ti Paskua, saan a babaen iti “Easter,” no di ket iti pakalaglagipan a pangrabii.

Nagkonklusion ti historiador a ni Socrates: “Agparang kaniak a kasla ti piesta ti “Easter” naiyam-ammo iti iglesia manipud iti kadaanan a nakausaranna, kas kadagiti adu a dadduma nga ug-ugali a naipasdek.” Ti kinaadu dagiti tradision iti “Easter” pudno a nagtaud iti “kadaanan a nakausaranna”​—ti panangusar dagiti managdayaw iti lawladawan a nasnasion! Ti Katoliko a padi a ni Francis X. Weiser aminenna: “Dadduma kadagiti nalatak a tradision iti Ngilin ken “Easter” agsubli pay iti ritual ti naturalesa idi ugma.” Dagitoy a ritual iti primavera ti dati a nadisenio a “mangpapanaw kadagiti demonio iti panawen ti kalam-ekna.”

Ngem saan kadi nga inikkaten ti iglesia ti kasta a paganismo kadagiti nakumbertena? Ilawlawag ti Curiosities of Popular Customs: “Maysa a di mabalbaliwan a pagalagadan ti immuna nga Iglesia ti mangipaay iti Nakristianuan a kinapateg iti kasta nga adda pay laeng a pagano a seremonia a saan a mabalin nga ikkaten. Iti kaso ti “Easter” ti panangbaliw iti dayta ket nalaka laeng. Ti panagrag-o iti ileleggak iti pudno nga init, ken ti pannakariing ti naturalesa manipud iti ipapatay iti panawen ti kalam-ekna, ti agbalin a rag-o iti ileleggak iti Init iti kinalinteg, iti panagungar ni Kristo manipud iti tanem.”

“Napintas”?

Iti The Easter Book, ni Weiser ikalinteganna amin daytoy babaen ti panagkunana a ti iglesia ‘intan-okna ti immuna a Kristiano a simbolismo iti naturalesa iti maysa a Nakristianuan a sakramento.’ Dagiti saan a Nakristianuan nga ar-aramid, kinunana, “ninayonanda ti napintas a kasasaad ti sobrenatural a kaipapanan iti panawen ti [“Easter”].”

Aminentayo, a ti buya dagiti ubbing nga aglulumba a mangsapul kadagiti naraniag kolorna nga itlog ti kasla “napintas.” Kasta met laeng ti makuna kadagiti adu nga ug-ugali iti “Easter.” Ngem dagitoy kadi ti basta di makadangran a pagraragsakan? Kuna ti maysa a makinkukua iti pagkapean: “Ammok a ti itlog​—minamaag; ken ti kuneho​—ad-adda pay a minamaag; ket agayunarkami iti 40 nga al-aldaw sakbay ti “Easter”​—minamaag. Ngem daytoy mangipaay iti rekado iti panagbiagmi.”

Nalabit. Ngem dagiti napasnek a Kristiano maseknanda iti kunaen ti Biblia: “Ta ania ti pakikaduaan ti kinalinteg iti kinakillo? Wenno ania ti pakikaduaan ti silaw ken ti sipnget? . . . ‘“Gapuna pumanawkayo iti nagtengngaanda, ket suminakayo,” kuna ni Jehova, “ket saanyo a sagiden ti aniaman a di nadalus.”’” (2 Corinto 6:14-17) Sigurado dayta ti mangiraman kadagiti ug-ugali a nalawag a nagtaud iti​—wenno di pagduaduaan a kaasping​—dagiti ulbod a relihiuso nga ar-aramid. Pudno, ikalintegan dagiti klerigo a dagiti kakasta nga ar-aramid maawatda no maiserrekda iti iglesia. Nupay kasta, daytoy met laeng a kita ti panagrason ti naminsan ngangngani nangiturong iti Israel iti pannakadadael!

Iti pananglabsing iti bilin ti Dios, nagaramidda iti nabalitokan a baka. (Exodo 20:4) Dayta di pagduaduaan a naipadron kadagiti ladladawan a nakitada idiay Egipto. Kalpasanna inusarda ti ladawan iti maysa a ritual a maawagan “piesta ken Jehova.” Ngem marikna kadi ni Jehova a Dios a daytoy ti mangnayon iti “kinapintas” iti panagdayawna? Maisupadi ketdi! Ti laeng pannakibiang ni Moises ti nangispal kadagiti Israelitas manipud iti pannakapukaw!​—Exodo 32:1-5, 9-14.

Dagiti ug-ugali iti “Easter”​—dagiti itlog, dagiti kuneho, ken dagiti apuy​—ngarud saanda a madalusan babaen ti panangrambak dagiti Kristiano kadakuada. Imbes ketdi, dagitoy mulitanda ti siasinoman a mangaramid kadakuada.​—Idiligyo iti Haggeo 2:12, 13.

Makapainteres, nupay kasta, maysa nga artikulo iti magasin nga Australiano a The Bulletin kunana: “Dagiti Saksi ni Jehova ibilangda ti “Easter” kas ti naglaok a Kristiano ken pagano a ritual.” Wen, agkedkedda a makipaset kadagiti ritual iti panagdaydayaw kadagiti ladladawan. Ngem pudno a mangipaayda iti dayaw iti napagungar a Kristo. Intuloy ti artikulo: “Agtataripnong dagiti Saksi . . . [maminsan iti tinawen] a mangrambak iti ipapatay ni Jesus.” Daytoy ti maaramid iti pamay-an nga imbilin ni Kristo​—babaen ti panangidiaya iti awan lebadorana a tinapay ken arak.

Ti karit itan kadagidiay a makaammo iti kinapudno maipapan iti “Easter” a ta no agtignayda a maitunos iti ammoda wenno saan.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 6]

Dagiti serbisio iti ileleggak ti init iti Easter timmaudda kadagiti managdaydayaw iti init

[Kahon iti panid 7]

Dagiti Pagano nga Ar-aramid a “Napagbalin a Kristiano”

Itlog ti Easter: Gapu ta ti pannangan iti itlog ti dati a naiparit no Ngilin, “dagiti naarkosan nga itlog,” kuna ti The Encyclopedia Americana, “mabalin nga isimbolona ti panagngudo ti panawen ti penitensia ken ti pangrugian iti naragsak a selebrasion.” Nupay kasta, dagiti sursurat umanamongda a ti itlog ket simbolo iti biag ken ti kinabunga kadagiti managdaydayaw iti ladawan. Kuna ti libro a Celebrations: “Dagiti itlog makuna a nakoloran ken makan iti piesta ti primavera idi kadaanan nga Egipto, Persia, Grecia, ken Roma. Dagiti taga Persia iti dayta a tiempo mangitedda kadagiti sagsagut nga itlog iti tiempo ti vernal equinox.”

Dagiti Kuneho ken Rabbit iti Easter: Idiay Europa, ti kuneho nabayagen a tradisional a simbolo iti “Easter.” (Idiay Norte America, ti animal ket maysa a rabbit​—asideg a kabagian ti kuneho.) Ngem ilawlawag ti The New Encyclopædia Britannica a ti kuneho isu “ti simbolo iti kinabunga idiay kadaanan nga Egipto.” Gapuna no agsapul dagiti ubbing kadagiti itlog iti “Easter,” a maipagarup nga inyeg ti rabbit iti “Easter,” “daytoy ket saan laeng a maysa nga ay-ayam ti ubing, no di ket ipamatmatna ti ritual ti kinabunga.”​—Funk & Wagnalls Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend, tomo 1, panid 335.

Serbisio iti Ileleggak ti Init: Kuna ti The Book of Festivals and Holidays the World Over: “Maysa a gagangay a pammati kadagiti immuna a Kristiano a ti agsapa iti “Easter” agsala ti init a mangidayaw iti Panagungar ket dagiti tattao bumangonda mabayag pay sakbay ti ileleggak ti init tapno kitaenda ti pabuya. Nalabit daytoy a pammati idi ugma isu ti inspirasion dagiti adu a serbisio iti ileleggak ti init a maar-aramid iti agsapa ti “Easter” kadagiti amin a paspaset iti Estados Unidos ken Europa.”

Ngem kunaen ti Curiosities of Popular Customs ni Walsh: “Daytoy a kapanunotan iti panagsala ti init iti Aldaw ti “Easter” ti nalaka laeng a matunton nga agsubli iti pinapagano nga ug-ugali, no dagiti agbuybuya a mismo agsalada iti piesta a mangidayaw iti init, kalpasan ti vernal equinox.”

Ti libro a Celebrations kunaenna pay: “Dagiti serbisio iti ileleggak ti init saanda a mainaig iti apuy iti “Easter” a mapuoran iti tuktok dagiti turturod kas katuloyan dagiti apuy iti Baro a Tawen, maysa a sangalubongan a rambak idi ugma. Dagiti ritual maaramidda iti vernal equinox a mangkablaaw iti init ken ti dakkel a pannakabalinna a mangiyeg iti baro a biag kadagiti amin nga agtubtubo a bambanag.”

Ritual iti Danum: Ti pammati a ti agay-ayus a danum iti agsapa ti Easter ti nangnangruna a nabendisionan ket gagangayen. Nupay kasta, ti Encyclopædia of Religion and Ethics ni Hastings ipalagipna kadatayo: “Agsipud ta ti danum ket maysa kadagiti nasken a bambanag iti pannakaitalimeng iti biag ken ti panagtubo dagiti mulmula, gagangay laeng nga addaan nadnadlaw a paset iti seremonia ti panagtudo ken dadduma pay a ritual iti tiempo kadagiti immun-una a tattao.”

Dagiti Bendision iti Kabbaro nga Apuy: Maysa a ritual a Katoliko, a panagsagana a maipaay iti panagpuyat iti “Easter,” isu a ti apuy masindian manipud iti pagpingke a bato. Kuna ti Encyclopædia of Religion and Ethics ni Hastings: “Ti kabbaro nga apuy nalabit timmaud iti pagano nga ugali nga, idi inawat dagiti Kristiano, nainaig iti ebanghelio ti simbolismo.”

[Kahon iti panid 8]

Pakaskasdaawan iti “Easter”

Hamon a Pangrabii: Ti hamon iti Easter ket nabayagen nga ugali kadagiti adu a Katoliko. Nupay kasta, ti ugali ket pakalaglagipan iti ugalin nga Ingles a panangidumduma. Kuna ti The American Book of Days a ti Ingles ugalida ti “mangan iti tapa a bacon iti dayta nga aldaw tapno ipakita ti pananglaisda iti ugali dagiti Judio a saan a mangan iti baboy.” Ni William a Manangparmek, sigun iti libro a Celebrations, binaliwanna ti bacon iti hamon tapno ibagayna iti pagayatanna.

Easter idiay America: Agsipud ta ti relihiuso a kapanunotan idiay America ti nabayagen a dinominaran ti kapanunotan dagiti Puritans (dagiti Puritans kagurada ti ritual), idi damo ti Easter saan a nasaknap nga okasion. Agparang, nupay kasta, a ti piesta nagbalin a nalatak, bayat ti Guerra Sibil iti E.U. Adu a pampamilia ti nakapukaw kadagiti inay-ayatda ta ti piesta ti naparang-ay a kas pamay-an iti panangiyeg iti liwliwa kadagiti natayan.

Apuy iti Easter: Dagiti apuy iti Easter dati a pinaritan ti iglesia a kas pagano a simbolismo, kuna ni Weiser. (Synod iti Mainz, 742 K.P.) Nupay kasta, ni “Saint” Patrick inyam-ammona ti aramid idiay Ireland “a mangsukat iti pagano nga apuy iti primavera dagiti Druids iti maysa a Kristiano ken relihiuso nga apuy a simbolo ni Kristo . . . Daytoy a napalubosan nga ugali nagbalin a nakalatlatak kamaudiananna ta dagiti papa innayonda dayta kadagiti ritual iti Makinlaud nga Iglesia idi maudin a paset iti maika-siam a siglo.”​—The Easter Book, ni Francis Weiser, S.J.

Easter idiay Japan: Maysa a babai a Katoliko ti nagimtuod iti maysa a Hapones a madre no apay a di agusar kadagiti kuneho iti selebrasionda iti “Easter” (a maawagan Fukkatsu-sai, wenno piesta ti panagungar). Ti sungbatna: “Aniada dagita? Addaanda kadi iti aniaman a naisangsangayan a kaipapanan iti “Easter?”

Kuna ti maysa a dati a Katoliko: ‘Ti “Easter” idiay Japan ket maysa nga okasion nga ad-adda a serioso ngem kadagiti pagpagilian iti Lumaud. Kalpasan ti Misa, umawatkami kadagiti nakoloran nga itlog, ngem di maibaga kadakami ti kaipapananda. Kasta met, iti simbaan dagiti krus ken dadduma pay a ladladawan maabbonganda iti eskarlata a lupot bayat ti Ngilin. Ngem iti aldaw ti “Easter,” maikkat dagiti abbong a mangisimbolo iti rag-o iti panagungar.’