Ti Linteg Nagbalin a Mannursuro Kadatayo

MANMANO nga annak ti mangipateg kadagiti pagalagadan ken disiplina. Para kadakuada, makauma dagiti restriksion. Ngem dagidiay addaan iti rebbengen a tumulong kadagiti agtutubo ammoda a napateg ti umiso a panangiwanwan. Inton agangay, kaaduan nga agtutubo ti agyaman iti pannakaiwanwanda. Iti panangiladawanna iti relasion ni Jehova a Dios ken ti ilina, inusar ni apostol Pablo ti maysa a lalaki a mangsalsalaknib kadagiti annakna.

Iti Galacia a probinsia ti Roma idi umuna a siglo, dadduma a Kristiano ti nagkuna a ti laeng anamongan ti Dios ket dagidiay mangtungpal iti Linteg nga inted ti Dios kadagiti Israelita babaen ken Moises. Ammo ni apostol Pablo a di umiso daytoy, yantangay impaay ti Dios ti nasantuan nga espirituna uray kadagiti dadduma a saan a pulos a nangtungpal iti linteg dagiti Judio. (Aramid 15:12) Gapuna, inatur ni Pablo dayta a di umiso a panangmatmat babaen ti panangusarna iti maysa nga ilustrasion. Insuratna kadagiti Kristiano a taga-Galacia: “Ti Linteg nagbalin a manangisurotayo a mangiturong ken Kristo.” (Galacia 3:24) ‘Napateg ti akem ti mannursuro idi nagkauna a tiempo,’ kuna ti maysa nga eskolar. Makatulong dayta tapno maawatantayo ti kayat nga ipaganetget ni apostol Pablo.

Ti Mannursuro ken Dagiti Rebbengenna

Masansan nga adda mannursuro kadagiti nabaknang a sangakabbalayan a Griego, Romano, ken uray kadagiti Judio tapno imatonanda dagiti aktibidad ti annak manipud kinamaladaga agingga iti kinaagtutuboda. Masansan a ti mapili a mannursuro ket daydiay mapagtalkan a nataengan nga adipen. Siguraduenna a natalged ti ubing ken maipatungpal ti pagayatan ti ama. Ti mannursuro kanayon a kuyogenna ti ubing iti sadinoman a papananna, kitaenna a nadalus, itulodna iti eskuelaan, awitenna dagiti libro ken aruatenna, ken tulonganna iti panagadalna.

Kaaduanna a saan a maestro wenno maestra ti maysa a mannursuro. Ti laeng trabahona ket mangipatungpal iti bilin ti ama. Nupay kasta, mangipaay iti instruksion babaen ti panangaywan ken panangdisiplina. Ramanen daytoy ti panangisuro iti nasayaat a kababalin, panangtubngar, ken panangdusa pay no nakabasol ti ubing. Siempre, ti ama ken ina ti kangrunaan a mangisuro iti ubing. Nupay kasta, bayat a dumakdakkel ti ubing, ti mannursuro isurona ti umiso a pannagna iti kalsada, panangisuot iti kagay, panagtugaw, ken umiso a pannangan. Isurona met ti ubing a tumakder no adda dagiti nataengan a sumrek iti siled, mangayat kadagiti dadakkelna, ken dadduma pay.

Ti Griego a pilosopo a ni Plato (428-348 K.K.P.) patienna a masapul a makontrol dagiti inuubingan a tarigagay. “No kasano a dagiti karnero wenno dadduma nga animal dida kabaelan ti agbiag no awan pastorda, saan met a kabaelan dagiti annak ti agbiag no awan mannursuroda, wenno dagiti adipen no awan ti apoda,” insuratna. Kasla nalabes daytoy a panangmatmat; ngem kasta ti panangmatmat ni Plato.

Gapu ta kanayon a nakabantay dagiti mannursuro, namatmatanda kas nainget a guardia ken nauyong a manangdisiplina, a masansan a pakaigapuan ti babassit, makauma, ken nakapuy a pammabasol. Nupay kasta, ti mannursuro salaknibanna ti moral ken pisikal a kasasaad ti ubing. Inestoria ti Griego a historiador a ni Appian idi maikadua a siglo K.P. ti maipapan iti maysa a mannursuro a nangarakup iti aywanna tapno salaknibanna manipud kadagiti nanggandat a mangpapatay iti ubing idi itulodna daytoy idiay eskuelaan. Dina kayat nga iyawat ti ubing isu nga agpadada a napapatay.

Nasaknap ti imoralidad kadagiti Griego. Dagiti annak, nangruna dagiti ubbing a lallaki, masapul a masalaknibanda manipud iti seksual a panangabuso. Dagiti mannursuro masapul a bantayanda ti ubing iti klase, tangay di mapagtalkan ti adu a maestro wenno maestra. Kinuna pay ti orador a Griego a ni Libanius idi maikapat a siglo K.P. a dagiti mannursuro ti “bantay dagiti inosente nga agtutubo,” tapno “di asitgan dagiti di matarigagayan nga agarem ken lapdanda dagitoy a makisinninged kadagiti agtutubo a lallaki.” Adu a mannursuro ti raraemen dagiti aywanda. Adu a pakalaglagipan a tanem ti mangipakita iti panagyaman dagiti adulto kadagiti inay-ayatda a dati a mannursuro kadakuada.

Ti Linteg Kas Mannursuro

Apay nga indilig ni apostol Pablo ti Mosaiko a Linteg kas mannursuro? Apay a maitutop daytoy nga ilustrasion?

Ti umuna ket mangsalaknib ti Linteg. Inlawlawag ni Pablo a ‘nabantayan dagiti Judio iti sidong ti linteg.’ Kasla bambantayan ida ti mannursuro. (Galacia 3:23) Ti Linteg impluensiaanna ti amin a paset ti biagda. Linapdanna dagiti derrepda ken dagiti nainlasagan a tarigagayda. Binantayanna ti kababalinda ken agtultuloy a tinubngarna ida gapu kadagiti biddutda tapno malagip ti tunggal Israelita ti kinaimperpektona.

Ti Linteg sinalaknibanna met ti Israel kadagiti makadangran nga aramid, kas iti naalas a kababalin ken narelihiosuan nga ar-aramid dagiti nasion iti aglawlawda. Kas pagarigan, pagimbagan ti intero a nasion ti panangiparit ti Dios iti pannakiasawada kadagiti pagano. (Deuteronomio 7:3, 4) Dayta a linteg tinaginayonna ti naespirituan a kinadalus ti ili ti Dios ken insaganana ida a mangbigbig iti Mesias. Talaga a naayat a probision daytoy. Pinalagipan ni Moises dagiti padana nga Israelita: “No kasano a ti maysa a tao lintegenna ti anakna, linintegnaka ni Jehova a Diosmo.”​—Deuteronomio 8:5.

Ngem ipakita ti ilustrasion ni apostol Pablo a temporario ti autoridad ti mannursuro. No nataenganen ti ubing, isu ket awanen iti sidong ti mannursurona. Insurat ti Griego a historiador a ni Xenophon (431-352 K.K.P.): “No dimtengen ti ubing iti kinaadultona, isu mawayawayaanen manipud iti [mannursuro] ken [maestrona]; awanen iti poderda, ket mapalubosanen nga agwaywayas.”

Kasta met laeng iti panangiwanwan ti Linteg ni Moises. Temporario ti panggepna​—“tapno maiparangarang dagiti salungasing, agingga a dumteng ti bin-i [ni Jesu-Kristo].” Inlawlawag ni apostol Pablo a ti Linteg ket agserbi kadagiti Judio kas ‘mannursuro a mangiturong ken Kristo.’ Tapno dagiti Judio a kapatadan ni Pablo matagiragsakda ti anamong ti Dios, masapul a bigbigenda ti akem ni Jesus iti panggep ti Dios. No bigbigenda, natungpal ti panggep ti mannursuro.​—Galacia 3:19, 24, 25.

Perpekto ti Linteg nga inted ti Dios kadagiti Israelita. Naan-anay a tinungpalna ti panggep ti Dios​—ti panangsalaknibna iti ilina ken tapno bigbigenda ti nangato a pagalagadanna. (Roma 7:7-14) Ti Linteg ket naimbag a mannursuro. Ngem para iti dadduma a nagbiag iti sidong ti pannalaknibna, ibilangda a dadagsen dagiti kalikagumanna. Gapuna, insurat ni Pablo nga idi dimteng ti naituding a tiempo ti Dios, “babaen ti pananggatang linuk-atannatayo ni Kristo manipud iti lunod ti Linteg.” Ti Linteg ket naibilang a “lunod” gapu ta impasidongna dagiti imperpekto a Judio kadagiti alagaden a saanda a naan-anay a matungpal. Agkalikagum dayta iti nainget a panangalagad kadagiti ritual. Apaman nga inawat ti maysa a Judio ti natantan-ok a probision babaen ti daton a sakripisio ni Jesus, din masapul a surotenna ti restriksion ti mannursuro.​—Galacia 3:13; 4:9, 10.

Ngarud, inyasping ni Pablo ti Linteg ni Moises iti mannursuro tapno ipaganetget ti panangaywanna ken ti temporario a kasasaadna. Magun-odan ti anamong ni Jehova saan a babaen ti panangtungpal iti dayta a Linteg no di ket babaen ti panangbigbig kenni Jesus ken panamati kenkuana.​—Galacia 2:16; 3:11.

[Kahon/Ladawan iti panid 21]

“AGAY-AYWAN” KEN “MAYORDOMO”

Malaksid nga insurat ni apostol Pablo ti maipapan iti mannursuro, nagusar pay iti ilustrasion maipapan iti “agay-aywan” ken “mayordomo.” Mabasatayo iti Galacia 4:1, 2: “Bayat a ti agtawid ubing pay laeng isu saan a pulos naiduma iti maysa nga adipen, nupay isu ket apo ti amin a bambanag, no di ket adda iti babaen dagiti tattao nga agay-aywan ken iti babaen dagiti mayordomo agingga iti aldaw nga intuding a nasaksakbay ti amana.” Naiduma ti rebbengen dagiti “agay-aywan” ken “mayordomo” kadagiti mannursuro, ngem agpada ti kayat ni Pablo nga ipaganetget.

Iti sidong ti linteg ti Roma, ti linteg tinudinganna ti “agay-aywan” a mangbantay iti naulila nga ubing ken asikasuenna dagiti pinansial a kasapulan ti ubing agingga a dumteng iti kinaadulto. Gapuna, kinuna ni Pablo a nupay ti ubing ti “apo” kadagiti tawidna, agingga nga ubing pay, isu ket kaasping ti adipen nga awan ti karbenganna iti tawidna.

Ngem ti “mayordomo” ti makinrebbeng iti pinansial a kasapulan ti ubing. Sigun iti historiador a Judio a ni Flavius Josephus, adda maysa nga agtutubo nga agnagan iti Hyrcanus a nangkiddaw iti amana nga ikkanna ti mayordomona iti kalintegan a mangted kenkuana iti kuarta tapno magatangna ti aniaman a kasapulanna.

Gapuna, umasping iti panangaywan ti mannursuro, ti kaadda iti sidong iti “agay-aywan” wenno “mayordomo” ipamatmatna nga awan ti wayawaya ti maysa nga ubing. Isu ket aywanan ti sabsabali agingga iti tiempo nga ikeddeng ti amana.

[Ladawan iti panid 19]

Maysa a lamina iti basehas dagiti nagkauna a Griego a mangipakita iti mannursuro agraman ti sarukodna

[Credit Line]

National Archaeological Museum, Athens

[Ladawan iti panid 19]

Maysa a kopa idi maikalima a siglo K.K.P. a mangipakita iti maysa a mannursuro (agraman ti sarukod) a mangbambantay iti aywanna bayat a masursuruan iti daniw ken musika

[Credit Line]

Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/Art Resource, NY