Ammoyo Kadi?

Iti Efeso 2:11-15, literal kadi a bangen ti tuktukoyen ni apostol Pablo idi dinakamatna ti maipapan iti pader a namaglasin kadagiti Judio ken Gentil?

Iti suratna kadagiti taga-Efeso, pinagduma ni apostol Pablo dagiti Israelita ken “dagiti ganggannaet.” Kinunana nga adda “pader” a “namaglasin” iti dua a grupo. (Efeso 2:11-15) Tuktukoyen ni Pablo “ti Linteg dagiti bilin” a naited babaen ken Moises. Ngem ti panangusarna iti sao a “pader” mabalin nga ipalagipna kadagiti agbasbasa nga adda a talaga idi ti maysa a pader a bato.

Idi umuna a siglo K.P., adda sumagmamano a paraangan iti templo ni Jehova idiay Jerusalem a manmano laeng dagiti mapalubosan a sumrek. Mabalin a sumrek ti asinoman iti Paraangan dagiti Gentil, ngem dagiti laeng Judio ken dagiti proselita ti mabalin a sumrek iti aniaman a paraangan ti templo. Ti Soreg ti nagserbi a beddeng kadagiti lugar a mabalin a serken ti asinoman. Maysa dayta a napintas a barandilias a bato, a mabalin nga agarup 1.3 a metro ti kangatona. Sigun iti Judio a historiador idi umuna a siglo a ni Flavius Josephus, nasuratan daytoy a pader iti Griego ken Latin, a mangpakdaar kadagiti Gentil a saanda a bumallasiw iti dayta tapno saanda a makastrek iti nasantuan a lugar.

Kadagitoy a pader, adda nasarakan a naikitikit a Griego a sasao, nga agkuna: “Awan ti ganggannaet a lumbes iti daytoy a bangen ken iti alad iti aglawlaw ti santuario. Mapapatay ti asinoman a mangsalungasing iti dayta.”

Nalawag nga inusar ni Pablo ti Soreg a mangiladawan iti naited ken Moises a Linteg ti tulag, a nabayagen a namaglasin kadagiti Judio ken Gentil. Ti ipapatay ni Jesus kas maysa a sakripisio pinagpatinggana ti Linteg ti tulag ket iti kasta, ‘dinadaelna ti pader iti nagbaetanda.’

Apay a 12 laeng a tribu ti Israel ti kaaduanna a matuktukoy idinto ta iti kinapudnona, adda 13 a tribu?

Dagiti tribu wenno pamilia ti Israel nagtaudda kadagiti annak ni Jacob, a nabaliwan ti naganna iti Israel. Daytoy a patriarka ket addaan iti 12 nga annak a lallaki​—da Ruben, Simeon, Levi, Juda, Dan, Neftali, Gad, Aser, Isacar, Zabulon, Jose, ken Benjamin. (Genesis 29:32–30:24; 35:16-18) Dagiti naganda ti naipanagan iti 11 a nagduduma a tribu, malaksid ken Jose. Imbes ketdi, dua a tribu ti naipanagan kadagiti dua nga annakna, da Efraim ken Manases, ket naibilangda a panguluen ti tribu. Gapuna, nagbalin a 13 ti bilang dagiti tribu ti Israel. Apay ngarud a masansan a dakamaten ti Biblia nga adda 12 a tribu ti Israel?

Kadagiti Israelita, dagiti lallaki iti tribu ni Levi ti napili nga agserbi iti tabernakulo ni Jehova ken idi agangay iti templo. Gapuna, saanda nga agserbi iti militar. Imbaga ni Jehova kenni Moises: “Ti laeng tribu ni Levi ti dika ipasalista, ket dika alaen ti pakagupgopanda a mairaman iti annak ti Israel. Ket sika dutokam dagiti Levita nga agaywanda iti tabernakulo ti Pammaneknek ken agaywanda iti amin nga aruatenna ken agaywanda iti isuamin nga agpaay iti dayta.”​—Numeros 1:49, 50.

Awan met ti inawat dagiti Levita a bingayda a teritoria iti Naikari a Daga. Ngem naited kadakuada ti 48 a siudad a naiwaras iti intero a teritoria ti Israel.​—Numeros 18:20-24; Josue 21:41.

Gapu kadagitoy a rason, kaaduanna a saan a mairaman ti tribu ni Levi no mailista dagiti tribu. Iti kasta, gagangay a matukoy a 12 ti bilang dagiti tribu ti Israel.​—Numeros 1:1-15.

[Picture Credit Line iti panid 21]

Archaeological Museum of Istanbul